6.1 + 6.2 Ordening G1A 2025

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Ordening klas 1 H6

Wat gaan we doen vandaag?

• Doornemen nieuw hoofdstuk
• Afronding dit hoofdstuk
• 'Biologische momentje' van de dag
• Uitleg 6.1 + 6.2

Tijd over:
Opdrachten maken paragraaf 6.1 (tevens HW)
Werken aan dierenwerkstuk

Afronding

Uitleg biolessen +diverse practica  - waaronder microscopie

 Afronding:
- Werkstuk dieren, telt 2x
- Toets in toetsweek, telt 3x

Als jij je etui op de kop zou gooien en je zou alles indelen. Hoe zou je dat dan doen?

Het 'biologische momentje' van de dag...

Een heel gekleurd vogeltje…

De vorkstaartscharrelaar (Coracias caudatus)

Biologie: Ordenen in taxonomie.

Taxonomie = wetenschap v/h indelen van organismen in groepen. 

Grondlegger: Carolus Linnaeus

- vroeger a.d.h.v. uiterlijk/kleur etc. 

Beginnen bij het begin:

• 2 domeinen/hoofdgroepen:
  

- Prokaryoten – geen celkern +
  eencellig
  (bacteriën + archaea = oerbacteriën)

- Eukaryoten - wel celkern + evt.
   meercellig.

• Eukaryoten verdeeld in 3 rijken:
  

- schimmels,

- planten,

- dieren (+ mens).

• Onderscheidende kenmerken: Zie H1 en H5
  - celkernen
  - celwanden
  - bladgroenkorrels
  - vacuole

KK Blz. 163!!!

De rijken... en dan?

• Domeinen – rijken....
  
• Vervolg: afdeling – klassen – orden –
    families – geslachten – soorten (-rassen).
  
  
• Soort: samen vruchtbare nakomelingen
    voortbrengen!
• Rassen: Vormen uit een geslacht die door
   de mens (fokken/kruisen) zijn aangepast 
   en niet op een natuurlijke wijze zijn
   ontstaan bijv. - dierenras, - plantenras 

Rassen
Wat is waar?

1. Rassen van 1 soort kunnen onderling geen vruchtbare nakomelingen krijgen.
2. Zijn verschillende vormen van één soort organisme.
3. Soorten zijn uit rassen ontstaan.
4. Het ontstaan van rassen is natuurlijk, door evolutie, niet door de mens.

Horen een chihuaha en een Ierse wolfshond bij dezelfde soort?

1. Ja, want het zijn allebei wolfachtigen
2. Ja, het zijn alleen verschillende rassen
3. Nee, ze lijken helemaal niet op elkaar
4. Nee, een chihuaha is geen echte hond

Horen een tijger en een leeuw bij dezelfde soort?

1. Ja, het zijn allebei katachtigen - dus dezelfde soort.
2. Ja, het zijn alleen verschillende rassen
3. Nee, het is niet dezelfde soort

Soorten, rassen.... pfff. De wetenschappelijke naam maakt het verschil!

• Nederlandse naam / Latijnse naam.
   Dankzij Linnaeus.
• Verwarring tussen landen/talen te
    voorkomen.
    Latijnse naam is voor iedereen gelijk.
• Eerst geslachtsnaam (met hoofdletter) +
   soortaanduiding (kleine letter). 
  
• Evt. wordt de onderzoeker/naamgever erbij
   vermeld. Bij Linnaeus zie je soms nog een ‘L’ vermeld staan bij de Latijnse naam.
  

De latijnse naam van de ijsbeer is Ursus maritimus.
Wat is de geslachtsnaam?

1. Ursus
2. maritimus
3. Ursus maritimus
4. timus

Welk deel van de naam is de soortnaam bij de Panthera Tigris (de tijger)?

1. Panthera
2. tigris
3. Panthera tigris

Domeinen en rijken: Bacteriën

• Prokaryoten = bacteriën.
• Eencelligen, geen celkern.
• Vormen:
   - Kokken: rond bolvormig.
   - Bacillen: langwerpig staafvormig.
• Microscoop: 1000X vergroting
• Voortplanting d.m.v. celdeling. 

• Voeding:
    - dode resten organismen
    (reducenten)
    - levende organismen (infectie)
    - maken eigen voedsel. 
• Leefomgeving: temperatuur
    - 5 tot 30 C (voedselbederf)
    - 15 tot 50 C (ziekteverwekkers)
   - 50 tot 90 C (geisers)
• Overleven: kunnen inkapselen bij
    extreme kou of hitte.
  

Nuttig of niet? 

• Schadelijke bacteriën:
    - bederven voedsel,
    - ziek → infectie
    Bestrijden met antibiotica.
  
  
• Nuttige bacteriën:
   - ruimen afval op (reducenten)
   - maken voedsel (yoghurt)
   - in ons verteringsstelsel.

Bacteriën hebben...

