Thema 2 les 1-4 Voeding en vertering

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Thema spijsvertering en zenuwstelsel

Planning thema 2

Les 1: Voedingsmiddelen en voedingsstoffen

Les 2: Het verteringsstelsel

Les 3: De organen voor vertering

Les 4: Gezonde voeding

Les 5: Voedselbederf

Les 6: Voeding en vertering bij zoogdieren

Les 7: Nadenken over eten

Les 8: Productinformatie (ingrediëntenlijst)

Les 1- Voedingsmiddelen en voedingsstoffen

Leerdoelen: 

• Je kunt de functies van voedingsstoffen en voedingsvezels in voedingsmiddelen noemen
• Je kunt de 6 groepen voedingsstoffen noemen met hun functies en kenmerken

Voedingsmiddelen & voedingsstoffen

Lastige termen

Voedingsmiddelen:

-Alles wat je eet en drinkt

Voedingsstoffen:

- Stoffen die je lichaam nodig heeft voor energie, groei en herstel

Voedingsvezels:

-Plantaardig en niet verteerbaar, wel nodig voor een goede darmwerking

6 groepen voedingsstoffen

1. Eiwitten / proteïne
2. Koolhydraten/ suikers
3. Vetten
4. Mineralen
5. Vitaminen
6. Water

Functies voedingsstoffen

1. Brandstof - Geeft energie voor alle cellen in het lichaam. Voor groei, ontwikkeling en herstel
2. Bouwstof  - Groei, ontwikkeling en herstel van nieuwe cellen en weefsels
3. Beschermende stof - Zodat je niet ziek wordt
4. Reservestof - Opslag voor barre tijden

Eiwitten

• Bouwstof
• Functie: Opbouw van spieren en weefsels
• Te veel eiwitten --> brandstof of omgezet in vet als reservestof

Koolhydraten

• Tot de koolhydraten behoren: Suikers (glucose, zetmeel en glycogeen) en voedingsvezels
• Functie: Brandstof en bouwstof
• Te veel --> omgezet in vet en opgeslagen als reservestof
• Te veel glucose wordt omgezet in glycogeen en opgeslagen in lever en spieren (om later te verbranden)

(Voedings)vezels

• Vezels behoren tot de koolhydraten
• Functie: Goede werking van de darmen
• Afkomstig van celwanden van plantencellen

• Geven een verzadigd gevoel (gevoel dat je vol zit)
• Zit b.v. in groente, fruit, volkoren producten, peulvruchten en noten

Vetten

• Functie: Brandstof, maar ook bouwstof en reservestof
• Je hebt er maar een klein beetje van nodig
• Te veel --> Als reservestof

 opgeslagen, bijvoorbeeld in 

het onderhuidse vetweefsel

Vitaminen en mineralen

• Functie: Bouwstof en beschermende stof
• Ziekte bij te veel of te weinig vitaminen
• Bv: Vitamine A, B, C D, en K 

• Mineralen worden ook wel zouten genoemd
• Bv: calcium/ kalk, natrium/(keuken)zout en ijzer

Water

• Functie: Bouwstof
• Het lichaam bestaat voor 60% uit water
• Transport van opgeloste stoffen door het lichaam (bloed)

Spaghetti, rijst en aardappelen zijn voedingsmiddelen die veel ... bevatten

1. Koolhydraten
2. Eiwitten
3. Vetten
4. Water

Eiwitten/proteïnen horen bij de volgende groep(en) voedingsstoffen:

1. Beschermende stoffen
2. Bouwstoffen
3. Brandstoffen
4. Reservestoffen

Aan de slag!

• Maak de opdrachten die horen bij basisstof 1 (blz.  ..)

 Leerdoelen:

• Je kunt de functies van voedingsstoffen en voedingsvezels in voedingsmiddelen noemen
• Je kunt de 6 groepen voedingsstoffen noemen met hun functies en kenmerken

Les 2-  Het verteringsstelsel

Leerdoelen:

• Je kunt de functie van vertering, verteringssappen en enzymen beschrijven.

