7.3 Het verhaal van de fossielen 4V

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 7.3 Het verhaal van de fossielen

Leerdoel 7.3

• Je weet hoe fossielen ontstaan
• Je weet hoe men de relatieve ouderdom van fossielen bepaalt
• Je weet hoe men de exacte ouderdom van fossielen bepaalt
• Je kent het verschil tussen analoge en homologe structuren

Fossielen

In oude aardlagen worden fossielen gevonden. Dit geeft inzage in soorten die miljoenen jaren geleden leefden. Fossilisatie door: 

• Verstening – bedekking door zand of slik (zachte delen vergaan, onder grote druk worden de harde delen versteend)
  
• Verdroging – in woestijnen
  
• Kou
  
• Lage pH en zuurstofgebrek
  
• Opsluiten in barnsteen

Bron 8

Onderzoek

Uit fossielen kunnen onderzoekers allerlei informatie halen over het uitgestorven dier:

• Hoe zag het skelet er uit (-> hoe bewoog het dier zich voort)
• Uiterlijk (veren/ huid/ schubben)
• Welke kleur hadden de veren? (microscoop)

Dateren van fossielen

• Gidsfossielen – relatieve leeftijd
  
• Isotopen (C-14 methode) - absolute leeftijd

Gidsfossielen

• Van gidsfossielen is bekend uit welke periode ze komen.

• Bijvoorbeeld Trilobieten leefden 521 tot 250 miljoen jaar geleden.
• Verschillende soorten in verschillende periodes. Kom je die in een aardlaag tegen? 

-> relatieve ouderdomsbepaling.

C-14 methode/ koolstofdatering

• Bepalen van de absolute ouderdom van fossielen aan de hand van radio-isotopen.
• Isotopen: chemische elementen die zich chemisch hetzelfde gedragen maar met een verschillende atoommassa.

C-14 methode/ koolstofdatering

Koolstof kent 3 isotopen met de atoomgewichten 12, 13 en 14. C-12 en C-13 zijn stabiel, C-14 is niet stabiel

C-14 methode/ koolstofdatering

• C-12, C-13 en C-14 komen in een vaste verhouding voor in de atmosfeer.
• Levende organismen bevatte de isotopen in diezelfde verhouding doordat koolstof steeds wordt vernieuwd.

C-14 methode/ koolstofdatering

Bij dode organismen vervalt C14 tot N14. Hierdoor verandert de verhouding C12/C14.

C-14 methode/ koolstofdatering

• Elke 5730 jaar is de helft van de C-14 vervallen tot N-14. De halfwaardetijd is dus 5730 jaar.
• De mate van verval is te meten door de radioactiviteit te meten.

• Geschikt voor fossielen tot 60.000 jaar oud.

U-238 methode

Voor oudere fossielen (> 10 miljoen jaar oud) is de datering met behulp van Uranium 238 mogelijk.

De halveringstijd is 

4,5 miljard jaar.

Wordt vooral gebruikt

bij gesteentes.

Verwantschap

Hoe bepaal je verwantschap tussen soorten?

• Homologe organen - 
• overeenkomstige lichaamsbouw
• DNA

Homoloog

Analoge organen

Organen met:

• dezelfde functie
• ándere bouw

Wijzen níet op verwantschap

Missing links

Missing links: fossiele overgangsvorm tussen organismen (bijv. van zee naar land).

Rudimentaire structuren

                                                                                                   Rudimentaire structuren:                                                                                                             structuren die hun functie

                                                                                                   zijn verloren (staartbeen,                                                                                                             resten van poten bij                                                                                                                         walvissen/slangen)

Leerdoel 7.3

• Je weet hoe fossielen ontstaan
• Je weet hoe men de relatieve ouderdom van fossielen bepaalt
• Je weet hoe men de exacte ouderdom van fossielen bepaalt
• Je kent het verschil tussen analoge en homologe structuren

Begrippen 7.3

fossilisatie, gidsfossielen, relatieve leeftijd, absolute leeftijd, isotopen, halveringstijd, 'missing links', rudimentaire organen, homologe structuren, analoge structuren

huiswerk

• Lezen en maken paragraaf 7.3 (opdracht 3 t/m 7)
• Extra: Lezen en maken ‘toepassen darwinvinken’ (opdracht 1 t/m 4)