HC deelcontext 1: De Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Van Absolutisme naar de Verlichting

1650-1789

 Wat is Verlichting? > 'Durf te denken' (Kant, 1724-1804)

• Komt voort uit de wetenschappelijke revolutie >  
• Kennis van klassieke inzichten +
• nieuwe inzichten door
• kennis op grond van zintuiglijke waarneming:
• empirisme
• Maar: in hoeverre zijn onze zintuigen te vertrouwen? >>>>

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)

• Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
• Kenmerkende aspecten:
• 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
• 26. Wetenschappelijke revolutie
• 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
• 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

 Wat is Verlichting?  

• Naast empirisme ook:


• rationalisme = kennis op grond van logisch en verstandelijk redeneren
• Gevolg: het ontstaan van het 'Verlichte denken':
• - optimisme
• - vooruitgangsdenken
• - verstand en rede ipv traditie, bijgeloof en dogma's > 'durf te denken'
• allerlei zaken in de samenleving worden ter discussie gesteld o.a 
• geloof en 
• ordening van de samenleving

Opdracht: Expertgroepen

1.  Jullie gaan in groepen van vier personen samenwerken, De groepen worden genummerd (1,2,3,4,5,6)

2. De groepsleden worden ook genummerd (1, 2, 3, 4)

3. De docent verdeelt de filosofen (Spinoza, Voltaire, Rousseau, 

    Montesquieu, Kant en Locke) over de groepen

4. Iedere groep gaat mbv het boek en het internet zoveel mogelijk informatie verzamelen orde de filosoof en zijn

    denkbeelden. (20 minuten) 

5. Jullie maken allemaal op een blaadje een overzicht van deze gegevens

6. Op een teken van de docent schuiven de nummers 1  van iedere tafel door naar de volgende tafel en

     praat deze groep vervolgens bij over de filosoof; een gesprek volgt.

7. Op een teken van de docent gaan de nummers 2 naar een volgende groep, waarbij ze de groep waar hun

    groepslid al is geweest overslaan,  en de werkwijze herhaalt zich.

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)

• Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
• Kenmerkende aspecten:
• 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
• 26. Wetenschappelijke revolutie
• 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
• 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

Spinoza

• mechanistisch wereldbeeld populair
• Baruch d'Espinoza (1632 - 1677):
• zoon gevluchte Joodse ouders (Portugal)
• 'God is in alles in de natuur'
• 'bijbel is een uitvinding van de fantasie'
• nadruk op vrijheid van meningsuiting en
• democratie (Ethica)

Voltaire (Francois-Marie Arouet)

1694 - 1778

• 'Ik zeg wat ik denk'
• Voor: constitutionele monarchie:
• de staat garandeert vrijheid en welvaart en
• religieuze tolerantie
• tegen: vooroordelen, orthodoxie en
• onwetendheid > anti-democratisch
• voorstander van mensenrechten en de rede


• deïst ('God is een horlogemaker')
• inspirator van Franse Revolutionairen

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)

• Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
• Kenmerkende aspecten:
• 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
• 26. Wetenschappelijke revolutie
• 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
• 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

John Locke (1632-1704): 

• Mens is een 'tabula rasa' =
• een onbeschreven blad >
• gelijkheidsideaal
• Mens heeft natuurrechten:
• recht op bezit en bescherming >
• regering moet hiervoor garant staan in een: 
• 'sociaal contract', maar: 
  
• volk heeft 'recht op verzet'
  
• Bovendien: scheiding der machten:
• - uitvoerende macht (const. vorst)
• - wetgevende macht (parlement)

Montesquieu: Trias Politica

Log in op Lessonup en beargumenteer de volgende stelling:

Stelling: de 'trias politica' is in Nederland geheel overgenomen

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)

• Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
• Kenmerkende aspecten:
• 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
• 26. Wetenschappelijke revolutie
• 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
• 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

Kritiek op de ordening in de samenleving

• Verlichte denkers tegen de standenmaatschappij:
• ipv erfelijke rechten en religieuze ideeën: natuurrechten o.a
• recht op vrijheid, leven en bezit
• 'Droit Divin' werd verworpen
  
• pas eind 18e eeuw idee van universele vrijheid / volledige gelijkheid >
• minder gericht op de ratio,
• meer vanuit het gevoel > romantiek >
• Rousseau

Rousseau (1712-1778): 

• 'permanente volkssoevereiniteit':
  
• 'de regering is de uitvoerder van de gezamenlijke wil van de burgers' >
  
• inspirator Franse Revolutie
  
• 'Edele wilde' >
• grondlegger Romantiek:
• gevoel ipv ratio

Verspreiding van de idealen van de Verlichting:

• 'salons' en koffiehuizen
• 'encyclopédie'
• briefwisselingen en boeken 
• Natuurkundige genootschappen
• 'Maatschappij tot het Nut van iedereen' (NL)
• Tijdschriften

Verlicht absolutisme:

I. Frederik II de Grote van Pruisen

• poging van vorsten om:
• absolutisme te continuëren en:
• verlicht denken te implementeren.
• o.a. Frederik II de Grote van Pruisen (1712/1740 - 1786):
• - 'eerste dienaar van de staat'
• - Voltaire aan het hof 
• - afschaffen lijfstraffen
• - verbeteren onderwijs
• - introductie aardappel
• - droogleggen moerassen
• - godsdienstige verdraagzaamheid 
• 'Niets door het volk, alles voor het volk'
• wel bleef lijfeigenschap bestaan

II. Keizer Josef II van Oostenrijk

(1741/1765 - 1790)

• broer van Marie-Antoinette
• streefde naar centralisatie maar:
• lijfeigenschap afgeschaft
• kerk ondergeschikt gemaakt aan de staat o.a:
• seminaries opgegaan in staatsscholen
• bedevaartsplaatsen gesloten
• aantal feestdagen teruggebracht > bijnaam:
• 'keizer-koster'
• godsdienstvrijheid (1781)
• burgerlijk huwelijk ingevoerd
• aantal kermissen beperkt
• rechtspraak hervormd (1787)

III. Catharina de Grote van Rusland

(1729/1762 - 1796)

• Duitse prinses, gehuwd met Peter III (incapabel)
• intellectueel (Voltaire: de ster van het noorden'))
• door een staatsgreep aan de macht 
• begin Russische 'Gouden Eeuw':
• successen tegen Zweden en Osmanen (Krim!)
• Trias Politica ingevoerd
• onderwijs bevorderd, Smolny-instituut
• vaccinatie tegen pokken
• toch: lijfeigenschap bleef en geen kritiek mogelijk
• Franse Revolutie was een schok  >
• vrijheid van meningsuiting ingetrokken

documentaire over hoe Catharina de weg naar de troon vond.

Verspreiding idealen van de Verlichting, belangrijk:

• Opkomst tijdschriften (spectators)
• Koffiehuizen
• Salons
• Verenigingen zoals:
• - natuurkundige genootschappen
• - Maatschappij tot Nut van 't Algemeen
• Reacties regeringen: censuur
• weinig efeectief door:
• - briefwisselingen
• - persvrijheid in Republiek, bevorderd door: 
• grotere tolerantie en:
• afwezigheid central gezag