H7 De overheid produceert

• Economie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Hoofdstuk 7: De overheid produceert

7.1 De rol van de overheid

7.1 De rol van de overheid

• Je kunt omschrijven hoe de overheid is georganiseerd.
  
• Je kunt met voorbeelden uitleggen wat (quasi-) collectieve goederen zijn.
  
• Je kunt met voorbeelden uitleggen hoe de overheid ingrijpt bij positieve en negatieve externe effecten.
  

7.1 De rol van de overheid

Hoe zit de overheid in elkaar?

De overheid heet ook wel de collectieve sector of de publieke sector.

• De particuliere sector bestaat uit alle burgers en bedrijven.

• Een zbo is een zelfstandig bestuursorgaan.
  
• Instellingen voor sociale zekerheid.
  
• Toezichthouders, zoals CBR.
  

Wie gaat er over verbreding van de A2 tussen Utrecht en Amsterdam?

1. Provincie Noord-Holland
2. Provincie Utrecht
3. Gemeente Utrecht
4. Het Rijk

Wat is GEEN taak van de gemeente?

1. Riolering
2. Recreatiegebieden
3. Sportparken
4. Ouderenzorg

Wie doet wat, denk je?

De gemeente

Het rijk

De provincie

7.1 De rol van de overheid

De overheid als producent

Individuele goederen: producten of diensten waarvoor op de markt een prijs tot stand komt door vraag en aanbod.

7.1 De rol van de overheid

De overheid als producent

Collectieve goederen: goederen en diensten die voor iedereen van belang zijn. Worden geproduceerd door de overheid. Er is hierbij geen prijs per product. Je kunt ook niet uitgesloten worden. Bijvoorbeeld: straatverlichting. 

7.1 De rol van de overheid

De overheid als producent

 

Quasi-collectieve goederen: goederen en diensten die door de overheid worden geproduceerd, maar waar wel een individuele prijs bepaald wordt (en waarvoor je uitgesloten kunt worden). Bijvoorbeeld: universiteit of bibliotheek.

Een dijk is een collectief goed.

1. Juist
2. Onjuist

Een speeltuin in de wijk is een collectief goed.

1. Juist
2. Onjuist

Een speeltuin in de wijk is een collectief goed.

1. Juist
2. Onjuist

Een kaartje voor een voetbalwedstrijd een collectief goed.

1. Juist
2. Onjuist

Wat zijn de vier overheden?

1. Rijk, provincie, gemeente, waterschap
2. Rijk, gemeente, waterschap, burgermeester
3. waterschap, gemeente, fusie, collectief
4. Provincie, Rijk, Belastingdienst, gemeente

En de overheid is...

1. De particuliere sector
2. De collectieve sector

De overheid geeft veel geld uit aan collectieve goederen. Voor wie zijn de collectieve goederen bestemd?

1. burgers
2. ambtenaren
3. rijksoverheid
4. rijk, provincie, gemeente

7.1 De rol van de overheid

• Je kunt omschrijven hoe de overheid is georganiseerd.
  
• Je kunt met voorbeelden uitleggen wat (quasi-) collectieve goederen zijn.
  
• Je kunt met voorbeelden uitleggen hoe de overheid ingrijpt bij positieve en negatieve externe effecten.
  

7.1 De rol van de overheid

Waar bemoeit de overheid zich mee?

Negatieve externe effecten: 

• De nadelige invloed die de productie van een goed op anderen kan hebben en die niet in de prijs van het goed is opgenomen. Bijvoorbeeld: geluidsoverlast van een snelweg.
  

7.1 De rol van de overheid

Waar bemoeit de overheid zich mee?

Positieve externe effecten: 

• De voordelige invloed die de productie van een goed op anderen kan hebben en die niet in de prijs van het goed is opgenomen. Bijvoorbeeld: meer klanten vanwege een pretpark in de buurt.
  

7.1 De rol van de overheid

Waar bemoeit de overheid zich mee?

Bemoeigoederen: 

• Goederen waarvan de overheid de prijs beïnvloedt om de consumptie van het goed te ontmoedigen of te stimuleren. Dit gebeurt met extra belastingen of subsidies.
  

De overheid komt aan inkomsten door ........

1. aardgas te verkopen aan het buitenland
2. belasting te heffen
3. te lenen bij de buren
4. goud te beleggen

Wat wil de overheid bereiken met accijnzen?

1. Dat consumenten meer gebruik gaan maken van bepaalde producten.
2. Dat het milieu verbetert.
3. Dat consumenten minder gebruik gaan maken van bepaalde producten.
4. Dat de overheid een extra inkomstenbron heeft.

