5. Piet Paaltjens, de schoolmeester en klikspaan

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Literatuurgeschiedenis

De Romantiek

19e eeuw

Module 5 Laagland boek B

Literatuurgeschiedenis

De Romantiek

- Weltschmerz: melancholie

- Sehnsucht: verlangen naar het onbereikbare

- In Engeland: Zwarte Romantiek (gothic)

- In Nederland: boeken voor de massa, opvoedkundig, historisch.

Literatuurgeschiedenis

In Nederland:

- Domineespoëzie

- Realisme

- Naturalisme

- Tachtigers

19e eeuw

In Nederland:

- Bourgoisie

- Industrialisatie

- Kapatilisme

- Wetenschap

- Ratio

- Parlementaire democratie

Romantiek (1800-1860)

Rond 1800 

Europa --> tegenreactie op het wereldbeeld van de Verlichting tegen regels gebonden classicisme

Nieuwe literaire stroming: de romantiek. 

Ontsnappen aan de werkelijkheid (het leven is moeilijk, gecompliceerd door moderniteiten > het leven gaat te snel)

Romantiek (1800-1860)

Domineespoëzie (1840-1880)

De poëzie van het midden van de 19e eeuw was sterk moralistisch getint. 

Thema’s: het huisgezin, vroomheid en het vaderland. 

Studenten/afgestudeerden theologie: poëzie uit deze periode  ‘domineespoëzie’ 

Realisme (1840-1880) 

Moderniteit: 

politieke bewustwording

natievorming

kolonialisme

imperialisme

toenemende secularisatie

ontkerkelijking - verzuiling

Emancipatie

Realisme (1840-1880) 

Het realisme is een literaire stroming die probeert het leven zo realistisch mogelijk weer te geven. Het is een reactie op de romantiek waarin de idealisering van de werkelijkheid centraal stond.

Realisme (1840-1880)

Het realisme is een literaire stroming die probeert het leven zo realistisch mogelijk weer te geven. Het is een reactie op de romantiek waarin de idealisering van de werkelijkheid centraal stond.

Naturalisme (1880-1910)

Het naturalisme kan gezien worden als een uitvloeisel van het realisme in de literatuur. In naturalistische romans zijn de hoofdpersonen antihelden die sterk gedetermineerd zijn door erfelijkheid en afkomst.

Tachtigers (1880-1894)

Na 1880 komt een jonge groep schrijvers (met name: dichters) op die vindt dat literatuur niet moralistisch moet zijn. Het is een individuele uiting van een kunstenaar die daarmee andere individuen wil aanspreken.

Uiting heeft te maken met persoonlijke gevoelens/opvattingen.

Door de industrialisatie ontstaat er een vlucht ...

1. uit het land
2. uit de stad
3. uit de realiteit
4. uit de techniek

1848 is een belangrijk voor de Nederlandse staat. Waarom?

1. Eindelijk onderwijs voor iedereen
2. Eindelijk werd kinderarbeid verboden
3. De macht kwam meer bij het kabinet en het parlement te liggen
4. We hadden eindelijk ook een stoomtrein

1874

1900

De eerste stoomtrein rijdt van Amsterdam naar Haarlem

Invoering Grondwet waardoor de koning minder macht kreeg. Thorbecke is de ontwerper 

Kinderwetje van Van Houten. Kinderen tot 12 jaar mogen niet in de fabriek werken

leerplicht voor 7- tot 12-jarigen

Welke twee Duitse begrippen behoren bij de romantiek en wat betekenen ze?

Welke literaire uitingen horen bij de romantiek

1. sprookjes, historische romans, moraliserende gedichten
2. sprookjes, briefromans, kindergedichtjes
3. sprookjes. historische romans, griezelroman
4. sprookjes, science-fiction, imaginaire reisverhalen

Wat is literair gezien de grootste verandering t.o.v. de literatuur in de 19e eeuw (verlichting vs romantiek)

1. het moraliseren komt op
2. de creativiteit wordt gewaardeerd
3. de natuur speelt eindelijk een rol
4. de wetenschap wordt verbonden met de letterkunde

Waar maakte Eduard Douwes Dekker zich druk over? Noem minstens twee zaken

Stelling: Realisme is een reactie op de romantiek

1. ja
2. nee

romantiek vs realisme

De kunstenaars vluchten niet uit de werkelijkheid, maar verbeelden het alledaagse dat

zij om zich heen zien. Het realisme zie je niet alleen in de schilderkunst, maar ook in de literatuur. De Nederlandse literatuur in de 19e eeuw is een mengeling van Romantiek en Realisme.

