Samenvatting Thema 5

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 1

Thema 5. Waarneming en gedrag

Basisstoffen

Basisstof 1. Je omgeving waarnemen

Basisstof 2. De huid 

Basisstof 3. Oren en ogen 

Basisstof 4. Zenuwstelsel 

Basisstof 5. Gedrag

Basisstof 6. Regeling

Basisstof 7. Gehoorschade 

Wat gaan we doen?

Herhalingsles thema 5 

Basisstof 1 t/m 3

Voorbereiden op de SO 

 Waarnemen

Zien, horen, ruiken, proeven en voelen:

Dit zijn de manieren waarop je waarneemt

Zintuigen prikkels 

Met je zintuig neem je waar. Je zintuigen liggen dus in je oren, ogen, neus, mond en huid

Je neemt een prikkel waar. Een prikkel is een invloed uit de natuur, een signaal. Voorbeelden van prikkels zijn geluid, licht, geur, smaak en aanraking.

prikkel

impuls

zintuig

Zintuigcellen en impulsen

In je zintuigen liggen zintuigcellen

Zintuigcellen ontvangen prikkels, dan ontstaat er een signaal (een soort elekrisch stroompje)

Je zintuigcellen zijn aangesloten op je zenuwen. Die zenuwen leiden de impulsen door naar de hersenen. Daar wordt je je bewust van de prikkel

Zintuigen

Alle zintuigen samen: Zintuigenstelsel

Ogen, oren, neus, mond, huid.

Huid = zintuig

• Warmtezintuig (reageerd wanneer de huid iets warms aanraakt)
• Koudezintuig (reageerd wanneer de huid iets kouds aanraakt)
• Drukzintuig (reageerd als er op de huid gedrukt wordt)
• Tastzintuig (reageerd op lichte aanraking van de huid)

Functies huid

• Bescherming tegen:

1. Ziekteverwekkers
2. Uitdroging
3. Straling

• Regeling temperatuur

1. Bloedtoevoer
2. Zweet
   

Pijn 

Pijn neem je waar met een pijnpunt.

Dit zijn de uiteinde van je zenuwen

Je komen in je hele lijf voor.....

De onderdelen van het oog

Rondom het oog

• Wenkbrauw => vuil en zweet tegen houden
• Ooglid met wimpers => vuil en fel licht tegen houden
• Pupil => opening iris, licht doorlaten
• Iris => gekleurde gedeelte, hoeveelheid licht regelen
• Traanklier => maakt traanvocht
• Traanvocht => houdt oog vochtig en schoon, wordt afgevoerd naar de neusholte
• Traanbuis => traanvocht afvoeren

• Hoornvlies (doorzichtig)=> ligt over iris en pupil
• Harde oogvlies => geeft stevigheid

Binnenkant oog

oogspieren: draaien ogen in richting waarin je kijkt

- deze spieren zitten vast aan het harde oogvlies

glasachtig lichaam: is het oog voor het grootste gedeelte mee gevuld

lens: zorgt ervoor dat je scherpt ziet

Ooglid: beschermt tegen fel licht. 

In het netvlies:

Gele vlek:

Met zintuigcellen hierin kun je het scherpst zien

Als je naar iets kijkt komt licht vooral op gele vlek

Blinde vlek:

Oogzenuw gaat hier het oog uit

Werking oog

Oren

Oorschelp vangt trillingen (geluid) op -> gehoorgang -> trommelvlies (gaat trillen) -> trommelholte (met gehoorbeentjes) -> slakkenhuis (met zintuigcellen, hierin ontstaan impulsen) -> gehoorzenuw -> hersenen

Oorsmeerkliertjes - maken oorsmeer

Buis van Eustachius - (in trommelholte) verbindt trommelholte met keelholte, gapen/slikken; gaat ie open

Binnenkant oog

wand oog: harde oogvlies, vaatvlies en netvlies (op die volgorde van buitenste naar binnenste laag)

vaatvlies: zitten bloedvaten in 

netvlies: hierin liggen zintuigcellen en hier ontstaan impulsen

- via oogzenuw naar de hersenen

Bouw zenuwstelsel

Het zenuwstelsel bestaat uit het centrale zenuwstelsel en zenuwen.

Centrale zenuwstelsel

Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de ruggenmerg en de hersenen

De weg van impulsen

Impulsen die via de zenuwcellen ontstaan worden via zenuwen naar het ruggenmerg gebracht en uiteindelijk naar de hersenen. 

