4.4 Een onrustige opstand RZ

Opschudding in de Nederlanden
Opschudding in de Nederlanden
Par 4.4 - Een onrustige opstand
1 / 47
volgende
Slide 1: Tekstslide
GeschiedenisMiddelbare schoolhavoLeerjaar 2

In deze les zitten 47 slides, met interactieve quizzen, tekstslides en 5 videos.

time-iconLesduur is: 50 min

Onderdelen in deze les

Opschudding in de Nederlanden
Opschudding in de Nederlanden
Par 4.4 - Een onrustige opstand

Slide 1 - Tekstslide

Slide 2 - Video

Even terug naar de vorige les:
  • Pak je Ipad & je aantekeningenschrift 
  • ==> log met je juiste naam in op Lesson Up 

Slide 3 - Tekstslide

Was Karel V voor of tegen centralisatie?
A
Voor
B
Tegen

Slide 4 - Quizvraag

Karel V wilde:
A
Overal dezelfde wetten en regels in zijn rijk .
B
De baas worden in Engeland
C
Meer edelen die gaan besturen
D
Méér verschillende gewesten in de Nederlanden

Slide 5 - Quizvraag


Protestants of Katholiek?

Karel V is
A
Protestants
B
Katholiek

Slide 6 - Quizvraag

Filips II
Margaretha van Parma
Willem van Oranje
Karel V

Slide 7 - Sleepvraag

Wie volgde Karel V op?
A
Margaretha van Parma
B
Calvijn
C
Fillips II
D
Francis de V

Slide 8 - Quizvraag

Slide 9 - Tekstslide

Leerdoel
Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen waarom Filips II in botsing komt met de Lage Landen.

Slide 10 - Tekstslide

Controle vragen
1. Je kunt voorbeelden noemen waarom de Nederlanders bij voorbaat ontevreden zijn over Filips II.
2. Je kunt verschillende soorten oorzaken en gevolgen onderscheiden.

3. Je kunt verschillende voorbeelden noemen hoe de hertog van Alva na de Beeldenstorm probeerde de Nederlanden onder de duim te houden.

4. Je kunt de rol van Willem van Oranje in de Nederlandse Opstand beschrijven.

Slide 11 - Tekstslide

bestuur                                                
gewest: stadhouder, statenvergadering
gewest:stadhouder, statenvergadering
gewest:stadhouder, statenvergadering
gewest:stadhouder, statenvergadering
gewest:stadhouder, statenvergadering
gewest:stadhouder, statenvergadering
gewest:stadhouder, statenvergadering
Staten-Generaal; afgevaardigden van alle gewesten bijelkaar
landvoogdes
Vorst: Karel V, Filips II

Slide 12 - Tekstslide

Slide 13 - Tekstslide

FilipsII
(ook weer familie)
Erft ineen enorm rijk:
Van zijn vader:
-  Heer der Nederlanden
Van moederskant:
- Koning van Spanje/deel van Italië
+ alle nieuw ontdekte gebieden in Zuid-Amerika

Slide 14 - Tekstslide


 Filips II volgde Karel V op
1555




  • Filips II stelt Margaretha van Parma aan als landvoogdes en Spaanse edelen in het bestuur
  • Filips zet centralisatie en anti protestantisme fel door
Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Slide 15 - Tekstslide

1566 - Smeekschrift der edelen

Slide 16 - Tekstslide

Smeekschrift
- ruim 200 Nederlandse lage edelen.
- hopen op minder strenge vervolgingen?
- Margaretha belooft het aan Filips te vragen...zijn antwoord: NEE!

Slide 17 - Tekstslide

Aantekeningen

Slide 18 - Tekstslide

Hagepreken 
- Protestanten mogen niet samenkomen in kerken
- Zij komen in de openlucht bij elkaar.
- Fanatieke predikanten roepen op tot het verwoesten van de gehate R.K.

Slide 19 - Tekstslide

De beeldenstorm

Slide 20 - Tekstslide

beeldenstorm

Slide 21 - Tekstslide


Alva in de Nederlanden
1567




  • Filips II heeft Alva de opdracht gegeven een einde te maken aan de opstand en de 'Beeldenbrekers' te straffen, ongeacht hun rang.
  • Alva dacht hier binnen zes maanden wel klaar mee te zijn...
  • Margaratha van Parma staat niet achter harde optreden van Alva, en treedt af. Alva volgt haar als landvoogd op.
Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Slide 22 - Tekstslide


Bloedraad en belastingen




  • Voor het straffen van de schuldigen aan de Beeldenstorm, stelt Alva een rechtbank in: de Raad van Beroerte, die al snel 'Bloedraad' wordt genoemd.
  • Om het Spaanse leger te betalen, voert Alva nieuwe belastingen in, waarvan de 'Tiende Penning' het meest gehaat is.
  • Hij moet het bestuur nog meer centraliseren
  • Edelen, die volgens Alva een rol hadden gespeeld, maar niet waren gevlucht, werden opgepakt en geëxecuteerd.
De Raad van Beroerten was een bijzondere rechtbank, ingesteld op 20 september 1567 door de hertog van Alva namens koning Filips II. De Raad had tot doel iedereen te vonnissen die op een of andere manier had deelgenomen aan de opstanden van 1566-1567 die waren uitgelopen in de beeldenstorm. 

