1.3 Opstand en 80-jaar oorlog (twee lessen)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo
• Leerjaar 2

Wie was de vorst van de Nederlanden rond 1520?

1. Clovis
2. Lodewijk XIV
3. Karel V
4. Filips II

Welke tak van het Christendom werd rond 1560 dominant in de Nederlanden?

1. Rooms Katholiek
2. Anglicaans
3. Luthers
4. Calvinisme

Wie bestuurde de Nederlanden vanuit Brussel?

1. Koning
2. Landvoogd
3. Stadhouder
4. Hertog

Wie bestuurde een gewest in de Nederlanden?

1. Koning
2. Landvoogd
3. Stadhouder
4. Hertog

Welk begrip hoort bij; een groot gebied besturen vanuit één punt.

Hoe heet de Rooms-Katholieke rechtbank die ketters moest veroordelen?

2.4  Opstand en tachtig jaar oorlog

Lesdoel

• Je weet wie Filips II is.
• Je kent de oorzaken van de 80-jarige oorlog.
• Je weet dat Filips II de hertog van Alva naar de Nederlanden stuurt om de orde te herstellen. 

Wat gaan we doen?

• Uitleg opstand en oorlog met Spanje (twee lessen).
• Maken tijdbalk (klassikaal)..
• Zelfstandig werken.

Koning Filips II

• Filips II was de zoon van Karel V.
• Hij volgde zijn vader in 1556 op als koning van Spanje. 
• Hij was Rooms-Katholiek (sliep achter een altaar).
• Hij wilde zijn Rijk vanuit Madrid besturen.
• Filips was tegen het protestantisme. Ketters moesten allen op de brandstapel; 'ik regeer nog liever over een woestijn dan over een land vol ketters!'

Smeekbede

• In 1566 gaven een aantal edelen een smeekbede aan de landvoogdes.
• Ze smeekten de koning om op te houden met de inquisitie.
• Eén van deze edelen was Willem van Oranje.

Wat veroorzaakte de opstand in de Nederlanden? 

• De centralisatie drang van de koning (minder vrijheden). 
• De geloofsvervolgingen (inquisitie).
• De Nederlanders vonden  Filips II een buitenlander en tiran. 
• Er waren vele misoogsten.

De Beeldenstorm (1566)

 

Beeldenstorm: protestantse Nederlanders (calvinisten) slopen katholieke kerken.

Filips was woedend!

• Filips stuurt zijn beste generaal, Alva.
• Iedereen die schuldig is wordt gestraft.
• Sommige edelen, zoals Willem van Oranje, vluchtten.

Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Hertog van Alva

Gevolg met de komst van Alva:

1. De Raad van Beroerte; bekend als de bloedraad.
2. Tiende penning: belasting van 10% op goederen werd opgehaald.

Maken van tijdbalk

Maak een tijdbalk (deel 1);

1566: Beeldenstorm

1567: Komst Hertog van Alva in de Nederlanden.

1568: Slag bij Heiligerlee (begin Tachtigjarige Oorlog)

1572: Inname van Den Brielle door calvinisten. 

Zelfstandig werken

Modules 1.2 maken (alle delen).

Klaar? maken 1.5 (Willem van Oranje) en/of lezen.

1.3   Opstand en 80-jaar oorlog (vervolg)

Leerdoel

• Je kent de documenten 'Unie van Utrecht' & Plakkaat van Verlatinghe
• Je weet aan het einde van de les wie Prins Maurits van Oranje is.
• Je weet wie Johan van Oldenbarnevelt is. 

Wat gaan we doen?

• Uitleg Unie van Utrecht en Plakkaat van Verlantinghe. 10 min
• Moord op Willem van Oranje. (10 min)
• Lezen (10 min)
• Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt en vervolg oorlog tegen Spanje. (20 min)
• Maken tijdbalk (vervolg). (5 min)
• Zelfstandig werken; 1.3 
  

Willem van Oranje

• Willem van Oranje werd de leider van de opstand.
• Hij wilde Nederland gewetensvrijheid geven.
• Veel protestantse Nederlanders verzamelden zich achter Oranje!
• Onder gezang voerde men oorlog (het Wilhelmus verscheen in 1572)

Unie van Utrecht (1579)

• De opstand groeide uit tot een georganiseerde oorlog.
• Een aantal noordelijke gewesten sloten een militair verbond (de Unie van Utrecht). 
• De gewesten gingen elkaar steunen in de strijd tegen Spanje.

Plakkaat van Verlatinghe (1581)

• In 1581 deed Nederland afstand van de vorst (Filips II).

Minister-President Mark Rutte laat de Acte van Verlatinghe zien aan oud-president Barack Obama van de Verenigde Staten.

Het document heeft vermoedelijk óók een belangrijke rol gespeeld in Amerika: toen het land zich in 1776 onafhankelijk verklaarde van Engeland, is er een grote kans dat ze even gespiekt hebben in het Nederlandse document. Net zoals de Nederlanders wilden ok de Amerikanen namelijk van hun koning af!

Klik hier

Opvolger Willem van Oranje (1)

• Maurits van Oranje (zoon van Willem) volgt Willem op als stadhouder (vanaf 1586).
• Stadhouder is de leider van vloot en leger (geen vertegenwoordiger meer van de koning!)

Johan van Oldenbarnevelt

• Werd de politiek leider van de Noordelijke gewesten.
• Landsadvocaat; een soort minister-president van de Republiek.  

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal.

De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.

Kaart

1919

Tijdbalk deel 2

1579: Unie van Atrecht (bondgenootschap Zuidelijke gewesten)
1579: Unie van Utrecht (bondgenootschap noordelijke gewest)
1581: Acte van Verlatinghe
1584: Willem van Oranje vermoord
1585: Val van Antwerpen (belangrijke havenstad)
1588: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
1600: Slag bij Nieuwpoort

Zelfstandig werken

Modules 1.2 maken (alle delen).

Klaar? maken 1.5 (Willem van Oranje) en/of lezen.

Tijdbalk deel 3

• 1600: Slag bij Nieuwpoort
• 1602: Oprichting VOC
• 1619: Onthoofding Johan van Oldenbarneveldt
• 1609-1621: Wapenstilstand tussen NL en Spanje (wel oorlog)
• 1629: Verovering Zilvervloot
• 1648: Vrede van Munster

De opstand begint

• De mensen die zich achter Oranje schaarde werden watergeuzen genoemd.
• Watergeuzen waren fanatieke calvinisten. 
• De watergeuzen deden aan piraterij en kaapten Spaanse schepen. 

Slag bij Heiligerlee (1568). 

• Willem had 3000 soldaten verzameld.
• Hiermee won Willem de eerste veldslag.
• Alva stuurt zijn leger erop af en verslaat het 'kleine' leger van Willem.

 Inname Den Brielle (1572); eerste stad die veroverd werd!

 

De moord op Oranje (je hoeft dit niet over te nemen)

• Filips II verklaarde Oranje vogelvrij.
• De moordenaar van Oranje zou rijkelijk beloond worden.
• Balthasar Gerards, fanatiek katholiek, pakte de handschoen op.