Verantwoordelijkheid - OB

• Mentorles
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Middelbare school
• Praktijkonderwijs
• Leerjaar 1,2

Verantwoordelijkheid

hoe leer je keuzes maken die moreel juist zijn?

Verantwoordelijkheid - In deze les staat het begrip “verantwoordelijkheid” centraal. Leerlingen reflecteren op en vormen zich een mening over het gedrag en de emoties van Jamie (13 jaar) die een moord heeft gepleegd. Tevens is er aandacht voor de rol die de advocaat en de vader spelen voor Jamie.

In het laatste deel van de les onderzoeken leerlingen het verschil tussen verantwoordelijkheid en schuld aan de hand van een casus uit hun eigen belevingswereld.

In de reflectie-opdracht bespreken leerlingen met hun ouder(s) voor welke “vrijheden” zij verantwoordelijk kunnen zijn (zoals zelf bepalen met wie je online/via social media contact hebt).

Je kent het begrip verantwoordelijkheid en je kunt redenen uitleggen waarom iemand wel of geen verantwoordelijkheid neemt in een bepaalde situatie. 

Dat betekent dat je kunt uitleggen:

- hoe emoties en omstandigheden een rol kunnen spelen bij het al dan niet nemen van verantwoordelijkheid

 

- dat verantwoordelijkheid en schuld met elkaar te maken hebben, maar niet hetzelfde zijn.

Leerdoel

Leerdoel:

Je kent het begrip verantwoordelijkheid

Je kunt redenen uitleggen waarom iemand wel of geen verantwoordelijkheid neemt in een bepaalde situatie.

Succescriteria:

Je kunt uitleggen hoe emoties en omstandigheden een rol kunnen spelen bij het al dan niet nemen van verantwoordelijkheid

Je kunt beredeneren dat verantwoordelijkheid en schuld met elkaar te maken hebben, maar niet hetzelfde zijn.

Wat is verantwoordelijkheid?

Het thema van slide 4 t/m 13 is gebaseerd op de Netflix-serie Adolescence, aflevering 1 51:41 t/m 1:02:20. Het is mogelijk om deze vragen te beantwoorden zonder het fragment te laten zien, maar het kijken van het fragment maakt het thema wel duidelijker en invoelbaarder.

Klik hier: fragment politie verhoor I

Klik op het kopje 'verhoor bij de politie' en kijk het fragment van Adolescence. In dit clipje is het nog niet duidelijk, voor de mensen die het  nog niet gezien hebben, dat Jamie schuldig is aan de moord. De komende vragen spelen hier op in. 

Wat zou jij Jamie aanraden om te doen?

1. niks zeggen
2. een verhaal verzinnen
3. eerlijk antwoord geven op de vragen
4. iets anders

Leerlingen beantwoorden de vraag “Wat zou jij Jamie aanraden om te doen?” door middel van een multiple choice vraag.

Benoem de uitkomsten. Blijf weg van waarde-oordelen.

Vraag leerlingen expliciet naar optie D.

Vraag door:

- Welke optie werd niet/nauwelijks gegeven? Vraag leerlingen waarom ze die niet kozen

- Vraag leerlingen om hun antwoord toe te lichten.

- Vraag leerlingen wat het positieve/negatieve gevolg van hun antwoord zou kunnen zijn.

- Laat leerlingen die verschillende antwoorden hebben op elkaar reageren.

vader?

Vader Eddie zegt steeds dat hij Jamie gelooft. 

Is dat een goede keuze voor een vader?

JA

NEE

Benoem de uitkomsten. Blijf weg van waarde-oordelen.

Vraag door:

-Waarom heb je voor “ja”/ “nee” gekozen? Hiermee worden de onderliggende waarden van leerlingen zichtbaar.

-Is “eerlijkheid” belangrijker dan “steun geven”?

-Hoe moet een vader zich gedragen?

- Is de steun die een vader geeft onvoorwaardelijk? Waarom wel/niet?

Het advies van de advocaat

De advocaat heeft Jamie het advies gegeven om niets te vertellen over wat te maken heeft met gisteravond. 

In slide 7 t/m 9 staat centraal dat mensen in verschillende rollen verschillende adviezen kunnen geven. Een vader kan een ander advies geven aan zijn zoon dan wanneer hij als advocaat zijn cliënt bijstaat in de rechtbank.

Koppel de juiste begrippen aan elkaar 

juridisch advies

moreel advies

gericht op het beste voor de zaak bij de rechtbank

advocaat

gericht op het juiste voor het goede leven

Bij juridisch advies horen:

- advocaat;

- gericht op het beste voor de zaak bij de rechtbank

Bij moreel advies hoort:

- gericht op het juiste voor het goede leven.

Waarom geeft een vader een ander advies dan een advocaat?

Kern van het antwoord: Mensen kunnen in verschillende rollen vanuit verschillende perspectieven denken en handelen.

Het is niet zo dat een juridisch advies per definitie immoreel is. Het dient een ander doel. De vader geeft ook niet per definitie een moreel advies.

Heeft een moordenaar de morele plicht om de moord te bekennen?
Leg je antwoord uit.

Het antwoord “ja” heeft de sterkste argumenten.

Vraag door:

- Waarom is het erkennen van de waarheid belangrijk?

- Waarom is het tonen van respect voor het slachtoffer en diens nabestaanden belangrijk?

Klik hier: fragment politie verhoor II

Klik op het kopje en bekijk het tweede deel van het fragment waar je erachter komt dat Jamie schuldig is. Op de volgende slides komen er vragen die ingaan op het fragment.

De agenten weten al dat Jamie de moord heeft gepleegd, omdat er camerabeelden zijn. Hoe zullen de agenten Jamie zien als hij niet eerlijk is of meewerkt?