Wat wil de overheid bereiken met subsidies?

1. Dat consumenten meer gebruik gaan maken van bepaalde producten.
2. Dat het milieu verbetert.
3. Dat consumenten minder gebruik gaan maken van bepaalde producten.
4. Dat de overheid een extra inkomstenbron heeft.

7.1 De rol van de overheid

Aan de slag!

Maken opgave: 

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

• Je kunt omschrijven wat de Rijksbegroting inhoudt die op Prinsjesdag wordt gepresenteerd.
  
• Je kunt omschrijven wat de belangrijkste inkomsten van de overheid zijn.
  
• Je kunt omschrijven wat de belangrijkste uitgaven van de overheid zijn.

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

Wat gebeurt er op Prinsjesdag?

• In de Rijksbegroting staan alle verwachte inkomsten van de Rijksoverheid in een jaar overzichtelijk tegenover de verwachte uitgaven.
  

• Dit wordt gepresenteerd op Prinsjesdag, dat is op?:
• De derde dinsdag in september.
  

• De Miljoenennota is de samenvatting van de Rijksbegroting.
  

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

Hoe komt de overheid aan geld?

• Belastingen: 
• Bij wet verplichte betalingen die burgers en bedrijven aan de overheid moeten doen.

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

Hoe komt de overheid aan geld?

• Directe belastingen: 
• een deel van je inkomen, winst en vermogen sta je rechtstreeks af aan de overheid.
  
• Indirecte belastingen: 
• kostprijsverhogende belasting die je aan een winkel betaalt, waarna de winkel het weer aan de overheid afdraagt.
  

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

Hoe komt de overheid aan geld?

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

Hoe komt de overheid aan geld?

• Sociale premies: 
  
• Inkomsten waarmee de collectieve sector de sociale verzekeringen betaalt aan burgers die hier recht op hebben.
  

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

Wanneer is het Prinsjesdag?

Vraag 1

1. De eerste dinsdag van september
2. De tweede dinsdag van september
3. De derde dinsdag van september
4. De vierde dinsdag van september

Wat wordt er tijdens Prinsjesdag door de koning voorgelezen?

Vraag 2

1. De Miljoenennota
2. De Rijksbegroting
3. De regeringsagenda
4. De Troonrede

Wat wordt er op Prinsjesdag bekend gemaakt?

1. De nieuwe plannen voor het komende jaar.
2. Hoeveel geld de overheid het afgelopen jaar heeft uitgegeven.
3. Wie de mooiste hoed op heeft.
4. Welke belangrijke mensen er in de Ridderzaal zitten.

Wat is de functie van de rijksbegroting?

1. Beheer van overheidsfinanciën
2. Bepalen van belastingtarieven
3. Vaststellen van onderwijsprogramma's
4. Regelen van privé-uitgaven

Wie is verantwoordelijk voor de rijksbegroting?

1. De Tweede Kamer
2. De Minister van Financiën
3. De Raad van State
4. De Koning

Wat zijn geen inkomsten van de overheid?

1. belastingen
2. subsidies
3. accijnsen
4. niet belasting ontvangsten

De miljoenennota is een:

1. Uitkering
2. Toelichting op de financiële begroting
3. Toelichting op de rijksbegroting
4. Een briefje van 1 miljoen

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

Aan de slag!

Maken opgave: 

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

• Je kunt omschrijven wat de Rijksbegroting inhoudt die op Prinsjesdag wordt gepresenteerd.
  
• Je kunt omschrijven wat de belangrijkste inkomsten van de overheid zijn.
  
• Je kunt omschrijven wat de belangrijkste uitgaven van de overheid zijn.

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

Waar geeft de overheid geld aan uit?

• Sociale zekerheid: 
  
• een systeem van uitkeringen dat ervoor zorgt dat mensen zonder inkomen toch geld hebben om van te leven.
  
• WW: werkloosheidsuitkering
  
• WIA: Wet en Inkomen naar Arbeidsvermogen
  
• AOW: Algemene Ouderdomswet
  
• Huursubsidie, zorgtoeslag, kinderbijslag.

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

Waar geeft de overheid geld aan uit?

• Zorg: zorgkosten worden vergoed.
  
• Gemeente- en provinciefonds: geld voor lagere overheden.
  
• Onderwijs: alle kinderen hebben recht op onderwijs.
  

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid (VWO)

Waarom moet je belasting betalen?

Belastingbeginselen: 

• bepalen hoeveel belasting wordt geheven. Doel: inkomensverschillen worden kleiner na belasting.
  

• Draagkrachtbeginsel: 
  
• de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten.
  

