Tijdvak 5 - de Nederlandse opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Periode 1

Week 2

Les 1

Introductie

4 HAVO 

• LessonUp: klassencode: GLDOM, (nu 10 mensen, maar we zijn met 25)
• Kijk in teams of je alles kan vinden.
• Zelfstandig aan de slag!

Programma

1.Korte theorie

2 mapjes checken

3 zelfstandig aan de slag 

Luther en Calvijn zijn hervormers

1. Waar
2. Niet waar
3. alleen Luther
4. alleen Calvijn

Kenmerkend aspect 

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

Waarom begin de reformatie?

Reformatie is ...

1. Het oprichten van een nieuw geloof
2. De scheiding binnen de protestantse kerk
3. De scheiding binnen de katholieke kerk
4. De scheiding binnen de christelijke kerk

Wat is een verschil tussen Luther en Calvijn?

1. Calvijn bleef bij de kerk, Luther niet
2. Luther werd gestraft, Calvijn niet
3. Calvijn vond dat vorsten afgezet mochten worden
4. Luther geloofde in predestinatie

Luther was...

1. Een humanist
2. Een monnik
3. Een paus
4. Een hervormer

             Leerdoelen  

Je kunt kort het bestuur in de Nederlanden in 1500 beschrijven aan de hand van de begrippen: landsheer, stadhouder en Staten.

Je kunt vier redenen noemen voor toenemende onvrede over het beleid van Filips II in de Nederlanden.

Bestuur

- De Nederlanden hadden één landsheer (Karel 5 vanaf 1515), maar vormden verder geen eenheid.

- De landsheer was in elk gewest apart hertog of graaf en benoemde er vaak een plaatsvervanger: de stadhouder. 

- Alle gewesten hadden eigen wetten en privileges en een eigen bestuur, de Staten. Ook de steden bestuurden zichzelf.

Nederlandse gewesten onder Karel V in 1543. 

Bestuur van de Nederlanden

• Elk van de zeven gewesten had een eigen bestuur: de gewestelijke staten. 
• Zij namen vooral beslissingen die hun eigen gewest aangingen. Ze hadden hun eigen regels en wetten. 
• Het was een  heel gedoe om belastingen op te halen (moest veel onderhandeld worden en de oude privileges moesten eerst vastgelegd worden.)
• De landvoogd(es) is de representant van de keizer. 
• Binnen ieder gewest werd er een plaatsvervanger van de keizer aangesteld: de Stadhouder

Film Michiel de Ruyter

Centralisatie van het bestuur

• Alles vanuit één punt besturen is veel handiger --> centralisatie 
• Om dit vorm te geven ging hij verder met een al bestaand gebruik, hij liet alle afgevaardigden bij elkaar komen in de Staten-Generaal. 
• Karel creëerde een rechtbank in Mechelen en  stelde speciale raden in die hem adviseerden.
• Niet iedereen, vooral edelen maar ook sommige burgers, was blij met deze veranderingen. Ze vonden dat de acties van Karel in strijd waren met hun privileges. 

Het bestuur van de Nederlanden onder de Habsburgers.

Particularisme 

Het streven van steden en gewesten om zo onafhankelijk mogelijk te zijn.

• Eigen bestuur
  
• Eigen wetten en regels
  
• Eigen rechtspraak
  

Centralisme

Het streven de vorst om voor een groot van zijn gebied één centraal bestuur en rechtspraak op te zetten.

• Hoofdstad Brussel
  
• Rechtbank Mechelen
  

Extra uitleg >>

https://www.youtube.com/watch?v=VhoeGUeKlZ4&ab_channel=JoostvanOort-JORTgeschiedenis

Strijd tegen de ketters

• Karel V was katholiek, veel mensen in de Nederlanden waren het eens met Luther en Calvijn (protestanten). Deze mensen werden ookwel ketters genoemd.  
• Hij wilde echter dat al zijn onderdanen katholiek waren --> plakkaten (bron 11)
• Door nalatigheid van de stadsbesturen kwam er weinig terecht van het ''bloedplakkaat''. 

'Hagepreek buiten Utrecht', schilderij van Bastiaan de Poorter, 1860.

Een hagenpreek was een bijeenkomst in een open veld.
Hagenpreken werden in de Nederlanden gehouden door calvinisten, omdat openlijke geloofsuitoefening hen verboden was.

