spreekwoorden en uitdrukkingen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Les 1

Wat is het verschil tussen een spreekwoord, gezegde en uitdrukking? 

Welke kennen jullie al?

Welk spreekwoord is er afgebeeld op de volgende foto's?

Voorbeeld 1

Voorbeeld 2

Voorbeeld 3

Antwoorden

1. Tijd is geld = als je ergens lang over doet, kost dat geld

2. Groene vingers hebben = je kunt goed met planten omgaan, weet wat ze wanneer nodig hebben

3. Appels met peren vergelijken = je kunt niet twee totaal verschillende dingen met elkaar vergelijken

Letterlijke herkomst

• steenrijk
• kant en klaar
• door de beugel kunnen
• iemand de duimschroeven aandraaien (iemand in het nauw brengen met lastige vragen)
• peperduur

Zoek de spreekwoorden

op de zoekplaat!

Wat dacht je van deze?

Of...

Verschil spreekwoorden en uitdrukkingen

• Een spreekwoord
  ... is een vaste zin.
  ... onveranderlijk.
  ... is meestal een algemene levenswijsheid: zo gaat het nu eenmaal in de wereld.
  
  Bijvoorbeeld:
  Je moet een gegeven paard niet in de bek kijken.
  Oost west, thuis best.
  
  
  

Verschil spreekwoorden en uitdrukkingen

• Een uitdrukking
  ... is een woord of groepje woorden.
  ... kun je in zinnen gebruiken.
  ... kun je veranderen van woordvolgorde.
  
  Bijvoorbeeld:
  vlinders in je buik hebben.  -> Hij heeft vlinders in zijn buik.

 Spreekwoorden 

Een spreekwoord is onveranderlijk. 

Je gebruikt dus altijd dezelfde woorden in dezelfde volgorde. 

Een spreekwoord is bovendien altijd een mededeling, geen vraag. 

Het werkwoord (de persoonsvorm) staat in de tegenwoordige tijd (als er een persoonsvorm aanwezig is). Meestal is een spreekwoord een algemene levenswijsheid: zo gaat het nu eenmaal in de wereld. 

Voorbeelden van spreekwoorden zijn: ‘Na regen komt zonneschijn’, ‘Boontje komt om zijn loontje’ en ‘Oost west, thuis best.’

Uitdrukking 

Het is een overkoepelend begrip voor alle vaste verbindingen met een figuurlijke betekenis. 

Je kan een uitdrukking veranderen van woordvolgorde.

Voorbeeld:

 'Er als de kippen bij zijn', kun je veranderen in; 'Zij zijn er altijd als de kippen bij als het gratis is'.

Gezegde

Vaste reeks woorden met een vaste betekenis.

Voorbeeld:  'met hart en ziel' en 'door dik en dun'.

Verschil spreekwoord & uitdrukking & gezegde

Les 2 

Weten we nog wat het verschil is tussen een spreekwoord en een uitdrukking? 

Test je kennis in de quiz!

Klopt dit?
Een spreekwoord kun je niet veranderen, maar een uitdrukking wel.

1. Klopt wel
2. Klopt niet

Is dit een spreekwoord of uitdrukking?

Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht.

1. spreekwoord
2. gezegde

Spreekwoord of uitdrukking?

Vele wegen leiden naar Rome.

1. spreekwoord
2. gezegde

Spreekwoord of uitdrukking?

Eindelijk komt de aap uit de mouw.

1. spreekwoord
2. gezegde

De beurskoers van de Amerikaanse videogames-webwinkel GameStop gaat na een actie van Reddit-gebruikers door het dak.

Wat is de uitdrukking?

1. gaat
2. door het dak
3. gaat door het dak
4. De beurskoers

Wat is dit?
''Iemand het gras voor de voeten wegmaaien''

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking

Spreekwoorden en uitdrukkingen hebben een...

1. letterlijke betekenis
2. figuurlijke betekenis

Spreekwoord of uitdrukking?

een wolf in schaapskleren

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking

Is er in onderstaande zin een spreekwoord of uitdrukking te vinden?

Ik zei nog zo tegen Abel: 'Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in. '

1. spreekwoord
2. uitdrukking

Is er in onderstaande zin een spreekwoord of uitdrukking te vinden?

Jan zit met heel veel problemen. Hij moet nu echt aan de bel trekken.

1. spreekwoord
2. uitdrukking

Is er in onderstaande zin een spreekwoord of uitdrukking te vinden?

Sophie zegt troostend tegen Piet: "Houd moed. Achter de wolken schijnt de zon."

1. spreekwoord
2. uitdrukking

Met de noorderzon vertrekken

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking

Een nieuwsgierig Aagje:
spreekwoord, gezegde of uitdrukking?

1. Spreekwoord
2. uitdrukking
3. gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord of een uitdrukking?
"Jong geleerd, is oud gedaan."

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking

Gaat het hier om een spreekwoord of een uitdrukking?
"Het loont de moeite."

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Met man en macht"

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"van jetje geven"

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord of een uitdrukking?
"Joost mag het weten."

1. Spreekwoord
2. uitdrukking

Aan het werk!

1. spreekwoord/gezegde/uitdrukking uitbeelden
2. spreekwoord/gezegde/uitdrukking in emoticons noteren

Ik maak groepjes via Magister.

opdracht 1 - spreekwoord/gezegde/uitdrukking uitbeelden

• Kies een spreekwoord, een gezegde of een uitdrukking.
• Beeld dit uit. Dit kan met materialen of met selfies of ...
• Maak er een foto van.
• Stuur de foto naar mij via Magister

=> Kan de rest van de klas raden wat er wordt uitgebeeld?

opdracht 2 - spreekwoord/gezegde/uitdrukking in emoticons noteren

• Kies een spreekwoord, een gezegde of een uitdrukking.
• Zet dit om in emoticons.
• Stuur de 'opgave' naar mij via Magister

=> Kan de rest van de klas ontcijferen wat er staat?

1. Na regen komt zonneschijn. = Alle nare dingen zijn tijdelijk, daarna wordt het beter.

2. ?

3. Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel. = Wanneer er geen toezicht is, doet iedereen lekker wat hij wil.

4. Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens. = Thuis is de meest vertrouwde en comfortabele plek. 
5. Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten. = Als je domme of onverstandige keuzes maakt, moet je de gevolgen daarvan dragen.

Aandachtspunten

Je mag kiezen voor de uitbeeld-opdracht of de emotie-opdracht.

Houd je werk geheim voor de overige klasgenoten. 

Je zorgt niet voor overlast binnen de school.

Half uur voor einde van de les ben je terug in het lokaal.