• Je kunt de delen van een gebit noemen met hun functie

• Je kunt de werking en functie van de darmperistaltiek beschrijven

Verteringsstelsel

Verteringsstelsel

• Voedingsstoffen worden tijdens de vertering afgebroken tot kleinere verteringsproducten zodat deze door de darmwand passen en in het bloed terechtkomen. 
  
• Afbraak door te kauwen (mechanisch) en door verteringssappen (chemisch) toe te voegen.
• Water, glucose, vitaminen en mineralen passen zonder vertering door de darmwand!

Verteringssappen

• Stoffen worden afgebroken door scheikundige reacties. 
• Sappen worden gemaakt door verteringsklieren:

1. Speekselklieren
2. Maagsapklieren
3. Lever
4. Alvleesklier
5. Darmsapklieren

Enzymen

• Enzymen zijn stoffen die scheikundige reacties sneller laten verlopen.
• Enzymen zitten in verteringssappen en helpen om stoffen in voedsel af te breken.
• Het eten is al voorgekauwd, dus kan daar extra goed op inwerken

Het enzym amylase

knipt grote koolhydraten

in stukken

Darmperistaltiek

• Kringspieren en lengtespieren bevinden zich in de wand van het hele maag-darmkanaal (foto)
• Als je voedsel doorslikt, spannen de kringspieren samen om het voedsel vooruit te duwen
• Voedingsvezels stimuleren de spieren in de darmwand en zorgen zo voor een goede darmwerking

De slokdarm met kring- en lengtespieren

-->Kan je ondersteboven water doorslikken?

Aan de slag!

• Leerdoelen:
• Je kunt de functie van vertering, verteringssappen en enzymen beschrijven
• 
  Je kunt de delen van een gebit noemen met hun functie (blz. 98)
• Je kunt de werking en functie van de darmperistaltiek beschrijven
  

• 
  Lees de tekst in je boek na en maak de vragen die horen bij basisstof 2 (blz. 97)

Les 3- De organen voor vertering

Leerdoelen:

• Je kunt de functies en kenmerken van de delen van het verteringsstelsel noemen

• Je kunt verteringssappen noemen met hun functies

Mondholte, keelholte en slokdarm

• Speekselklieren produceren speeksel. Bevat het enzym amylase wat zetmeel afbreekt.
• --> Eten gaat via de slokdarm naar de maag
• Voedsel wordt gekneed en vermengd met maagsappen (water, zoutzuur, enzymen). Het maagsap doodt bacteriën en de enzymen verteren eiwitten gedeeltelijk

Twaalfvingerige darm, lever, galblaas en alvleesklier

• Voedsel gaat via maagportier naar de twaalfvingerige darm 
• Verteringssappen uit de lever (gal)

en alvleesklier (alvleessap) komen bij 

het voedsel

Enzymen gal: Vetdruppels emulgeren

Enzymen alvleessap: Breekt koolhydraten,

 eiwitten en vetten af   (alles)

Dunne darm

• Darmsapklieren produceren darmsap
• Darmsap: Enzymen die de vertering van eiwitten en koolhydraten verder afmaken
• Water met voedingsstoffen en verteringsproducten worden opgenomen via de darmwand (darmvlokken)

Dikke darm, blinde darm en endeldarm

• Onder de overgang van dunne naar dikke darm ligt de blinde darm, met wormvormig aanhangsel. Geen functie vertering
• Dikke darm: Onverteerde voedselresten. Bevat nog veel water.
• Ingedikte, onverteerde voedselresten --> endeldarm.
• Tijdelijke opslag die wordt afgesloten met een kringspier.
• Wanneer de tijd rijp is..... 

Les 3- organen voor vertering

Leerdoelen:

• Je kunt de functies en kenmerken van de delen van het verteringsstelsel noemen

• Je kunt verteringssappen noemen en je weet wat zij doen

Les 4- Gezonde voeding

• Leerdoelen deze les:
• Een advies over gezonde voeding kunnen geven met de Schijf van Vijf
• Je weet wat gezond gewicht is en welke keuzes daarbij passen
• Je kunt mogelijke oorzaken en gevolgen geven van eetstoornissen, en voorbeelden noemen.

5 adviezen voor gezonde voeding

• Eet veel groente en fruit

Minimaal 250 gram groenten en 2 stuks fruit per dag!