De Raad was wettig, de koning had het recht om hoogverraad en wat daaronder viel, door een speciale rechtbank te laten beoordelen. Bij de vonnissen van de Raad, die op degelijk onderzoek berustten, stond vooral het belang van de koning voorop. Op privileges werd bij het vonnissen niet gelet.

De Raad werd door het volk vanwege het grote aantal uitgesproken doodvonnissen ook wel Bloedraad genoemd. 

De Raad van Beroerten werd ingesteld in 1567 en opgeheven in 1576.

Slide 23 - Tekstslide

Slide 24 - Video

Aantekeningen

Slide 25 - Tekstslide

Slide 26 - Video

Controle vragen
1. Je kunt voorbeelden noemen waarom de Nederlanders bij voorbaat ontevreden zijn over Filips II.
2. Je kunt verschillende soorten oorzaken en gevolgen onderscheiden.

3. Je kunt verschillende voorbeelden noemen hoe de hertog van Alva na de Beeldenstorm probeerde de Nederlanden onder de duim te houden.

4. Je kunt de rol van Willem van Oranje in de Nederlandse Opstand beschrijven.

Slide 27 - Tekstslide

Willem van Oranje
- gevlucht naar Duitsland
- organiseert de opstand vanuit Duitsland en valt in 1568 de Nederlanden binnen.
- Wint de slag bij Heiligerlee
- Verder zijn de legers van Alva sterker...tot 1572

Slide 28 - Tekstslide

Nederlanders in opstand

Slide 29 - Tekstslide


Succes voor de opstandelingen 1572-1579





  • In 1572 probeert Willem van Oranje opnieuw de legers van Alva aan te vallen.
  • Hoewel het niet helemaal volgens plan verloopt, is er succes:
  • Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
  • Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen
Dit is een mooi plaatje, maar het is wél ruim 400 jaar na de inname van Den Briel door de Watergeuzen gemaakt. Hierdoor klopt de gebeurtenis wél, maar heeft de tekenaar er misschien zelf veel bij verzonnen. 

Kijk daarom altijd goed wanneer de bron is gemaakt én waarom de maker de bron heeft gemaakt.

Slide 30 - Tekstslide


Belegerd en uitgemoord




  • Kiezen voor de Prins was voor de steden gevaarlijk
  • De legers van Alva deden er alles aan om een stad terug te veroveren voor de koning van Spanje
  • Steden werden maandenlang belegerd en als een stad zich overgaf, vaak uitgemoord, zoals Naarden, Haarlem en Oudewater.
  • Leiden en Alkmaar hadden wel geluk en werden ze ontzet.
Bloedbad van Naarden (2)
Ook kwamen vanuit de naburige dorpen mensen naar Naarden, de straten van Naarden waren gevuld met handelaren om de geroofde buit op te kopen. De plunderende soldaten verkrachtten daarbij de vrouwen en meisjes.

Toen staken ze de hele stad in brand, om verstopte burgers te dwingen hun schuilplaatsen te verlaten. Deze burgers werden met dolken en vleesbijlen vermoord. Diegenen die verzet boden werden doodgemarteld, omringd door lachende soldaten. Men tapte bij de slachtoffers het bloed af en dronk dat als wijn. 

Lambertus Hortensius moest getuige zijn van de moord op zijn zoon, waarbij een Spaanse soldaat zijn zoons hart uitsneed en bij hem in het gezicht wierp. Ongeveer honderd burgers die nog door de besneeuwde weiden wisten te ontsnappen vielen alsnog in Spaanse handen, zij werden naakt aan hun voeten in bomen gehangen om dood te vriezen.

Bloedbad van Naarden (1)
Nadat de stad Naarden zich had overgegeven aan de Spanjaarden, beloofden de Spaanse troepen dat ze de bevolking met rust zouden laten. Dat deden ze niet...

De Spaanse bevelhebber Romero nodigde de inwoners uit in het stadhuis in gebruik. Er hadden zich daar ongeveer vijfhonderd mensen verzameld. Op dat moment sloegen de deuren open en verschenen Spaanse musketiers. Ze vuurden hun musketten op de dichte massa en sloegen de overgebleven mensen neer met het zwaard en degen. 

