Les 36 - De werkelijkheid door twee brillen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Les 36 - De werkelijkheid door twee brillen

Wat leren we?

• Over romantiek, realisme
• Hoe je kenmerken in tekst + kunstvormen kan ontdekken
  
• Hoe het tijdskader kunststromingen beïnvloedt
  

Historische achtergrond 

Economische bloei door industriële revolutie en technische vernieuwingen

• Stoommachine
• Industrieel proletariaat
• Socialisme (rond 1800)
• Kolonies

Romantiek en realisme

Twee basisverhoudingen tov de werkelijkheid

Romantiek: ontvluchten

Realisme: beschrijven

Kunststroming: reactie op de vorige

Verlichting <-> romantiek <-> realisme

De romantiek was een antwoord op de verlichting waarin denken en realiteit centraal staan.

Wat is het tegenovergestelde van denken en realiteit?

Denken -> voelen 

Realiteit -> fantasie

Romantiek 1800-1850

Basiskenmerken romantiek: 

• gevoel
• subjectief 
• vlucht uit de werkelijkheid: ontsnappen aan het alledaagse

Realisme (1850-1880)

Basiskenmerken realisme 

- Verstand 

- Objectief 

- Weergave van de werkelijkheid 

Romantiek 1800-1850

Vlucht uit de werkelijkheid: 

• vlucht in het verleden
  
• vlucht in de natuur 
  
• vlucht in de droom en verbeelding 
• vlucht in de godsdienst 
• vlucht in het exotische
• ... 

Romantiek 1800-1850

Vlucht uit de werkelijkheid: 

• vlucht in het onbereikbare  
• vlucht in de dood
• vlucht in het mysterieuze, angtaanjagende
• vlucht in drugs

Realisme (1850-1880)

Realisme - weergave van de werkelijkheid

• realistische en gedetailleerde beschrijving van de eigen leefwereld
• de natuur wordt als bedreigende kracht ervaren
• aandacht voor de lagere sociale klassen
• aandacht voor de kleine kanten van de mens

Romantische schilderkunst

• open compositie, afbeelding lijkt deel van een groter geheel
• warme kleuren
• meer nadruk op kleur dan op vorm
• onderwerpen: natuur, verre oorden, andere tijden

Waarom is deze afbeelding 'romantisch'?

Caspar David Friedrich, 'De wandelaar boven de nevelen' (1818).

Open compositie, warme kleuren, onderwerp is de ongerepte natuur. Er spreekt verlangen en gevoel uit (eenzaamheid).

Romantische literaire kenmerken (algemeen):

• Gevoelsgeladen, bombastisch taalgebruik
• Overdaad aan adjectieven
• Populaire genres: ballade, sprookje, gothic novel (Frankenstein), historische roman, detective

Historische roman

• Aandacht voor het (vaderlandse) verleden (romantische onvrede) -> Vlaanderen: Guldensporenslag -> leerzame spiegel voor heden
  
  
• Leeuw van Vlaanderen, Hendrik Conscience 

Extra: Multatuli, Max Havelaar

Realistische literaire kenmerken (algemeen):

• Realistisch, precieze verwoording
• Spreektaal, soms dialect

Multatuli

• Eduard Douwes Dekker (1820-1887)
• mengeling van verschillende soorten teksten: exotische natuurbeschrijvingen, humoristische stukken en romantische passages -> betoog, bewijs, pamflet en geschiedenis.
• directe stijl en non-conformistische standpunten
• waarheidsvinding door literatuur

Frederik van Eeden

Willem Kloos

Herman Gorter

Lodewijk van Deyssel

Hoe heette de groep waarbij de schrijvers op de vorige slide aan verbonden waren? De ...

Realisme

Romantische en realistische literatuur: 

• Ontstonden niet na elkaar, maar naast elkaar.
• Kunnen beide voorkomen in het oeuvre van één schrijver.
• Ontstonden in de negentiende eeuw, maar ook nu worden er nog teksten geschreven die duidelijke romantische of realistische kenmerken hebben.

Frederik van Eeden (1860-1932)

• Tachtiger
• Psychiater
• Maatschappijhervormer

• De kleine Johannes (1887) = cultuursprookje = romantische literatuur
• Van de Koele meren des doods (1900) = naturalistische roman= realistische literatuur

1

Realistische literatuur kenmerken (algemeen):

1. Realistische schrijvers streefden en streven ernaar hun teksten een zo getrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid te laten zijn (realisme-effect).
2. Het realisme richtte en richt zich op de eigentijdse werkelijkheid, waarbij er aandacht is voor personages uit alle lagen van de bevolking.
3. Realistische schrijvers gaan uit van de (filosofische) aanname dat werkelijkheid en waarheid met de zintuigen kunnen worden gezien en blootgelegd (waarheid tonen). Ze omarmen de moderniteit (+ waarheid kennen en doorgronden met behulp van moderne wetenschap).
4. De teksten gaan over sociale mobiliteit en (in) stabiliteit.

De realistische roman maakt in de loop van de negentiende eeuw een ontwikkeling door van nog belerend naar objectief en naturalistisch.

Belerend realisme

• beschrijving eigentijdse werkelijkheid
• moraliserende bedoeling
• mijden schokkende onderwerpen
• eenvoudige personages (goed/ slecht)
• happy end

Objectief realisme

• objectieve, neutrale verteller
• taboeonderwerpen
• ontbreken moralisering

Naturalisme (Zola)

• determinerende omstandigheden (de vrije wil van de mens wordt aan banden gelegd erfelijkheidsfactoren en sociaal milieu)
• temperamentleer
• geen moralistische verteller/ ruimte- en tijdsbepalingen zijn concreet, levensecht en realistisch