Kern van het antwoord: Iemand die meewerkt en zich positief opstelt zal waarschijnlijk een positiever beeld achterlaten bij de agenten dan iemand die tegenwerkt. Een meewerkende opstelling kan blijk geven van verantwoordelijkheids-of schuldbesef.

Welke emotie zou Jamie tegenhouden om te vertellen wat er gebeurd is?

angst

schaamte

trots

verdriet

woede

Vraag door:

- Leg je antwoord uit.

- Kan er ook sprake zijn van een combinatie van emoties?

Angst: Jamie is bang voor de gevolgen van zijn daad.

verdriet: Jamie is verdrietig, omdat hij nu waarschijnlijk de gevangenis in moet.

Schaamte/verdriet: Jamie schaamt zich dat hij de moord heeft gepleegd, omdat hij weet dat iemand vermoorden slecht is. Dit is een mogelijke verklaring, maar in de serie blijkt het lastig te zien in hoeverre Jamie zich echt schuldig voelt over wat hij heeft gedaan en echt medelijden heeft met het slachtoffer.

De agenten tonen de camerabeelden waarop te zien is dat Jamie het meisje neersteekt.
Na het zien van die beelden begint Jamie te huilen.
Waarom zou hij juist op dat punt gaan huilen?

Kern van het antwoord:

Jamie ziet in dat de agenten 100% zeker weten dat hij de moord gepleegd heeft en dat hij daarvoor gestraft zal worden.

Ook mogelijk antwoord: Jamie heeft spijt dat hij de moord gepleegd heeft en wordt geconfronteerd met de onomkeerbaarheid ervan (maar dit is uit de andere afleveringen in de serie niet geheel duidelijk, zie ook de uitleg bij de vorige slide)

1. Wie is verantwoordelijk voor de barst in het scherm?

Je botst op straat tegen iemand aan. Die persoon laat daardoor zijn/haar telefoon vallen. Het telefoonscherm heeft daardoor een flinke barst.

Deze situaties gaan over de relatie tussen morele en oorzakelijke verantwoordelijkheid. In alle drie de situaties is de “je” oorzakelijk verantwoordelijk voor de barst, maar de omstandigheden verschillen.

Is iemand ook moreel verantwoordelijk bij een duw (slide 15) of bij het langzaam escaleren van een situatie (slide 16)?

De meeste leerlingen zullen vinden dat bij slide 15 sprake is van een ongeluk, maar wel van verantwoordelijkheid van de “jij”. Bij slide 15 en 16 ligt dat genuanceerder.

Bij slide 16 ligt de complexiteit er vooral in wie op de rem moet gaan staan om te voorkomen dat de situatie (verder) escaleert. Je kunt niet naar elkaar blijven wijzen, maar je zult ook zelf of samen verantwoordelijkheid moeten nemen. Het is moeilijk te bepalen op welk punt dat moet gebeuren.

Als leerlingen bij slide 16 vinden dat “jij” en/of de vriend(in) geen morele verantwoordelijkheid heeft, is het interessant om verder te onderzoeken wanneer iemand wel de verantwoordelijkheid heeft om in te grijpen. Illustreer dit bijvoorbeeld met een situatie waarbij op straat gevochten wordt door twee mensen. In hoeverre is het vechten de verantwoordelijkheid van die twee mensen en wanneer hebben anderen de verantwoordelijkheid om in te grijpen?

2. Wie is verantwoordelijk voor de barst in het scherm?

Je loopt met een vriend(in) op straat. Deze vriend(in) geeft jou uit het niets een harde duw. Je verliest je evenwicht en botst tegen een voorbijganger aan. Die persoon laat zijn/haar telefoon vallen. Het telefoonscherm heeft daardoor een flinke barst.

3. Wie is verantwoordelijk voor de barst in het scherm?

Je loopt samen met je vriend(in) over straat. Jullie plagen elkaar en duwen elkaar. Dat gaat steeds harder, totdat jij tegen een voorbijganger aanbotst. Die persoon laat zijn/haar telefoon vallen. Het telefoonscherm heeft daardoor een flinke barst.

Vind jij dat je verantwoordelijk kunt zijn om de volgende dingen te doen? Leg uit.

1. Alleen met de trein reizen.

2. Zelf bepalen met wie je online/via social media contact hebt.

3. Een eigen pinpas/ betaalapp op je telefoon hebben.

Bespreek je antwoorden thuis met je ouder(s).

Reflectie-opdracht

Reflectie-opdracht

Vanzelfsprekend zullen de antwoorden die leerlingen hierop formuleren van elkaar verschillen. Op een abstracter niveau bepalen waarschijnlijk de volgende criteria hoe leerlingen/hun ouders hierover denken. Loop deze expliciet langs en moedig uitwisseling aan.

1. Bewustzijn van je rol

Je moet weten wat er van je verwacht wordt door anderen of jezelf.

2. Vrije keuze

Als je niets anders kunt doen in een situatie, is het onmogelijk om ergens moreel voor verantwoordelijk te zijn.

3. Kennis van goed en fout

Je moet weten wat de moreel goed en moreel fout is in een gegeven situatie. Als je het goede niet kent, kun je niet bewust het goede doen.

4. Gevolgen kunnen overzien

Je kunt niet verantwoordelijk voor iets zijn wanneer je de gevolgen niet kunt overzien. In de moderne samenleving weet bijna geen mens wat precies de gevolgen zijn van alle digitale hulpmiddelen die we gebruiken. Dat betekent echt niet dat niemand verantwoordelijk voor het gebruik kan zijn. Je zult bij gebruik een analyse moeten maken van mogelijke risico’s.

Meer media in je les?

Ga naar: https://www.beeldengeluid.nl/onderwijs/digitaal-lesmateriaal