Veel van hen waren de toren ingevlucht en luidden de klok. De Spanjaarden dreven er de spot mee en staken de kerktoren daarna in brand, de slachtoffers, dood en levend verteerden tot as. De Spanjaarden vermoordden binnen enkele minuten bijna alle inwoners.

Toen drongen de Spanjaarden de huizen binnen. Burgers werden neergeschoten, hun huizen geplunderd, bewoners werden gedwongen de buit naar het Spaanse kamp te brengen, nadien werden zij als "dank" gedood. 

Slide 31 - Tekstslide

Het Beleg van Alkmaar was de belegering van de stad Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden. Het beleg duurde van 21 augustus tot 8 oktober 1573 en eindigde in een ontzet: het koninklijke Spaanse leger moest het beleg opgeven nadat Willem van Oranje opdracht had gegeven om de dijken rond Alkmaar door te steken. 

Alkmaar was een van de eerste Hollandse steden die ontzet werden en die de Spanjaarden dus met succes hadden weten te weerstaan.
Het Spaanse leger
Een belegering duurde vaak maanden. Om zich te beschermen tegen weer en wind werden complete tentenkamp rondom de stad gebouwd.
Deze tekening is goed te vergelijken met een stripverhaal: je ziet namelijk de Spaanse legerleider, Don Frederik, op verschillende plaatsen staan.
De schansen van het Spaanse leger. Schansen waren bedoeld om zich te beschermen tegen de aanvallen vanaf de stadsmuren. Schansen waren vaak aarden wallen, versterkt met houten palen en planken.
De schansen van het Spaanse leger. Schansen waren bedoeld om zich te beschermen tegen de aanvallen vanaf de stadsmuren. Schansen waren vaak aarden wallen, versterkt met houten palen en planken.
De vestingswerken van de stad Alkmaar waren niet al te best en niet volledig: delen van de stad waren niet verdedigd. In alle haast werden de stadswallen met veel aarde, modder, vuilnis en bouwpuin gebouwd.
Aanvallen is veel gevaarlijker dan verdedigen. Dat is ook goed te zien aan de hoeveelheid slachtoffers. Aan de kant van Alkmaar zijn er ongeveer 50 mensen omgekomen, aan de kant van de Spanjaarden minimaal 500!

Dit zou natuurlijk anders zijn geweest als de stad was ingenomen door de Spanjaarden...
Het Beleg van Alkmaar was de belegering van de stad Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden. Het beleg duurde van 21 augustus tot 8 oktober 1573 en eindigde in een ontzet: het koninklijke Spaanse leger moest het beleg opgeven nadat Willem van Oranje opdracht had gegeven om de dijken rond Alkmaar door te steken. 

Alkmaar was een van de eerste Hollandse steden die ontzet werden en die de Spanjaarden dus met succes hadden weten te weerstaan: "Bij Alkmaar begint de victorie

Slide 32 - Tekstslide


Zes maanden, worden zes jaar...



  • Alva dacht in zes maanden klaar te zijn met de opstand in de Nederlanden, maar na zes jaar is het nog niet gelukt.
  • Filips II haalt Alva terug naar Spanja en kiest voor een gematigde (iets minder harde) aanpak. Misschien dat de Nederlanders dan stoppen met de opstand.
  • Maar ondertussen wordt er nog steeds gevochten...
Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Slide 33 - Tekstslide


Alleen verder 
1579-1588





  • In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.
  • Filips is woest een geeft Willem van Oranje de schuld: hij verklaart hem vogelvrij.
De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

Slide 34 - Tekstslide


Acte van Verlatinghe
1581




  • Een vorst die hun Prins, min of meer, ter dood veroordeeld, mag niet meer onze heer zijn!
  • De Noordelijke Nederlanden besluiten Filips II af te zetten: 'ze verlaten hem als land'.
  • Dat gebeurt in het document: de Acte van Verlatinghe
Minister-President Mark Rutte laat de Acte van Verlatinghe zien aan oud-president Barack Obama van de Verenigde Staten.

Het document heeft vermoedelijk óók een belangrijke rol gespeeld in Amerika: toen het land zich in 1776 onafhankelijk verklaarde van Engeland, is er een grote kans dat ze even gespiekt hebben in het Nederlandse document. Net zoals de Nederlanders wilden ok de Amerikanen namelijk van hun koning af!
Klik op de afbeelding

Slide 35 - Tekstslide

1

Slide 36 - Video


Moord!
10 juli 1584






  • Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
  • Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.
Balthasar begaf zich op dinsdag 10 juli 1584 rond het middaguur naar het Prinsenhof met de mededeling dat hij Willem wilde spreken. Willems vrouw Louise van Coligny schijnt nog bezorgd te hebben gevraagd wie dat ongure type wel was, maar werd gerustgesteld. 