De hagenpreken vonden plaats vanaf ongeveer 1562.

Kritiek op Filips 2

1. Filips ging door met de centralisatiepolitiek, 
2. Hij trad harder op tegen het protestantisme (calvinisme) 
3. Hij vroeg voor een oorlog tegen Frankrijk hoge belastingen en 
4. Hij  benoemde op hoge posities vertrouwelingen van buiten de Nederlanden.

1566 Het Smeekschrift

• Lagere edelen bieden op 5 april 1566 aan de landvoogdes Margaretha van Parma het Smeekschrift aan.
• Ze vroegen hierin dat zij de Staten-Generaal bijeen te roepen om de politieke en religieuze problemen in de Nederlanden op te lossen. 
• Margaretha laat tijdelijk de plakkaten, inquisitie stopzetten tot een beslissing van Filips II.

Beeldenstorm 1566

Hagenpreken --> Beeldenstorm

Willem prins van Oranje-Nassau

• Willem gevlucht naar Duitsland.
• 1568 Slag bij Heiligerlee, legers Alva+ Willem van Oranje in de Nederlanden=> begin Nederlandse Opstand.


• 1572: Willem van Oranje mag als prins kapersbrieven geven aan watergeuzen.
• 1 april 1572 watergeuzen nemen Den Briel in: Hol., Zee. steden kiezen kant Opstand, meer geld naar Opstand en benoemen W.v.O. als stadhouder. Hoop opstandelingen dat Spanje is te verslaan. 

Leerdoelen

Je kunt uitleggen wat de Unie van Utrecht is. 

 Je kunt beschrijven wat het plakkaat van Verlatinghe was.

Zelfstandig aan de slag

- Lees alle theorie van 5.4 

- Maak 1 tot en met 6

de Unie van Utrecht 

Militair en politiek bondgenootschap van een groot deel van de Nederlanden tegen Spanje (1579).

Plakkaat van Verlatinghe (1581)

 De zeven gewesten besloten Filips niet meer als vorst te erkennen.

Wat is geen oorzaak van de Nederlandse Opstand?

1. Centralisatie.
2. Kettervervolgingen.
3. Reformatie.
4. Armoede.

Opdracht tijdlijn - Nederlandse Opstand

- Maak in tweetallen een tijdlijn

- Begin bij het jaartal 1566 

- Eindig in 1648 (tijdvak 6) 

- Maak gebruik van paragraaf 5.4 uit geschiedeniswerkplaats

- A3 

Verder ga aan de slag met leren voor je toets!

Noem de oorzaken van de Nederlandse Opstand

Filips II was een:

1. Katholiek
2. Protestant
3. Adviseur van president Trump
4. Koning van Spanje

Wat was Filips II niet?

1. Koning van Mexico
2. Landsheer van de Nederlanden
3. Koning Frankrijk
4. Koning van Spanje

Waarom kwam er tijdelijk een einde aan de kettervervolgingen?

1. Filips II zag dat de ketters ook mensen waren!
2. Filips II wilde de ketters nog een kans geven!
3. De edelen kwamen met een smeekschrift om ketterwetgeving op te heffen!
4. De boeren kwamen met een smeekschrift om wetgeving op te heffen!

wat is SMEEKSCHRIFT van de KETTERVERVOLGINGEN?

1. oorzaak
2. aanleiding
3. gevolg

Zet in de juiste volgorde van de tijd. 

1

2

3

4

De Nederlandse Opstand

Beeldenstorm

Vervolgen van Ketters

De Reformatie

Filips wilde dat iedereen protestant was

Centralisatie was een oorzaak voor de Nederlandse Opstand

Willem van Oranje was de leider van de opstand

De Hertog van Alva werd meteen erg populair

Goed

Fout

Plaats  kenmerkende aspecten in  chronologische volgorde

1

2

3

4

het begin van de nieuwe wetenschappelijke belangstelling

de Nederlandse opstand

de protestantse reformatie 

opkomst van de stedelijke burgerij

Beeldenstorm

Filips II volgt Karel V op

Begin Nederlandse Opstand

Onafhankelijke Nederlandse staat

1588

1566

1555

1568

Renaissance

Expansie 

Reformatie

Nederlandse Opstand