Ironie

Immortelle LXXXIII

Hem die mij grof beledigt,

Mij overlaadt met schand

en openlijk mij belastert,

hem reik ik de broederhand.

Maar die mij voorkomend bejegent,

Die mij aan zich verplicht

en zich mijn vriend durft te noemen,

dien spuw ik in 't gezicht

Piet Paaltjens 

alias/pseudoniem

 van 

François HaverSchmidt 

Piet Paaltjens

alias François HaverSchmidt (Leeuwarden, 14 februari 1835- Schiedam, 19 januari 1894)

studeert theologie in Leiden

Snikken en grimlachjes (1867)

depressiviteit bestreedt hij met sentimentalisme

Hoe zou je toon van deze immortellen noemen?

Oera Linda

1256 Groots Fries verleden

De Friese cultuur is de bakermat van de Europese cultuur

naar alle waarschijnlijkheid is HaverSchmidt de belangrijkste auteur.

De Oera Linda past in de romantiek omdat

1. het over vroeger gaat
2. het folklore is
3. de Europese cultuur als superieur werd gezien
4. het duidelijk escapisme is

Piet Paaltjens past in de romantiek omdat hij

1. een pseudoniem had
2. een onvervuld verlangen heeft
3. zoekt naar geluk
4. de rede verwaarloost

Knittelverzen van de schoolmeester 

(Gerrit van de Linde)

'Een leeuw is eigenlijk iemand die bang is van niemand'

Een hond is vermaard

om zijn gezelligen aard

en 't kwispelen van zijn staart.

Zijn neus, doorgaans rond,

staat gewoonlijk in 't front

en zo lang die maar nat en fris is,

is 't een bewijs, dat menheer zo gezond als een vis is

Waarom noemde Gerrit van de Linde zich 'schoolmeester'?

1. omdat hij een student was
2. omdat hij de toon van al die betweters zat was
3. omdat hij een kostschool bestierde
4. omdat zijn gedichten duidelijk didactisch zijn

Johannes Kneppelhout alias Klikspaan

realistische literatuur

studenten-typen 1841

studentenleven 1844

Klikspaan was een

1. studente type
2. een professor
3. een rijkaard
4. een rechtenstudent

De maatschappij in de 19e eeuw verandert snel. Waardoor?

1. industrialisatie
2. vrijheid van onderwijs
3. vrijheid van meningsuiting
4. A,B, C en ook nog vrijheid van godsdienst

Moderniteit:

Welke begrippen horen daarbij?

Moderniteit:

politieke bewustwording

natievorming

kolonialisme

imperialisme

toenemende secularisatie

ontkerkelijking - verzuiling

Emancipatie

Romantiek

Wat heb je onthouden?

Romantiek

Nieuwe cultuurstroming, reactie op Verlichting

Kenmerken Verlichting: rationalisme en classicisme

Kenmerken Romantiek:

gevoeligheid: lyrische kunst

verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke.

individualisme: nadruk op originaliteit

Romantiek

Caspar David Friedrich, 

'De wandelaar boven de nevelen' (1818).

Waarom is dit schilderij typisch romantiek?

Romantiek

Caspar David Friedrich, 

'De wandelaar boven de nevelen' (1818).

Waarom is dit schilderij typisch romantiek?

Open compositie, warme kleuren,

meer nadruk op kleur dan op vorm, 

onderwerp is de ongerepte natuur.

Er spreekt verlangen en gevoel uit. 

Wat kenmerkt de romantiek in de literatuur?

1. Natuur en mystiek
2. Objectieve beschrijvingen
3. Emotie en individuele gevoelens
4. Strikte structuur en regels

In welke eeuw manifesteerden de stromingen romantiek, realisme en naturalisme zich?

1. De 18e eeuw
2. De 20e eeuw
3. De 19e eeuw
4. De 21e eeuw

Wat is een belangrijk thema in het realisme?

1. De alledaagse werkelijkheid
2. Heroïsche avonturen
3. Droomachtige fantasieën
4. Sociale ongelijkheid