Willem meldde Balthasar dat hij hem na het middageten te woord zou staan. Balthasar keerde terug naar herberg De Diamant om zijn pistolen te halen.

Rond half twee verliet het gezelschap de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De prins zakte in elkaar en sprak - volgens het officiële verslag - zijn beroemde laatste woorden: "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!", vertaald als: "Mijn God, heb medelijden met mij en mijn arme volk!". 

Volgens recente onderzoeken zou hij op slag dood moeten zijn geweest en heeft hij deze woorden niet gezegd.

Slide 37 - Tekstslide


Moord!
10 juli 1584






  • Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
  • Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.
Het verhoor van Balthasar Gerards
Balthasar werd opgesloten in de gevangenis en legde op eigen verzoek een lange schriftelijke verklaring af over zijn beweegredenen. Nog diezelfde dag werd hij verhoord, maar liet verder niet veel los. De schepenen besloten tot foltering over te gaan, een destijds niet ongebruikelijke stap. De eerste nacht in de gevangenis werd Balthasar met roeden geslagen. Zijn wonden werden met honing ingesmeerd opdat een bok met zijne scherpe tong al leckende zijn vel metten honich afschrabben soude. De bok had er echter geen zin in. 

De rest van de nacht bracht Balthasar door met zijn handen aan zijn voeten gebonden. De beulen hingen hem een half uur lang op met aan iedere grote teen een gewicht van 300 pond. Hij praatte nog steeds niet genoeg en men deed hem te kleine schoenen aan van nat ongelooid hondenleer. Ze zetten hem voor een groot vuur zodat de schoenen krompen en zijn voeten brandden. Ze hielden gloeiende fakkels onder zijn oksels en staken naalden en spijkers tussen zijn nagels, maar Balthasar gaf geen krimp. 
☠️
De terechtstelling van Balthasar Gerards
Zijn rechterhand waarmee hij het moorddadige feit heeft gepleegd zal met een gloeiende tang worden afgeknepen; vervolgens zal men met gloeiende tangen op verscheidene plaatsen op zijn lichaam het vlees afknijpen tot op het bot. 

Vervolgens vierendele men hem levend waarna het hart uit zijn borstkas gesneden en hem in het gezicht zal worden geworpen. 

Ten slotte zal men zijn hoofd afhakken waarna zijn vier uiteengetrokken delen op de Haagpoort, Oostpoort, Ketelpoort en de Waterslootsepoort tentoongesteld dienen te worden. 

Zijn hoofd moet op een staak gespietst en vervolgens bij het voormalige huis van de prins worden geplaatst. Zijn bezittingen worden geconfisqueerd en komen aan de Heer ten goede.
☠️

Slide 38 - Tekstslide


De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
1588







  • Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
  • De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering
De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.
Klik op de kaart

Slide 39 - Tekstslide

1588 - De Republiek der Zeven verenigde Nederlanden

Slide 40 - Tekstslide

Slide 41 - Tekstslide

Begrippen uit deze les
  • Bloedraad
  • Tiende Penning
  • terreur
  • burgeroorlog
  • Watergeuzen
  • Unie van Utrecht
  • Acte van Verlatinghe
  • Staten-Generaal
  • Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Slide 42 - Tekstslide

Personen uit deze les

  • Hertog van Alva
  • Fillips II
  • Willem van Oranje
  • Baltasar Gerards 
  • Maurits van Oranje

Slide 43 - Tekstslide

Jaartallen uit deze les

  • 1567: Alva komt aan in de Nederlanden
  • 1568: Slag bij Heiligerlee
  • 1572: inname van Den Briel
  • 1579: Unie van Utrecht
  • 1581: Acte van Verlatinghe
  • 1584: Moord op Willem van Oranje
  • 1588: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Slide 44 - Tekstslide

Controle vragen
1. Je kunt voorbeelden noemen waarom de Nederlanders bij voorbaat ontevreden zijn over Filips II.
2. Je kunt verschillende soorten oorzaken en gevolgen onderscheiden.

3. Je kunt verschillende voorbeelden noemen hoe de hertog van Alva na de Beeldenstorm probeerde de Nederlanden onder de duim te houden.

4. Je kunt de rol van Willem van Oranje in de Nederlandse Opstand beschrijven.

Slide 45 - Tekstslide

Aan de slag:

Aantekeningen 
+

TvG 4.4
Alle opdrachten

Slide 46 - Tekstslide

Slide 47 - Video