Markt en overheid hoofdstuk 4

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Markt en overheid

Welkom!

• Telefoon in de telefoontas
• Zoek een zitplekje
• Plenda, lesbrief () en pen, potlood rekenmachine en geodriehoek op tafel
• Laat het lokaal netjes achter! (Geen rommel/papiertjes, stoel aanschuiven)

Huiswerk

• Nieuwe weektaak volgens studiewijzer
• Eerste les na het weekend af
• Eerste les na het weekend nieuw huiswerk in Plenda
• Controle en nakijken

Nakijken

• Kijk serieus en kritisch na!
• Verbeter en vul aan! (niet alleen goed of fout)
• Snap je het antwoord niet (helemaal)? Stel een vraag! 

Vragen

• Welke marktvorm is dit?
• Wie grijpt hier in op de markt?
• Waarom wordt hier ingegrepen?
• Wat vind je van de manier waarop het ingrijpen tot stand komt?

Externe effecten

• Positieve of negatieve effecten van productie of consumptie voor de welvaart van anderen (=extern)

      zonder dat hiervoor wordt betaald!

• Positief: onderwijs, vaccins, zonnepanelen
• Negatief: milieuvervuiling, geluidoverlast

Toekomstige generaties

• Marktmechanisme/ prijs werkt op de korte termijn

• Grondstoffen raken op door productie
• Huizenmarkt ontoegankelijk voor jongeren
• Baankansen nemen af door verplaatsing productie/automatisering

Onderproductie

• Te weinig (of geen) productie volgens een puur marktevenwicht
• Onderwijs, zorg, (huur)huizen

Te hoge/lage prijs

• Maatschappij vraagt om hogere/lagere prijs
• Levensreddende medicijnen te duur
• Landbouwproductie te goedkoop (voorbeeld begin)

Misbruik marktmacht

• Monopolisten/oligopolisten pikken het surplus in op de markt. Is dat wel wenselijk/eerlijk?
• Oliebedrijven en olieproducerende landen (OPEC)
• 'Bigtech': Google, Microsoft, Alphabet, Twitter (X)

Overheidsfalen

• Verdringing 
• Cliëntelisme 
• Informatie verzamelen
• Voordeel zoeken belangengroepen
• Korte termijn denken 
• Vergunningen 
• Belastingen 
• Onbetrouwbaarheid 

Hoe in te grijpen?

• Mogelijkheden zijn: regelgeving, kartelverbod, minimumprijs, maximumprijs, belastingen/accijns, subsidie
• Ingrijpen in een markt heeft weer eigen (ongewenste) bijeffecten!

• Bepalen wat de juiste manier is om een markt aan te sturen is dus niet zo eenvoudig! ('market design')

Markt in evenwicht

• Consumentensurplus
• Producentensurplus

Minimumprijs

• Bescherming producent
• Consumentensurplus
• Producentensurplus
• Aanbodoverschot (vraagtekort)

Maximumprijs

• Bescherming consument
• Consumentensurplus
• Producentensurplus
• Vraagoverschot (aanbodtekort)
• Er gaat surplus (=welvaart) verloren

H4 De markt levert niet altijd de juiste prijs

Waarom bemoeit de overheid zich soms met de prijs op een markt?

Kernwoorden:

- ingrijpen in de markt

- minimumprijs

- maximumprijs

- belastingheffing

Ingrijpen in de markt

• Regulering van (vooral) de monopoliemarkt. Dit is vooral nodig bij natuurlijke monopolies. 
  
• Mededingingswet. Kartelvorming en prijsafspraken zijn per wet verboden. 
  
• Minimumprijzen ter bescherming van producenten. 
  
• Maximumprijzen ter bescherming van consumenten. 

Minimumprijs

De EU heeft voor een aantal landbouwproducten een minimum- of garantieprijs ingesteld. 

De EU garandeert een bepaalde minimumprijs voor producten. 

Een minimumprijs ligt 
..............................

de evenwichtsprijs.

Bij een minimumprijs is het 
aanbod groter
dan de vraag, 
zodat er een 

.........................overschot 

ontstaat.  
Dit wordt vaak opgekocht door de overheid.

Een minimumprijs ligt 

boven de evenwichtsprijs.

Bij een minimumprijs is het 

aanbod groter
dan de vraag, 

zodat er een aanbodoverschot 

ontstaat.  

Dit wordt vaak opgekocht door de overheid.

Voorbeeld

Op een markt met volkomen concurrentie geldt het volgende marktmodel:

qv = -p + 500

qa = 2p - 250

Er wordt een prijs van 300 ingesteld.

Er ontstaat een aanbodoverschot:

qa = .............................

......................................

qv = .............................

......................................