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid (VWO)

Waarom moet je belasting betalen?

• Solidariteitsbeginsel: 
  
• via inkomstenbelasting betaal je mee aan uitkeringen voor mensen die niet zelf voor voldoende inkomen kunnen zorgen.
  
• Profijtbeginsel: 
  
• alleen als je het collectieve goed gebruikt, betaal je ervoor.
  

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

7.2 Inkomsten en uitgaven van de overheid

Aan de slag!

Maken opgave: 

7.3 Tekort of overschot?

• Je kunt uitleggen wat een begrotingstekort en begrotingsoverschot is.
  
• Je kunt uitleggen hoe de overheid kan ingrijpen bij een begrotingstekort.
  
• Je kunt uitleggen waarom Nederland gebaat is bij het zich houden aan de Europese begrotingsregels.
  
• Je kunt rekenen met indexcijfers.
  

7.3 Tekort of overschot?

Is de Rijksbegroting in balans?

Begrotingsoverschot: 

• De inkomsten zijn groter dan de uitgaven.
  

7.3 Tekort of overschot?

Is de Rijksbegroting in balans?

• Begrotingstekort: 
  
• De inkomsten zijn kleiner dan de uitgaven.

• Overheidsschuld (staatsschuld): 
• De overheid leent geld om begrotingstekort op te lossen.
  

• Rentelasten overheidsschuld:
• Rente die betaalt moeten worden over de schuld.
  

7.3 Tekort of overschot?

Is de Rijksbegroting in balans?

• Staatsschuld groeit door lenen
  
• Staatsschuld neemt af door aflossen van de schuld

2023 => 5 miljard aan rente

2025 => 8,7 miljard aan rente

7.3 Tekort of overschot?

Hoe los je een begrotingstekort op?

• Inkomstenkant: 
  
• belastingverhoging, daardoor nemen de belastinginkomsten toe.
  

• Uitgavenkant: 
  
• bezuinigen. Door minder geld uit te geven, nemen de uitgaven af.
  

• Wordt er niets gedaan, dan zal de overheidsschuld toenemen.
  

Wat doet de overheid niet om een begrotingstekort op te vangen?

1. Bezuinigen
2. Belastingen verhogen
3. Lenen
4. Staatsschuld aflossen

7.3 Tekort of overschot 

Aan de slag!

Maken opgave: 

7.3 Tekort of overschot?

Wat is de rol van Europa?

Nederland is lid van de Europese Monetaire Unie (EMU). Dit is de groep landen die met de euro betaalt.

7.3 Tekort of overschot?

Wat is de rol van Europa?

In het Stabiliteits- en Groeipact staan de afspraken van de EMU:

Begrotingstekort moet kleiner zijn dan 3% van het bbp.

Overheidsschuld moet kleiner zijn dan 60% van het bbp.

7.3 Tekort of overschot?

Wat is de rol van Europa?

• Het bruto binnenlands product (bbp) is de totale productie van een land bij elkaar opgeteld.
  

• Houdt een land zich niet aan de afspraken, dan kan het land in financiële problemen komen, wat de stabiliteit van de EMU in gevaar kan brengen.
  

7.3 Tekort of overschot?

Rekenen met indexcijfers

Een indexcijfer geeft inzicht in een procentuele verandering ten opzichte van een afgesproken periode. Deze periode noem je het basisjaar.

7.3 Tekort of overschot? (VWO)

Kan een land failliet gaat?

Schuldquote: overheidsschuld uitgedrukt in een percentage van het totale inkomen van een land.

Een land gaat failliet als het niet meer in staat is om de schulden af te lossen of de rente over de schulden te betalen.

7.3 Tekort of overschot? (VWO)

Kan een land failliet gaat?

Gevolgen failliet gaan:

• Kredietverschaffers zijn hun geld kwijt.
  
• Grote werkloosheid en armoede.
  
• Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) helpt landen om uit de financiële crisis te komen. Ze geven geld als het land economische hervormingen wil doorvoeren.
  

Frietprijs
2016 - €3,10 - indexcijfer 100
2017 - €3,00 - indexcijfer ?
Bereken het indexcijfer van 2017

Patatprijs
2020 €3,10 indexcijfer 100
2021 €3,60 indexcijfer ?
Bereken het indexcijfer van 2021

Patatprijs
2016 - 3,10 - indexcijfer 100
2017 - 3,00 - indexcijfer ?
2018 - ? - indexcijfer 95
Reken de vraagtekens uit

Wat is het indexcijfer
van 2022?

jaren	2020	2021	2022
aantal	18,6	19,8	19,4
indexcijfer	100	106	??