7.4 Rationalisering

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

VERANDERING

7.4 Rationalisering

NA DEZE LES WEET JE ...

• ... hoe de rol van het geloof langzaamaan steeds minder belangrijk werd in de samenleving;
• ... wat het kernconcept rationalisering inhoudt;
• ... verschillende voorbeelden van rationalisering te noemen. 

Premoderne tijd

Tijd waarin het denken en doen van mensen werd bepaald door:

• Godsdienstige tradities;
• Ingesleten gewoonten;
• Van generatie op generatie overgedragen wijsheden.

GOD STAAT CENTRAAL

Tot de Franse revolutie (1789):

• Theocentrisch wereldbeeld
• d.w.z. een wereldbeeld waarin God centraal staat.

Verklaringen en zingeving werden 

gezocht in religie.

MENS STAAT CENTRAAL

Na de Franse revolutie en Industriële revolutie (1850-1900):

• Antropocentrisch wereldbeeld
• d.w.z. een wereldbeeld waarin de mens centraal staat.

Alles werd bekeken vanuit een 

menselijk perspectief.

DE VERLICHTING

Een cultureel-filosofische en intellectuele stroming in Europa.

• Omstreeks 18e eeuw.
• Ratio (verstand) stond centraal.
• Alles moest met feiten en het verstand beargumenteerd kunnen worden.

In de Verlichting staat:

1. ratio centraal
2. geloof centraal
3. natuur centraal
4. spiritualiteit centraal

RATIONALISERING

Periode van 1800 - nu:

• Men gelooft dat veranderingen onvermijdelijk leiden tot vooruitgang.
• Wetenschap en technologie zorgen voor deze veranderingen.
• Tradities, religie en emotionele bindingen werden minder belangrijk.

RATIONALISERING

• Het proces van het ordenen en systematiseren van de werkelijkheid, met als doel deze beheersbaar en voorspelbaar te maken en van het doelgericht inzetten van middelen om zo efficiënt en effectief mogelijke resultaten te bereiken.

De moderne samenleving is gerationaliseerd.

1. Eens
2. Oneens

JE HERSENEN GEBRUIKEN!

Rationeel betekent letterlijk logisch nadenken.

Een rationele oplossing is dus een oplossing voor een probleem waarover is nagedacht.

We doen door rationalisering minder op basis van gevoel en traditie en meer op basis van wetenschap en technologie.

VOORBEELDEN

Gebruik + toepassing van wetenschap/kennis (cijfers, modellen, onderzoek)

Gebruik + toepassing van technologie (computers, internet, robots)

In je antwoord moet terugkomen dat er:

• Ofwel sprake is van het ordenen en systematiseren van de werkelijkheid met als doel deze beheersbaar en voorspelbaar te maken.
• Ofwel sprake is van het doelgericht inzetten van middelen om zo efficiënt en effectief mogelijke resultaten te bereiken.

OEFENEN

De heilige communie is een feestelijk rooms-katholiek ritueel voor kinderen van ongeveer 7 jaar. In de tabel is secularisering te herkennen. Een kenmerk van rationalisering is dat de productie van kennis steeds meer centraal is komen te staan. 

Leg uit dat secularisering past bij het proces van rationalisering. Gebruik in je uitleg:

• een ander kenmerk van het proces van rationalisering.
• een voorbeeld uit de tabel; 

ANTWOORD

Secularisering past bij het proces van rationalisering, omdat ...

ANTWOORD

Secularisering past bij het proces van rationalisering, omdat in tabel 1 te herkennen is dat tussen 2003 en 2012 het aantal sacramenten/rituelen in de rooms-katholieke kerk, zoals het aantal communies, is afgenomen. Dit duidt op secularisering. Deze afname is eveneens een indicatie van een afname van godsdienstige tradities. De afname van het belang van deze tradities is een kenmerk van het proces van rationalisering.

OEFENEN

Leg uit of de viering van de communie zoals in de tekst beschreven, typerend is voor het proces van rationalisering. Gebruik in je uitleg een voorbeeld uit de tekst. 

ANTWOORD

De viering van de communie is .... typerend voor het proces van rationalisering, omdat ...

ANTWOORD

De viering van de communie is niet typerend voor het proces van rationalisering, omdat de viering van de communie zoals in de tekst beschreven wordt al van oudsher groots gevierd wordt (r. 11-14). Dit duidt dus op het voortzetten van een traditie. 

"Onttovering van de wereld" -  Max Weber

= Processen overgang naar de moderne tijd

“onttovering van de wereld”: het belang van tradities en emotionele bindingen verminderde en was er minder aandacht voor het bovennatuurlijke. 

• mensen gaan geloven dat alles berekenbaar en voorspelbaar wordt
• einde van de magische krachten die de dagelijkse gang van zake

Opkomst van het kapitalistische systeem (met het op rationele wijze nastreven van winst) 

Toenemende bureaucratisering van de staat 

•  bepalen

Max Weber: de sociologie als een wetenschap die sociaal handelen wil begrijpen (verstehen) en daardoor oorzakelijk verklaren.
Hij dacht eerder in individuele handelingen dan in sociale structuren (Emile Durkheim)

Paradigma's en rationalisering

1. Functionalisme-paradigma --> Rationalisering = motor van kapitalistische economie en leidt tot groei van materiele welvaart
2. Conflict-paradigma --> Rationalisering leidt tot ongelijke verdeling van welvaart en ongelijke verhoudingen in samenleving
3. Rationele-actor-paradigma --> Door rationalisering kunnen actoren in toenemende mate het proces beheersen om hun eigen doelen te behalen