1. wel een celwand geen celkern wel bladgroenkorrels
2. wel een celwand wel een celkern geen bladgroenkorrels
3. geen celwand geen celkern wel bladgroenkorrels
4. wel een celwand geen celkern geen bladgroenkorrels

Schimmels hebben:

1. wel een celwand geen celkern wel bladgroenkorrels
2. wel een celwand wel een celkern geen bladgroenkorrels
3. geen celwand geen celkern wel bladgroenkorrels
4. wel een celwand geen celkern geen bladgroenkorrels

Schimmels...

1. ... zijn altijd meercellig.
2. ... zijn altijd eencellig.
3. ... kunnen meercellig en eencellig zijn.
4. ... geen organismen.

Domeinen en rijken: Schimmels

• Domein: Eukaryoten
    Rijk: Schimmels/zwammen (Funghi)
• Vormen:
    - Eencellig (gist). Voortplanting via budding (knopvorming)
    - Meercellig (gewone schimmels, paddenstoel).
       Voortplanting via sporen in orgaan (paddestoel) of via schimmeldraden. 
• Celkenmerken:
  - celkern + celwand
  - geen plastiden
   
  
• Zie blz. 178/179. KK bron 3 en 4. 

• Voeding: 
  - Dood materiaal. (reducent)
  - Levend organisme. (parasiet).
  - Leven samen met ander
     organisme (korstmos).
• Ze zijn afhankelijk van materiaal
   dat door andere organismen
   wordt gemaakt.
• Schimmels + bacteriën zijn
    belangrijk als reducenten
    (afbrekers)!!!

Nuttig of niet? 

• Voordelen:
  - Opruimers natuurlijke resten.
  - Penicilline (antibiotica).
   - Voedsel (kaas, alcohol, 
      paddenstoelen, brood).

• Nadelen:
  - Bederven eten.
  - Maken woningen onbewoonbaar.
  - Ziek (bijv. zwemmerseczeem).

6.2 Het 'biologische momentje' van de dag....

Wat is biodiversiteit en waarom is het zo belangrijk?

Biodiversiteit speelt een belangrijke rol in het goed functioneren van een gezond ecosysteem. Het gaat daarbij vooral om de rol die alle verschillende organismen innemen in dat ecosysteem. Veel mensen denken dat de biodiversiteit in een gebied zo hoog mogelijk moet zijn maar meer biodiversiteit is niet automatisch beter. 

Het gaat er dus niet om uit hoeveel puzzelstukjes een ecosysteem is opgebouwd, maar hoe goed deze puzzelstukjes in elkaar passen zonder dat de puzzel uit elkaar valt.

6.2 Biotoop

• Biotoop = omgeving met de juiste leefomstandigheden (ecosysteem).
  

  Kan heel groot (bos/rif/woestijn) of heel klein (je vijver/eikenboom) zijn.

• Bepaald door invloeden:
  

  - A-biotische factoren: niet levende invloeden (temperatuur, neerslag, wind etc.)

  - Biotische factoren: levende natuur (soortgenoten, voedsel, planten, dieren, reducenten.)

• Alle organismen samen in zo'n biotoop noem = levensgemeenschap
  

Van groot naar klein: Organisatieniveaus:

biosfeer (aarde) - ecosysteem - levensgemeenschap - populatie - organisme - orgaanstelsel - orgaan - weefsel - cel - celorganel (bijv. celkern) - molecuul (bijv. DNA)

6.2 Ieder zijn eigen plek.

Planten en dieren hebben elkaar nodig, maar kunnen onderling ook met (elkaar) concurreren.

• Concurrentie: strijden om  hetzelfde voedsel of gebruiken dezelfde ruimte. 
• Concurrentie:

- binnen de soort
- verschillende soorten onderling. 

Geen ruzie: elk hun eigen manier om dezelfde voedselbron te vinden of om de ruimte te gebruiken. 

• Habitat: elk organisme heeft zijn eigen plek met gunstige invloeden (a-biotische en biotische factoren)
• Biodiversiteit: veel soorten organismen samen (variatie en afwisseling organismen).

Biodiversiteit vergroten door natuurontwikkeling.

 

Het begint met planten!

Fotosynthese (in bladgroenkorrels) = water + koolstofdioxide + licht -> zuurstof en glucose

Planten zijn de producenten.

Ook het rijk van de planten kun je indelen in afdelingen:

• Wieren: 

        - eencellig (algen). 
        - meercellig (zeewier). 

• Sporenplanten

        - mossen;  sporen in sporendoosjes
        - varens; sporen in sporenhoopjes
        - paardenstaarten; sporen in sporenvormende-orgaantjes

• Zaadplanten 

        - naaktzadigen; dennenbomen met kegels     
        - bedektzadigen; alles met vruchten. 

Einde les 

Wat kun je nu nog doen:

Paragraaf 6.1 maken (HW)
Werken aan dierenwerkstuk