1 De tijd van jagers en boeren - 1.2 De opkomst van de landbouw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

h2 les 1

Jagers en boeren

1

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

2- De opkomst van de landbouw

h2 les 1

Verwerking leerdoel (1 en 4)

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

• Op welke bronnen baseren we onze kennis over de prehistorie?
• Hoe brachten de eerste mensen hun gedachten tot uiting?
• Hoe komt het dat we weinig kennis hebben over hoe individuele mensen uit de prehistorie zich voelden en wat ze dachten?
• Wat betekent dat voor onze kennis uit de prehistorie?

Verklaar, met behulp van bovenstaande vragen, waarom historici onderscheid maken tussen prehistorie en historie.

Neem de vragen over in je schrift en beantwoord ze. Ja, ook de blauwe.

h2 les 1

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

Verdieping (werken met bronnen)

Noem op basis van deze tekst twee algemene kenmerken van de cultuur van bewoners van West-Nederland omstreeks 4600 v.C.

Beantwoord bovenstaande vraag met behulp van het stappenplan hieronder. 

Bron 4 Een prehistoricus schreef in 2017:

Visfuiken getuigen van grote inventiviteit en handigheid, en van een oordeelkundig gebruik van natuurlijke materialen. In Bergschenhoek bij Rotterdam werd een compleet exemplaar uit omstreeks 4600 v.C.

gevonden, 1.70 m lang, en diverse grote delen van andere fuiken. De tenen daarvan, gemaakt van struiken, waren samengebonden in de windingen van twee knooploze touwen, die kennelijk tijdens het maken van de fuik uit plantenstengels werden aangemaakt.

Naar: L. Louwe Kooymans, Onze vroegste voorouders, Amsterdam 2017.

h2 les 1

Intro

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

• Wanneer ontstond landbouw
• welke oorzaken en gevolgen het ontstaan van de landbouw had 
• hoe landbouwsamenlevingen ontstonden
  

h2 les 1

Ontstaan van de landbouw

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

• De landbouw ontstond in het Midden-Oosten. Rond 9000 v.C. begon het met akkerbouw, omstreeks 8000 v.C. ontstond de veeteelt.
  
• Het ontstaan van de landbouw was een revolutie.

Migranten verspreidden de landbouw vanuit het Midden-Oosten in Azië, Afrika en Europa.

Ook in andere gebieden van de wereld vond de landbouwrevolutie zelfstandig plaats. Bijvoorbeeld in China en Peru.

Wanneer ontstond landbouw?

h2 les 1

Controleren

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

• Leg uit waarom het ontstaan van de landbouw een revolutie wordt genoemd.
• Leg uit hoe de landbouw in Nederland kwam.

Wanneer ontstond landbouw?

h2 les 1

Oorzaken en gevolgen van de landbouwrevolutie

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

Een belangrijke oorzaak voor de landbouw-revolutie was het zachter worden van het klimaat. Granen en peulvruchten groeiden goed in dit milieu: leefomgeving.

Wilde planten en dieren ging men domesticeren: planten en dieren in dienst van mensen aanpassen. Vanaf 5000 v.C. werden dieren gebruikt voor bewerking van het land.

Door plant- en dierveredeling en technische vooruitgang stegen de opbrengsten, konden meer mensen worden gevoed en bleef de bevolking groeien.

Wat waren de oorzaken en de gevolgen van de landbouwrevolutie?

h2 les 1

Controleren

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

• Noem van de landbouwrevolutie in het Midden-Oosten twee oorzaken.
• Noem van de landbouwrevolutie in het Midden-Oosten een belangrijk sociaal gevolg.

Wanneer ontstond landbouw?

Gebruik de zes feiten (A-F). Geef aan of het gaat over een (in)directe oorzaak of (in)direct gevolg.

A De bevolking groeide.

B Dieren waarop veel werd gejaagd, verdwenen.

C Een gunstig milieu ontstond.

D Er waren veel dieren die konden worden getemd.

E Er was meer voedsel beschikbaar.

F Het klimaat veranderde.

h2 les 1

De landbouwsamenleving (1/3)

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

Door de landbouwrevolutie ontstond de landbouwsamenleving. Boeren waren geen nomaden meer en kregen een sedentaire leefwijze.

Door de natuur te onderwerpen konden ze in hun eigen levensonderhoud voorzien: elk dorp was daardoor autarkisch, zelfvoorzienend.

Grond werd voor boeren het belangrijkste bezit. Daarnaast bezaten ze ook huizen, werktuigen, kleding en andere producten van nijverheid.

Hoe ontstonden landbouwsamenlevingen?

h2 les 1

De landbouwsamenleving (2/3)

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

Sommige mensen kregen meer bezittingen dan anderen. Daardoor hadden ze meer aanzien en macht. Ouders gaven hun bezit en macht door aan hun kinderen. Daardoor groeide de sociale ongelijkheid.

Sommige boeren lieten mensen voor zich werken. Ook werden mensen slaaf.

Hoe ontstonden landbouwsamenlevingen?

h2 les 1

De landbouwsamenleving (3/3)

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

De sociale ongelijkheid blijkt uit graven. Belangrijke families vereerden hun doden met gedenktekens. Hunebedden zijn voorbeelden van zulke monumenten: gedenktekens.

Prehistorische boeren gaven doden grafgiften mee voor hun bestaan in het hiernamaals: leven na de dood.

Het ontstaan van landbouw en landbouw-samenlevingen is een kenmerkend aspect van de tijd van jagers en boeren.

Hoe ontstonden landbouwsamenlevingen?

h2 les 1

Controleren

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

Wanneer ontstond landbouw?

Zet de vijf feiten in de volgorde van vroeger naar later.

1. De komst van de landbouw in Griekenland
2. De komst van de landbouw in Nederland
3. De verspreiding van de landbouw vanuit Midden Oosten
4. Het ontstaan van de akkerbouw in het Midden-Oosten
5. Het ontstaan van veeteelt in het Midden-Oosten

h2 les 1

En toen veranderde (heus niet) alles

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

De grootste zwendel uit de geschiedenis? 

De landbouwrevolutie zorgde voor de grootste verandering ooit, en die was niet per se positief. 

Of viel het allemaal wel mee?

Geschiedenis/archeologie als wetenschap. Oude en nieuwe inzichten.

• Mensen werden ongezonder (minder gevarieerd eten, werkzaamheden, ziektes)
• er was één landbouwrevolutie
• landbouw zorgt voor ongelijkheid (bezit)

www.npostart.nl

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

• hoe de landbouw ontstond 
• welke oorzaken en gevolgen het ontstaan van de landbouw had 
• hoe landbouwsamenlevingen ontstonden
  

h2 les 1

Huiswerkopdracht: De grootste zwendel van de geschiedenis

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

Lees de tekst uit het boek Sapiens blz. 89 - 96 (zie magister huiswerk)

Waarom is volgens Harari de landbouwrevolutie de grootste zwendel van de geschiedenis? leg je antwoord uit.

Wat vind jij? Moeten we de landbouwrevolutie zien als iets positiefs of iets negatiefs? Onderbouw je antwoord met argumenten.

h2 les 1

Huiswerk

Tijd van jagers en boeren tot 3000 v.C.

Bestuderen: HB blz. 12 + 13

Maken: 1.2 opdr. 2, 6 t/m 10