Werking van het zenuwstelsel

Prikkel komt binnen bij een zintuig. De zintuigcel zet dit om tot een impuls.

Via de zenuwen -> hersenen. 

De hersenen nemen het waar (je wordt bewust) en geven een impuls af aan je spieren en klieren (je reageert)

Functie zenuwstelsel

Zenuwstelsel 2 functies:

- verwerken van de impulsen die van zintuigen afkomen

-regelen van de werking van spieren en klieren

Klier= een orgaan die bepaalde stoffen maakt (zweetklier, talgklieren of speekselklieren)

belangrijke termen

gedrag

handelingen

gedragsketen

prikkel

respons

motivatie

Dierengedrag

In het volgende filmpje gaan we kijken naar het gedrag van dieren. 

Wat is gedrag?

Gedrag is alle waarneembare handelingen van een mens of dier.

Gedrag wordt veroorzaakt door prikkels

gedragsketen

Mensen en dieren hebben altijd een stappenplan voor hun gedrag. Zo een stappenplan noem je een gedragsketen. Een voorbeeld:

Waar komt gedrag vandaan?

Gedrag is een reactie is op een inwendige of uitwendige prikkel.

Prikkel -> impuls -> respons

inwendig/uitwendig

alles en iedereen leert, altijd. gedrag kun je dus ook leren. denk aan een hond die je traint. denk aan leren eten met mes en vork of stokjes.

soms is bepaald gedrag er al vanaf de geboorte. dit komt door erfelijke factoren, want niemand heeft het ze aangeleerd. eten als je honer hebt bijvoorbeeld heeft niemand je geleerd, dat kon je al.

Respons

reactie op een prikkel die je zichtbaar wordt als gedrag.

Bijv. een telefoon oppakken als je de telefoon over hoort gaan.

0

Hoe onderzoek je gedrag?

Deze handelingen kunnen we in een tabel zetten. Zo'n tabel noemen we een ethogram. Hieronder zie je een voorbeeld van een ethogram. 

Links zet je de handeling neer. Bij elke handeling 

bedenk je een passende afkorting. Deze komt in de

middelste rij. De omschrijving (uitleg) van de 

handeling komt rechts. 

Maak nu een ethogram van jouw 5 handelingen. 

Maak hier een foto van en lever hem in op de 

volgende dia.

hormonen

het zenuwstelsel werkt samen met het hormoonstelsel. Hormonen zijn stoffen die organen aansturen. 

hormomen worden gemaakt in de hormoonklieren

bloedsuikerspiegel

glucose is suiker. 

glucose wordt gemaatk door planten en gebruikt door mensen voor energie.

na het eten wordt via de dunne darm glucose opgenomen en komt dan in je bloed. De hoeveelheid glucose in je bloed noemen we bloedsuikerspiegel.

de bloedsuikerspiegel mag niet te hoog zijn of te laag dit wordt geregeld door hormonen uit de alvleesklier

alvleesklier

in de alvleesklier liggen de eilandjes van langerhans. Dit is een groep cellen die glucagon en insuline produceren als hormoon.

insuline wordt gemaakt bij een te hoge bloedsuiker en glucagon bij een te lage bloedsuiker

terugkoppeling

adrenline

adrenline wordt gemaakt in de bijnieren (boven de nieren).

Adreline komt vrij als je bang of boos bent. het zorgt ervoor dat je bloedsuiker stijgt.

• Het kleinste botje van je lichaam zit in je oor, de stijgbeugel

• oren groeien 1 cm in 50 jaar

Geluiden zijn trillingen van de lucht

!!!!!

Geluiden vanaf 80 decibel kunnen leiden tot gehoorschade!

Waaruit bestaat de opperhuid?

1. Hoornlaag en lederhuid
2. Hoornlaag en kiemlaag
3. Kiemlaag en lederhuid
4. Lederhuid en onderhuidsbindweefsel

De functie van de kiemlaag is

1. nieuwe huidcellen maken
2. je lichaam warm houden
3. je lichaam beschermen tegen uitdroging

In welke huidlaag liggen zweetklieren?

1. onderhuids bindweefsel
2. hoornlaag
3. lederhuid
4. kiemlaag

Zweetklieren maken zweet. Wat is de functie van zweet?

1. Nat houden van de huid
2. Soepel houden van de huid
3. Afkoeling van de huid
4. Heel veel zweten

Als je lichaamstemperatuur te hoog is, dan neemt de doorbloeding ....

1. af
2. toe

Een brandwond moet je....

1. koelen met lauw water
2. insmeren met zalf