Week 19 grammatica A4,A5, B2 en B3

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Week 19 grammatica A4,A5, B2 en B3

 grammatica woordsoorten

 voornaamwoorden

voornaamwoorden

ezelsbruggetje

Vervangt of verwijst naar iets of iemand

(mensen = iemand) 

(dieren, planten, dingen, zaken)

Soorten voornaamwoorden

• Persoonlijk voornaamwoord: ‘Ben ik nou zo slim, of zijn jullie zo dom?’

• Bezittelijk voornaamwoord: ‘Onze hond kan allerlei kunstjes.’
  

• Wederkerend voornaamwoord: ‘Ik heb me niet gerealiseerd dat het al zo laat was.’

• Aanwijzend voornaamwoord: ‘Ik wil die fiets met dat mandje.’
  

Verschillende soorten voornaamwoorden

• Betrekkelijk voornaamwoord: ‘Freya, die in groep 5 zit, leest al Harry Potter-boeken.’
  

• Vragend voornaamwoord: ‘Welke boeken zullen we meenemen?’

• Onbepaald voornaamwoord: ‘Iedereen kreeg een cadeautje.’

• Wederkerig voornaamwoord: ‘We hebben elkaar net gemist.’
  

Persoonlijk voornaamwoord

Een persoonlijk voornaamwoord (pers. vnw.) duidt een persoon, dier of ding aan. 

VB. Zij verloren de wedstrijd. Pas op, hij bijt! Ik heb het op tafel gelegd.

Bezittelijk voornaamwoord

Een bezittelijk voornaamwoord (bez. vnw.) geeft aan van wie iets is, een bezit. Het staat altijd vóór het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort. 

VB: jullie tuin, ons feest, jouw beste vriend

Maar: de tuin is van jullie > in dit geval is 'jullie' een pers. vnw.

 

Aanwijzend voornaamwoord

Wijst iets aan (letterlijk!): 

deze, die, dit, dat, zo'n, zulke, dergelijke, dezelfde. (8)

Deze dag gaat heel leuk worden.

Die leerling heeft goed gescoord!

Staat meestal voor een znw, maar je kan het znw er ook achter denken: 

Deze hond luistert beter dan die (hond).

Aanwijzend voornaamwoord

Deze en die      verwijzen naar de-woord of meervoud

Deze mensen zijn gelukkig - Deze  jongen is gelukkig.

Dit en dat          verwijzen naar het-woord, of iets onbepaalds

Het meisje dat daar staat is erg sterk.

Deze en dit      gebruik je bij dingen die dichtbij zijn.

Die en dat         gebruik je bij dingen die veraf zijn.

Betrekkelijk voornaamwoord

Heeft betrekking op het woord dat/een woordgroep of zin  /in de zin die er voor staat. (= antecedent). 

De stoel die vooraan staat [...]  (De stoel = antecedent = een woord)

Ik krijg vandaag een cadeautje, wat ik erg fijn vind. 

(Ik krijg vandaag een cadeautje = antecedent = een woordgroep/zin   )  

Wat vind ik fijn? Dat ik vandaag een cadeautje krijg.

Betrekkelijk voornaamwoord

Soms staat het antecedent niet in de zin, maar zit het ingesloten in het woord zelf: 

Wat je zegt , ben je zelf.

Voorzetsel (VZ)

Grammatica - woordsoorten - voorzetsel

Een voorzetsel geeft vaak plaats, tijd of reden/oorzaak aan en staat vaak vóór een lidwoord of een voornaamwoord. 

• plaats -> onder de stoel, op de fiets, achter onze deur
  
  
• tijd -> over een kwartier, tijdens die lunch, vanaf 16 mei
  
  
• reden/oorzaak -> door de toespraak, vanwege de regen, dankzij jouw hulp

Voorzetsel (VZ)

Grammatica - woordsoorten - voorzetsel

Soms is een voorzetsel deel van een vaste combinatie.

• door middel van
  
  
• naar aanleiding van
  
  
• met uitzondering van

Voorzetsel (VZ)

Grammatica - woordsoorten - voorzetsel

Let op: delen van scheidbare werkwoorden noem je geen voorzetsel. Ze maken deel uit van het werkwoord (en je noemt ze bijwoord).

• Hans kijkt mij aan. -> aankijken
  
  
• Ik nodig je uit voor het feest. -> uitnodigen
  
  
• Zinedine geeft nooit op. -> opgeven

Ezelsbruggetje. Kijk of je het woord voor de kast of de vakantie kan zetten. Kan dat? Grote kans dat je met een voorzetsel te maken hebt!

Grammatica - woordsoorten - voorzetsel

• op de kast
• onder de kast
• boven de kast
• achter de kast
• voor de kast
• naast de kast

• tijdens de vakantie
• na de vakantie
• gedurende de vakantie
• voor de vakantie
• dankzij de vakantie
• vanwege de vakantie

Plaats

Tijd & reden/oorzaak

Bijwoord

Een bijwoord is een woordsoort met drie functies:

- het is een bijwoordelijke bepaling in één woord

- het zegt iets over een bijvoeglijk naamwoord of ander bijwoord

- het zegt iets over een werkwoord

Bijwoorden

Bijwoordelijke bepaling die uit één woord bestaat.

BWB (zinsdelen) = Waar/wanneer/hoe?

Bijwoord: tijd, plaats, (on)zekerheid, ontkenning

Voorbeeld: vandaag, daar, misschien, niet

+ vraagwoorden: waar, wanneer etc.

