Foutieve stijlfiguren en andere formuleringsfouten

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

We gaan eerst deze twee stijlfouten behandelen:

- pleonasme en tautologie

Bijzonder aan deze stijlfiguren is dat ze in zakelijke teksten niet gebruikt horen te worden, maar in de poëzie en proza juist wel.

Pleonasme

het pleonasme zelfst.naamw.

Uitspraak: [plejo'nɑsmə]

Verbuigingen: pleonasme|n (meerv.)

manier van zeggen waarbij je door het toevoegen van een 'overbodig' woord iets extra nadruk geeft

Voorbeeld: `Het klassieke voorbeeld van een pleonasme is 'witte sneeuw'.`

Pleonasme

Bij een pleonasme wordt een eigenschap die al onlosmakelijk aan een begrip verbonden is, ook benoemd door een ander woord.

Waarom is witte sneeuw een pleonasme?

Waar staat geen pleonasme?

1. Het vliegtuig daalde langzaam omlaag.
2. €400,- is mijn uiterste limiet.
3. Men moet verplicht zijn een autogordel te dragen.
4. Maar dat is echter niet waar.

Schrijf de vijf pleonasmen op in je schrift.

Verbeter daarna de zinnen, zodat een zin zonder stijlfout ontstaat.

1. Dat is een vaste standaarduitdrukking voor die beroepsgroep.

2. Wij waren gisteren bijna verdwaald in die grijze mist.

3. Al op de lagere school had hij de toekomstdroom later leraar te worden.

4. Kwaadwillige laster veroorzaakt veel verdriet.

5. De palen van de brug zijn gemaakt van grijs beton.

Tautologie

de tautologie zelfst.naamw. (v.) Uitspraak: [tɑutolo'xi] Verbuigingen: tautologie|ën (meerv.) herhaling met een ander woord van iets dat je al gezegd hebt taalkunde Voorbeeld: `Voorbeelden van tautologieën zijn 'enkel en alleen' en 'in pais en vr..

Bij een tautologie wordt hetzelfde begrip tweemaal genoemd. Vaak gaat het daarbij om twee bijvoeglijke naamwoorden, twee zelfstandige naamwoorden of twee bijwoorden: gratis en voor niets; daarnaast en ook in één zin 

Waarom is enkel en alleen een tautologie in de volgende zin?

Hij wist enkel en alleen nog wat hij voor tien uur had gedaan, daarna tastte hij volledig in het duister.

In welke staat geen tautologie?

1. Niettemin ben ik toch tevreden
2. We wisten dit reeds weken al.
3. De wielrenner is vliegensvlug omhoog gestegen.
4. Want dat is immers duidelijk.

Schrijf de vijf tautologiën op in je schrift.

Verbeter daarna de zinnen, zodat een zin zonder stijlfout ontstaat.

1. Op de vlakke, gladde Kloosterwiel was het prachtig schaatsen.
2. Vanzelfsprekend zal ik dat werk natuurlijk wel nakijken.
3. Het scheelde een haartje of het was bijna fataal afgelopen.
4. Omdat zij daar heg noch steg kenden, verdwaalden ze al snel.
5. Misschien dat ik morgen mogelijk nog even langs kom.

Terugblik

Je hebt kennisgemaakt met twee stijlfiguren:

Pleonasme en tautologie

Je kunt ze nu herkennen en verbeteren. 

Kun jij zelf een pleonasme en een tautologie bedenken?

Contaminatie, veel voorkomend foutieve formulering

Je krijgt eerst uitleg en gaat wat oefeningen doen, daarna ga je pleonasmen, tautologieën en contaminaties door elkaar oefenen.

Wat gaat er mis in onderstaande zin.

Ze irriteerde zich mateloos aan haar klasgenoot, die dagelijks vier potloden opat.

Contaminatie

Een contaminatie is een verhaspeling van twee woorden of uitdrukkingen met een verwante betekenis, waardoor een verkeerd nieuw woord of een verkeerde nieuwe uitdrukking ontstaat. Bekende voorbeelden van contaminaties zijn duur kosten (uit duur zijn en veel kosten), optelefoneren (uit telefoneren en opbellen) en tot een van de weinigen behoren (uit tot de weinigen behoren en een van de weinigen zijn).

Bij een contaminatie gebruik je twee uitdrukkingen of woorden of woordgroepen door elkaar die dezelfde betekenis hebben.

Een voorbeeld van een contaminatie die tegenwoordig geaccepteerd is, is het woord 'uitprinten'. Van welke twee woorden is uitprinten een contaminatie?

Hoe zit dat dan bij 'opnoteren'? Deze is niet geaccepteerd.

contaminatie

Je gaat zo een filmpje bekijken van Fred en Ria. Haal de contaminaties eruit. Let goed op Ria, die herkent ze zo.

Gemengde oefening

In de volgende dia staat een link naar een gemengde oefening. Bij elke opdracht moet je opschrijven of je te maken hebt met een pleonasme, contaminatie of tautologie.

Schrijf de antwoorden op in je schrift. Doe het zo:

contaminatie: kost te duur - is te duur/kost veel

pleonasme: grijs beton - beton

tautologie: maar/echter - maar (of echter)

Als je klaar bent ga je op zoek naar veelvoorkomende contaminaties. Je legt een lijst aan bij je aantekeningen.

www.stoopned.net

Opdracht

In de volgende dia staan ontspoorde zinnen. Maak er goedlopende zinnen van.

Als of dan?

Mijn broertje is inmiddels groter als mij!

Wat gaat er mis in bovenstaande zin?

Wat hebben we nu behandeld?

- pleonasme

- contaminatie

- tautologie