waarnemen

• Gedragswetenschappen
• Secundair onderwijs

waarnemen

WAARNEMEN

Definitie waarnemen

Waarneming is de manier waarop ons brein de signalen van onze zintuigen gebruikt om betekenis te geven aan de wereld om ons heen. 

Nut waarnemen?

Nut waarnemen 

1. Overleving:
2. Oriëntatie.
   
3. Communicatie
4. Leren
5. Genieten van de omgeving

Waarnemings/perceptieproces

Jeske Nederstigt en Theo Poiesz 

STAP 1: Waarneembare stimuli

Dit is de eerste fase van het waarnemingsproces, waarbij externe signalen of gebeurtenissen onze sensorische organen activeren. Voorbeelden van waarneembare stimuli zijn onder andere:

• Lichtstralen: Lichtstralen afkomstig van objecten in onze omgeving die onze ogen bereiken.
• Geluidsgolven: Geluidstrillingen die worden geproduceerd door geluidsbronnen en onze oren bereiken.
• Aanraking: Fysiek contact met objecten of oppervlakken die druk, temperatuurveranderingen of textuur kunnen veroorzaken.
• Smaakstoffen: Chemische stoffen in voedsel en dranken die smaakreceptoren op onze tong stimuleren.
• Geuren: Chemische moleculen in de lucht die worden ingeademd en de reukreceptoren in onze neus bereiken

STAP 2: Zintuigelijke waarneming

 Dit is het proces waarbij onze sensorische organen deze waarneembare stimuli detecteren en omzetten in neurale signalen of impulsen die naar de hersenen worden gestuurd. Het omvat het ontvangen, registreren en omzetten van fysieke prikkels naar elektrische signalen die de hersenen kunnen begrijpen.

Prikkel-> sensorisch orgaan -> zintuig -> impulsen -> hersenen

Hoeveel zintuigen hebben we?

1. 4
2. 6
3. 5
4. Minstens 8

Zintuigen 

5 primaire zintuigen

1. Zicht (Visueel): Waarneming van licht en zien met behulp van de ogen.
   
2. Gehoor (Auditief): Waarneming van geluid en horen met behulp van de oren.
   
3. Tast (Tactiel): Waarneming van druk, temperatuur en aanraking met behulp van de huid en andere delen van het lichaam.
   
4. Smaak (Gustatoir): Waarneming van verschillende smaken met behulp van smaakpapillen op de tong.
   
5. Geur (Olfactorisch): Waarneming van geuren met behulp van de reukreceptoren in de neus.

Andere zintuigen: 

• Evenwichtszin: Regelt balans en beweging, gevestigd in het binnenoor.
  
• Proprioceptie: Geeft lichaamsbewustzijn en controle over beweging, dankzij receptoren in spieren, pezen en gewrichten.
  
• Pijnzin: Detecteert pijn en waarschuwt voor letsel.
  
• Honger- en dorstgevoel: Signaleert behoefte aan voeding en vocht.

Waarnemingsvoorwaarden: Essentieel voor Stimuli

De zintuigelijke waarneming kan worden gezien als de ‘technische kant’ van de waarneming. Stimuli moeten aan bepaalde voorwaarden voldoen om te kunnen worden waargenomen.

1. Kwaliteit van de zintuigen

2. Wetmatigheden van de perceptie 

00:52

Wat valt jullie op na het zien van dit filmpje?

A kwaliteit van de zintuigen

Dit gaat over hoe goed onze zintuigen werken.

Gezondheid: Goede gezondheid ondersteunt scherpe zintuigen, terwijl gezondheidsproblemen ze kunnen verminderen, zoals slecht zicht door oogziekten.

Genetica: Erfelijke factoren spelen een rol bij scherpte en gevoeligheid van zintuigen, zoals aangeboren gehoorverlies.
Ervaring: Training kan de zintuiglijke waarneming verbeteren, zoals het verfijnen van smaak bij professionele koks.

Leeftijd: Veroudering kan leiden tot afname van zintuiglijke capaciteiten, zoals verminderd gehoor en zicht.

B wetmatigheden van de perceptie

1. Absolute drempel.
2. Differentiële drempel.
3. Subliminale perceptie.

A drempelwaarde 

Niet alle prikkels kunnen je zintuigen bereiken of ze zijn te zwak: 

- Soms is het geluid gewoon stil en kan je het niet horen 

- Soms is het voorwerp gewoon te ver en kan je het niet zien 

- Soms is het gewoon te donker en kan je iet niet zien 

- Soms is de 'aanraking' bv van een zandkorreltje te zacht en kan je het niet voelen 

De drempelwaarde is de kleinste prikkelsterkte of hoeveelheid 

die wordt opgevangen door de zintuigen 

!De drempelwaarde is afhankelijk van mens tot mens! 

B differentiële drempel 

Differentiële drempel: de ontvanger moet ook het verschil met andere stimuli waarnemen. Een te kleine prijsverlaging valt bijvoorbeeld niet op.

C subliminale perceptie

Subliminale perceptie verwijst naar het waarnemen van informatie zonder bewustzijn ervan. Een voorbeeld is het tonen van zeer snelle beelden of geluiden die te kort duren om bewust opgemerkt te worden, maar toch invloed kunnen hebben op emoties of gedrag. 