Bijwoord

Zeg iets over:

- hele zin --> Vandaag eet hij broccoli.

- werkwoord --> Hij eet langzaam.

- bn ---> Hij heeft een heel grote mond.

- ander bijwoord --> Hij eet erg lanzaam.

Hoofd- en rangtelwoorden

Hoofd-en rangtelwoorden

hoofdtelwoorden (htw):

geven een hoeveelheid aan

1, één, 8, acht, 35, vijfendertig, 1000, duizend

rangtelwoorden (rtw):

geven een volgorde aan

eerste, 1e, tweede, 2e, 120e, honderdtwintigste 

bepaald of onbepaald?

bepaald of onbepaald telwoord

bepaald telwoord (btw)

het aantal is bekend.

vijf, 5, vijftig, 50

onbepaald telwoord (otw)

het aantal is niet bekend.

veel, weinig, enkele

Bepaald hoofdtelwoord

Noemt een bekend aantal of bekende hoeveelheid

Voorbeeld

Zeven boeken, zesendertig koeien, drie vijfde van de klas

Onbepaald hoofdtelwoord

Noemt een onbekend aantal of onbekende hoeveelheid

Voorbeeld

Veel boeken, weinig koeien, enkele leerlingen

Bepaald rangtelwoord

Geeft een bekende plaats in een rij aan

Voorbeeld

Zevende, zesendertigste

Onbepaald rangtelwoord

Geeft een onbekende plaats in een rij aan

Voorbeeld

Middelste, zoveelste, laatste, hoeveelste

Nog even op een rijtje

Voegwoorden -  nevenschikkend en onderschikkend

Voegwoorden verbinden woorden, woordgroepen en zinnen met elkaar.

Twee soorten:

Nevenschikkend (ns)

Onderschikkend (os)

Nevenschikkend voegwoord

Voorbeelden van ns voegwoorden: dus, en, maar, of, want

nevenschikkende voegwoorden verbinden:

1. twee hoofdzinnen (Ik ging naar de bakker en ik kocht een brood)
2. twee bijzinnen van hetzelfde niveau (Ik zorg ervoor dat ik gezond eet en dat ik voldoende lichaamsbeweging heb)
3. twee woorden of woordgroepen (groot of klein ) (de grote man en het kleine kind)

Onderschikkend voegwoord

Voorbeelden van onderschikkende voegwoorden: dat, toen, aangezien, als, doordat, hoewel, mits, nadat, voordat, of, ofschoon, omdat, opdat, tenzij, zodat, zodra.

onderschikkende voegwoorden verbinden:

1. een hoofdzin en een bijzin
2. een bijzin en een hoofdzin

Persoonsvorm

In elke zin staan werkwoorden. 

Één daarvan is de persoonsvorm.

De persoonsvorm geeft aan het getal, de hoeveelheid en de tijd van de zin. 

Eerst de PV vinden en dan de zin in zinsdelen verdelen.

Een zinsdeel / kan / één woord/ zijn .

Ieder 'stukje' van de zin dat je voor de persoonsvorm kunt plaatsen is een apart zinsdeel.

Dit weekend gaan we naar de efteling.

Onderwerp

Zinnen bestaan uit zinsdelen. 

Het onderwerp (ow) is ook een zinsdeel.

 Werkwoordelijk gezegde

• Het werkwoordelijk gezegde = alle werkwoorden in de zin.

• De persoonsvorm is onderdeel van het werkwoordelijk gezegde.
  

• Het werkwoordelijk gezegde zegt wat het onderwerp 
  ‘doet’ of ‘overkomt’.

 Werkwoordelijk gezegde

• Let op: het woordje te voor een heel werkwoord hoort ook bij het werkwoordelijk gezegde!
  

Bijvoorbeeld:

Ik heb veel te doen.

werkwoordelijk gezegde: heb te doen

Wat is het werkwoordelijk gezegde? 

Het meisje heeft een glas water gepakt. 

Wat is het werkwoordelijk gezegde? 

Het meisje heeft een glas water gepakt. 

Dus het werkwoordelijke gezegde is: 

heeft gepakt

Naamwoordelijk gezegde

In het Nederlands heb je twee soorten zinnen. 

Zinnen waarin iemand iets doet.

Zinnen waarin iemand iets is. 

werkwoordelijk gezegde <-> naamwoordelijk gezegde

 

Zinnen waarin iemand iets doet. = werkwoordelijk gezegde

Zinnen waarin iemand iets is. = naamwoordelijk gezegde

werkwoordelijk gezegde <-> naamwoordelijk gezegde

Zinnen waarin iemand iets doet. = Ik geef les.

Zinnen waarin iemand iets is. = ik ben docent.

WG                                 NG

- DOE-zin

- Actie/handeling

- het OW DOET iets

- alleen maar werkwoorden 

- er kan een LV in staan 

- ZIJN-zin

- een vorm van zijn (KWW)

- Het OW IS iets

- bestaat uit werkwoorden 
   én naamwoorden (ZN of BN
   --> eigenschap/kenmerk
         van het OW) 

- bevat nooit een LV

Naamwoordelijk gezegde

De leerling / is boos geworden. 

ow: de leerling

ng: is [boos] geworden

Het naamwoordelijk gezegde koppelt een eigenschap aan het onderwerp.

die eigenschap is het naamwoordelijk deel van het gezegde.