De overheid koopt het 

overschot op. Dit kost:

............................................

............................................

Er wordt een prijs van 300 ingesteld.

Er ontstaat een aanbodoverschot:

qa = 2 x 300 – 250 = 350

qv = - 300 + 500 = 200

De overheid koopt het 

overschot op.

Dit kost:

150 x 300 = € 45.000

Maximumprijs

Bij een maximumprijs ligt de prijs ..................................... de evenwichtsprijs en ontstaat er een .......................................

.................................. .

Maximumprijs

Bij een maximumprijs ligt de prijs onder de evenwichtsprijs en ontstaat er een vraagoverschot / aanbodtekort.

Voorbeeld

Stel dat de markt voor brood als volgt kan worden weergegeven:

qa = 80p - 40

qv = -40p + 200

(q in duizenden broden 

en p in euro’s per brood)

Stel dat de overheid de evenwichtsprijs te hoog vindt. 

Ze stelt daarom een maximumprijs van € 1,50 in. 

Het aanbodtekort:

qv = ...................................

...........................................

qa = ...................................

...........................................

qa - qv = ............................

...........................................

Stel dat de overheid de evenwichtsprijs te hoog vindt. 

Ze stelt daarom een maximumprijs van € 1,50 in. 

Het aanbodtekort kun je 

als volgt berekenen:

qv = -40 x 1,50 + 200 = 140

qa = 80 x 1,5 – 40 = 80

140 – 80 = 60 (x 1.000)

60.000 is het aanbodtekort 

Belastingheffing

• De overheid grijpt ook in door belasting te heffen. 
  
• Door een belastingheffing op een product (bijvoorbeeld bij externe effecten), schuift de aanbodlijn ....................... . 
  
• Bij elke aangeboden hoeveelheid, wil de aanbieder de oorspronkelijke prijs + de heffing.
  

Belastingheffing

De overheid grijpt ook in door belasting te heffen. 
Door een belastingheffing op een product (bijvoorbeeld bij externe effecten), schuift de aanbodlijn omhoog. 
Bij elke aangeboden hoeveelheid, wil de aanbieder de oorspronkelijke prijs + de heffing.

Voorbeeld 1: belastingheffing volkomen concurrentie

Stel dat het volgende geldt op een markt:

qv = -2p + 8

qa = 2p – 4

Als de overheid een heffing instelt van €1 per product, schuift de aanbodlijn omhoog.

De evenwichtsprijs 

wordt nu ...............

en is dus gestegen 

met ...................... .  

De consument 

betaalt dus 

..................................

.................................. 

= .................. % van de heffing
.

De evenwichtsprijs 

wordt nu € 3,- 

en is dus gestegen 

met € 0,50.  

De consument 

betaalt dus 

€ 0,50 / € 1 x 100% 

= 50% van de heffing
.

Een collectieve arbeidsovereenkomst (CAO):

wordt gemaakt door een werknemersorganisatie (vakbond) 

en een werkgeversorganisatie.

Organisatiegraad

Percentage werknemers dat lid is van en bond.

Nederland: 21%

Free-ridergedrag of meeliftersgedrag

Meeliftersgedrag

Als iedereen meelift, bestaat er geen vakbond

Soms wordt het verplicht; collectieve dwang

Vb.

Door de vakbond ligt het loon van Peter €25,- per maand hoger.

Lidmaatschap vakbond kost €15,- per maand

Lesdoelen - les 9

• Uitleggen waarom de overheid een maximumprijs vaststelt.
• Uitleggen dat bij een maximumprijs een vraagoverschot ontstaat en het vraagoverschot grafisch aangeven.
• Uitleggen waarom de overheid een minimumprijs vaststelt.
• Uitleggen dat bij een minimumprijs een aanbodoverschot ontstaat en het aanbodoverschot grafisch aangeven.
• Verklaren dat het mechanisme van vraag en aanbod kan leiden tot inefficiënte uitkomsten.
• Beschrijven dat de overheid kan ingrijpen m.b.v. prijsregulering en dit ingrijpen grafisch onderbouwen.

Evaluatie lesdoelen - les 9

• Uitleggen waarom de overheid een maximumprijs vaststelt.
• Uitleggen dat bij een maximumprijs een vraagoverschot ontstaat en het vraagoverschot grafisch aangeven.
• Uitleggen waarom de overheid een minimumprijs vaststelt.
• Uitleggen dat bij een minimumprijs een aanbodoverschot ontstaat en het aanbodoverschot grafisch aangeven.
• Verklaren dat het mechanisme van vraag en aanbod kan leiden tot inefficiënte uitkomsten.
• Beschrijven dat de overheid kan ingrijpen m.b.v. prijsregulering en dit ingrijpen grafisch onderbouwen.