TOETS Grammatica: taalkundig ontleden periode 3 M2

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Let op!

De herhaling van leerjaar 1 vind je in je lesboek op 

blz. 176 t/m 180. 

Leer dit ook. 

Taalkundig ontleden 

• De woorden van een zin kan je indelen in woordsoorten. 
  

• Het benoemen van die woorden heet taalkundig ontleden. 
  

Werkwoorden WW

• Eén van de woordsoorten is het werkwoord. 
• In een zin staat altijd in ieder geval één werkwoord.
• Een werkwoord zegt wat iets of iemand doet. 
• Kijken, lachen, fietsen, plassen

Werkwoorden

Koppelwerkwoorden

Zelfstandig naamwoord ZN

• Dit is een woord voor een mens, dier, ding, plant of gevoel.
• kat, huis, hond, liefde, verdriet, cactus
• Heeft meestal een enkelvoud en meervoud: kat/katten.
• Je kunt er vaak een verkleinwoord van maken: koekje, bakje, boekje.  
• Je kunt er de, het of een voorzetten. 

Lidwoord LW

• De, het of een

• Een lidwoord staat altijd voor een zelfstandig naamwoord. 
  
• de fiets, het huis, de hond, een dier
  

Voornaamwoorden

persoonlijk voornaamwoord: ik hij ons hen jij jou u zij wij jullie haar ons 

bezittelijk voornaamwoord: hun mijn haar jouw zijn ons/onze jullie/uw

aanwijzend voornaamwoord: deze die dit dat zulke zo'n

betrekkelijk voornaamwoord: een betrekkelijk voornaamwoord is een woord dat verwijst naar een woord of groepje woorden dat eerder genoemd is. De betrekkelijk voornaamwoorden die je tegen kan komen zijn: ‘dat’, ‘die’, ‘wat’, ‘wie’, ‘hetgeen’ en ‘welke’. 

Persoonlijk voornaamwoord 1

Een persoonlijk voornaamwoord verwijst naar een persoon, een groep personen, voorwerpen of onzichtbare zaken. 

Persoonlijk voornaamwoord 2

• Staan altijd alleen, d.w.z. er staan geen zelfstandige naamwoorden bij.
• Het meisje heeft een jurk gekocht. 
• Zij heeft een jurk gekocht. 
• Zij heeft een jurk gekocht

"Het" is ook een persoonlijk vnw. 3

• Je kunt "het" vervangen door "dat".  
• Waar ligt mijn boek?
• Het ligt op tafel.
• Dat ligt op tafel. 

Bezittelijk voornaamwoord 1

• Een bezittelijk voornaamwoord geeft een bezit aan. 
• Haar opa

• Een bezittelijk vnw. staat bijna altijd voor een zelfstandig naamwoord. 
• Zijn appel

Schrijfwijze bezittelijk vnw. 2

• Dat is toch jouw laptop? En niet jou laptop.
• Daar staat uw bureau. En niet u bureau.

• Wat is toch mijN laptop: hoor je een m dan schrijf je in de bovenstaande zitten een w.

Aanwijzend voornaamwoord

• Deze, die, dit, dat, gene, gindse, zulke, zo'n, dergelijke. 
• de-woorden> deze en die
• het-woord> dit en dat
• meervoud> deze en die

Aanwijzend voornaamwoord 

Een aanwijzend voornaamwoord wijst een mens, dier of ding aan. 

Met dat woord wijs je dus iets aan. 

Een aanwijzend voornaamwoord kan voor een zelfstandig naamwoord staan, maar het kan ook alleen staan. 

Aanwijzend voornaamwoord 

Betrekkelijk voornaamwoord

Betrekkelijk voornaamwoord

Een betrekkelijk voornaamwoord verwijst naar een woord 

dat eerder in de zin genoemd is.

Het eerder genoemde woord noem je een antecedent.

Het antecedent staat meestal vlak voor het betrekkelijk voornaamwoord.

De man die in het ziekenuis lag, is weer beter.

betrekkelijk voornaamwoord: die want die verwijst naar een woord dat eerder in de zin genoemd is

antecedent: de man want de man is het eerder genoemde woord en staat vlak voor het betr. vnw

Betrekkelijk voornaamwoord

• Die
• Dat
• Wie 
• Wat

Voorbeeld betrekkelijk voornaamwoord

De boom die omgevallen is, rot weg.

De jongen die daar staat, zit bij mijn broer in de klas.

Eindelijk is ons huis, dat al twee jaar te koop staat, verkocht.

Het enige wat ik deze vakantie wil doen, is aan het strand liggen.

Bijvoeglijk naamwoord BN

Zegt iets over een zelfstandig naamwoord.

Staat meestal vóór en soms achter een zelfstandig naamwoord.

Voorzetsel VZ

Dit zijn woorden die een plaats, tijd of reden aangeven:

achter, bij, door, in, naar, op, onder, om, van, voor, met​

Gebruik je altijd in combinatie met een ander woord. ​

Zet je voor een lidwoord + zelfstandig naamwoord: 

door de sneeuw, naast de auto​

Voorzetsel

Uitleg bijwoord

Bijwoord 1

geeft extra informatie 

• over een werkwoord
  
• een ander bijwoord
  
• over een bijvoeglijk naamwoord
  
• de plaats
  
• de tijd
  

Bijwoord 2

Hij loopt hard.

Het bijwoord is hard -> het zegt iets over het werkwoord lopen.

(Hoe loopt hij?)

Bijwoord 3

Hij loopt heel hard.

het bijwoord is heel -> het zegt iets over het andere bijwoord hard.

(Hoe hard loopt  hij?)

Bijwoord 4

Het is een ontzettend mooi huis!

Het bijwoord is ontzettend -> het zegt iets over

het bijvoeglijk naamwoord mooi

Bijwoord 5

's Morgens ga ik altijd naar de wc.

bijwoord is 's morgens -> het zegt iets over de tijd

(wanneer)

Bijwoord 6

Hier heb ik het gevonden!

Het bijwoord is hier -> het zegt iets over de plaats.

(waar?)

Telwoord

Telwoord

Hoofdtelwoorden

Bepaalde hoofdtelwoorden: 

geven een precies aantal aan:

Na drieënhalf uur finishte hij al.

Onbepaalde hoofdtelwoorden: 

geven GEEN precies aantal aan:

Verschillende keren kwam zij te laat.

Rangtelwoorden

Bepaalde rangtelwoorden: 

geven de plaats in een reeks aan:

De eerste keer is vaak heel bijzonder.

Onbepaalde rangtelwoorden: 

geven GEEN precieze plaats in een reeks aan:

Ik ben altijd de laatste die wordt opgenoemd.  

Telwoord