Bijvoorbeeld, in een film kan een flits van een productlogo gedurende een fractie van een seconde getoond worden, onopgemerkt door het bewuste brein, maar het kan toch invloed hebben op later gedrag, zoals productkeuzes in de winkel.

STAP 3: psychologische waarneming

Psychologische waarneming betekent simpelweg hoe we de wereld om ons heen begrijpen door te denken, voelen en te onthouden wat we hebben meegemaakt. Het is als het kijken naar de wereld door een bril die gemaakt is van onze gedachten, gevoelens en herinneringen.

Proces dat bestaat uit 3 stappen: 

1. Selecteren 

2. Organiseren 

3. interpreteren 

A. Selecteren 

Selectie van stimuli: Dit verwijst naar het proces waarbij we bepalen welke informatie we aandacht geven en welke we negeren. Onze psychologische kenmerken beïnvloeden welke stimuli we opmerken en welke we negeren.

• Filtertheorie van aandacht: Deze theorie stelt dat we de hoeveelheid sensorische informatie filteren waaraan we aandacht besteden, zodat we ons kunnen concentreren op wat relevant is voor ons doel. (denk aan je neus) 
• Cocktailparty-effect: Dit fenomeen verwijst naar ons vermogen om onze aandacht te richten op een specifiek gesprek of geluid in een rumoerige omgeving, terwijl we andere geluiden negeren.

B. organiseren

Dit verwijst naar het proces waarbij we bepalen welke informatie we aandacht geven en welke we negeren. Onze psychologische kenmerken beïnvloeden welke stimuli we opmerken en welke we negeren.

• Gestaltpsychologie: Deze stroming in de psychologie richt zich op de manier waarop mensen perceptuele organisatie toepassen op sensorische informatie, met principes zoals nabijheid, gelijkenis en continuïteit.

Wet van voor-achtergrond

Wanneer we een beeld waarnemen hebben we altijd de neiging om het te scheiden in een figuur en een achtergrond. We kunnen nooit alle twee in één keer zien. De figuur en achtergrond kunnen van rol wisselen, waardoor je in één beeld twee verschillende dingen kunt zien. Een voorbeeld hiervan is het Fedex logo. Tussen de tweede e en de x zit eigenlijk een pijl. Die valt op het eerste gezicht niet meteen op, maar hij is er wel expres ingestopt.

Wet  van de eenvoud 

Mensen houden van simpele en duidelijke vormen bij het waarnemen van visuele informatie.

Wet  van symmetrie

Mensen hebben de neiging om elementen te groeperen die symmetrisch zijn ten opzichte van een as.

Wet  van de nabijheid

Elementen die dicht bij elkaar liggen, worden vaak gezien als behorend bij elkaar.

Wet van gelijke bestemming 

Elementen die zich in dezelfde richting bewegen of een gemeenschappelijke bestemming hebben, worden vaak als behorend bij elkaar gezien.

Wet van geslotenheid

Mensen hebben de neiging om ontbrekende delen van een figuur in te vullen om een compleet beeld te vormen, zelfs als sommige delen ontbreken.

Wet van continuïteit

Mensen zien liever vloeiende, doorlopende patronen dan plotselinge veranderingen.

C. Interpeteren

Zodra de stimuli zijn georganiseerd, geven we er betekenis aan op basis van onze psychologische kenmerken, zoals onze gedachten, gevoelens en eerdere ervaringen. We interpreteren de stimuli en begrijpen wat ze voor ons betekenen.

! VOLGENDE LES GAAN WE HIER DIEPER OP IN ! 

Referentiekader 

Referentiekader

Waargenomen stimuli 

In een café zie ik iemand die alleen aan een tafeltje zit en af en toe uit het raam kijkt.

3 mogelijke interpretaties 

1. Misschien denkt die persoon diep na over iets, zoals zijn leven, werk of toekomstplannen.
2. Het kan zijn dat de persoon zich een beetje alleen voelt en misschien wacht op een vriend of gewoon behoefte heeft aan wat gezelschap.
3. Het kan ook zijn dat die persoon gewoon geniet van een momentje voor zichzelf, zonder afleiding, en even rustig wilt zitten en uit het raam staren

Wat is de absolute drempel in de perceptie?

1. De minimale verandering die nodig is om een verschil op te merken
2. De drempelwaarde waarboven een stimulus wordt opgemerkt
3. De maximale hoeveelheid stimuli die we kunnen verwerken
4. De mate van subliminale perceptie.

Wat is een voorbeeld van subliminale perceptie?

1. Het zien van een regenboog na een regenbui
2. Het voelen van warmte op een zonnige dag
3. Het ruiken van bloemen in de lente
4. Het opmerken van een boodschap in een film die te snel wordt weergegeven.

Hoe beïnvloeden gedachten, gevoelens en eerdere ervaringen de interpretatie van stimuli

1. Ze bepalen de absolute drempel
2. Ze spelen een rol bij het organiseren van de stimuli
3. Ze beïnvloeden de kwaliteit van de zintuigen
4. Ze geven betekenis aan de stimuli

Wat is de rol van gestaltpsychologie bij de perceptie?

1. Het beschrijven van de kwaliteit van de zintuigen
2. Het organiseren van stimuli in ons hoofd
3. Het onderzoeken van subliminale perceptie
4. Het interpreteren van betekenis van stimuli