Pleonasme en tautologie

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Stijlfiguren en formuleren

In deze lessenreeks leer je hoe je veel voorkomende

stijlfiguren en formuleringsfouten kunt herkennen 

en verbeteren.

Hiermee voorkom je verwarring of erger.

Kijk naar het bord hiernaast. Deze foto is 

genomen bij de Albert Heijn in Lochem.

Op welke 2 manieren kun je deze tekst opvatten?

Naast het voorbeeld van de Albert Heijn bestaan er nog veel meer en veel vaker voorkomende formuleringsfouten die we dagelijks maken.

Vandaag gaan we de volgende stijlfiguren behandelen:

- pleonasme en tautologie

Bijzonder aan deze stijlfiguren is dat ze in zakelijke teksten niet gebruikt horen te worden, maar in de poëzie en proza juist wel.

Pleonasme

het pleonasme zelfst.naamw.

Uitspraak: [plejo'nɑsmə]

Verbuigingen: pleonasme|n (meerv.)

manier van zeggen waarbij je door het toevoegen van een 'overbodig' woord iets extra nadruk geeft

Voorbeeld: `Het klassieke voorbeeld van een pleonasme is 'witte sneeuw'.`

Pleonasme

Bij een pleonasme wordt een eigenschap die al onlosmakelijk aan een begrip verbonden is, ook benoemd door een ander woord.

Waar staat geen pleonasme?

1. Het vliegtuig daalde langzaam omlaag.
2. €400,- is mijn uiterste limiet.
3. Men moet verplicht zijn een autogordel te dragen.
4. Maar dat is niet waar.

Schrijf de vijf pleonasmen op.

Verbeter daarna de zinnen.

1. Dat is een vaste standaarduitdrukking voor die beroepsgroep.

2. Wij waren gisteren bijna verdwaald in die dichte mist.

3. Al op de lagere school had hij de toekomstdroom later leraar te worden.

4. Kwaadwillige laster veroorzaakt veel verdriet.

5. De palen van de brug zijn gemaakt van grijs beton.

Tautologie

de tautologie zelfst.naamw. (v.) Uitspraak: [tɑutolo'xi] Verbuigingen: tautologie|ën (meerv.) herhaling met een ander woord van iets dat je al gezegd hebt taalkunde Voorbeeld: `Voorbeelden van tautologieën zijn 'enkel en alleen' en 'in pais en vr..

Bij een tautologie wordt hetzelfde begrip tweemaal genoemd. Vaak gaat het daarbij om twee bijvoeglijke naamwoorden, twee zelfstandige naamwoorden of twee bijwoorden: gratis en voor niets; daarnaast en ook in één zin 

In welke staat geen tautologie?

1. Niettemin ben ik toch tevreden
2. We wisten dit reeds weken al.
3. De wielrenner is vliegensvlug omhoog gestegen.
4. Want dat is immers duidelijk.

Schrijf de tautologieën op en verbeter de zinnen.

1. Op de vlakke, gladde Kloosterwiel was het prachtig schaatsen.
2. Vanzelfsprekend zal ik dat werk natuurlijk wel nakijken.
3. Het scheelde een haartje of het was bijna fataal afgelopen.
4. Misschien dat ik morgen mogelijk nog even langs kom.

Terugblik

Je hebt kennisgemaakt met twee stijlfiguren:

Pleonasme en tautologie

Je kunt ze nu herkennen en verbeteren. 

Maak van opdracht 3 op blz. 259 de volgende zinnen: b, c, d, f, g, j --> tautologie of pleonasme?