• Zachte en vloeibare vetten (onverzadigde vetten)

Verzadigde vetten zijn verkeerd (cholesterol)

• Eet meer plantaardig, minder vlees
• Vooral volkoren producten (vezels)
• Drinken zonder suiker

  En...niet te veel en niet te vaak

Energie

• De hoeveelheid energie die voeding bevat wordt aangegeven in kilojoule (kJ) of in kilocalorie (kcal).
• 1 kcal = 4,2 Kj
• Hoeveel energie je per dag nodig hebt verschilt per persoon

 Dit hangt af van je geslacht, grootte, activiteit en je leeftijd.

Zie de tabel gemiddelde energiebehoefte in het boek (blz. 116)

Over- en onderwicht

• Overgewicht en obesitas: Lopen meer risico om serieus ziek te worden (slechte gewrichten, hart- en vaatziekten en diabetes type 2)
  
• Ondergewicht: Lopen kans op een tekort aan voedingsstoffen. Vet en spierweefsel worden afgebroken. Sneller ziek worden en je moe/lusteloos voelen

Ondervoeding

• Te weinig energie of te weinig voedingstoffen (vooral eiwit)
• Veel junkfood eten zoals hamburgers, chips, pizza bevatten weinig voedingsstoffen

• BMI (Body Mass Index)
• VB: Jesse weegt 53kg en is 1,68 lang
• Zijn MBI = 18,8 . 
• BMI 16,5-23,5 is een gezond gewicht

Gezonde manieren om af te vallen?

Gezonde manier om aan te komen?

Gezond afvallen

• Eet normale hoeveelheden en beweeg meer
• Eet tussendoortjes met weinig vet en koolhydraten  
• Eet alleen de aanbevolen hoeveelheden, vaak is dat meer brood, fruit en groenten en minder vlees en kaas
• Eet kleine porties
• Eet geen tussendoortjes. Drink wel genoeg water en thee

Gezond aankomen

• Eet op vaste tijden, minimaal 3 maaltijden per dag
• Probeer stap voor stap meer te eten. Neem de tijd en kauw goed
• Beweeg genoeg en eet voeding met veel eiwitten. Dit is goed voor de opbouw van de spieren
• Neem extra vet in door bijvoorbeeld vette vis, noten en avocado's te eten
• Eet genoeg voedingsvezels. Dit is goed voor de darmwerking

Eetstoornissen

Anorexia nervosa

• Persoon is niet te dik, maar voelt zich wel zo. Niet eten terwijl je wel honger hebt uit angst om aan te komen. 
• Op extreme manieren proberen af te vallen. Dun is nooit dun genoeg
• Kan leiden tot ondergewicht en ondervoeding, ziekten en problemen met je maag en gebit.

Boulimia nervosa

• Constant bezig met eten. Bang om dik te worden, eet te weinig, maar heeft ook regelmatig eetbuien
• Probeert te compenseren door het eten uit te braken of laxeermiddelen te gebruiken
• Kans op ondervoeding en beschadiging slokdarm en gebit door het overgeven

Eetbuistoornis/ Binge eating disorder

• Komt veel voor. 180.000 mensen in Nederland
• Persoon heeft eetbuien maar geeft niet over en gebruikt geen laxeermiddelen. 
• Vaak geen honger maar je kan niet stoppen met eten
• Vaak eet de persoon alleen (stiekem)

Oorzaak en hulp

• Deze persoon heeft vaak een negatief beeld over zichzelf.
• Het kan ontstaan door een nare gebeurtenis, perfectionisme of beïnvloeding door cultuur of media.

• Een eetstoornis kan je niet in je eentje oplossen. Hoe langer het duurt, hoe moeilijker te behandelen
• Schaam je niet, maar praat erover met je huisarts of iemand die je vertrouwt

Leerdoelen deze les:

• Een advies over gezonde voeding kunnen geven met de Schijf van Vijf
  
• Je weet wat gezond gewicht is en welke keuzes daarbij passen
  
• Je kunt mogelijke oorzaken en gevolgen geven van eetstoornissen, en voorbeelden noemen.