Les 2. Chromosomen

• Mens & Natuur
• Middelbare school
• mavo, havo
• Leerjaar 2

Van Genen tot Evolutie

Les 2: Chromosomen

Project: Genen tot evolutie

Les 1: Genotype en fenotype

Les 2: Chromosomen

Les 3: Genen en allelen

Les 4: De evolutietheorie

Les 5: Geschiedenis van het leven op aarde

Les 6: DNA technieken

Les 7: Dominant en recessief

Excursie

Woensdag 2 juli Workshop Evolutie in Naturalis Leiden

Wat zijn erfelijke eigenschappen?

1. Alles wat je leert van je ouders
2. Erfenis die jou wordt nagelaten door je ouders
3. Eigenschappen die je hebt geerfd van je ouders

Hoe noemen we alle uiterlijke eigenschappen van een organisme?

1. Fenotype
2. Genotype

Wat is genotype

1. Alles wat jou aangeleerd is
2. Alle informatie in je DNA

Wat wordt bepaald door genotype of fenotype? Sleep de eigenschappen A t/m H naar genotype of fenotype. 

Genotype

Fenotype

Een wipneus

Steil haar vanaf de geboorte

Piercings 

Sproeten

Een litteken

gespierd lichaam

Eelt op je handen door hard werken

Blauwe ogen

Hoeveel chromosomen heeft de mens?

1. 23
2. 46
3. 12
4. 40

leerdoelen vandaag

Aan het einde van de les:

- kan je beschrijven hoe elk van de ouders 50% van de chromosomen levert.

- kan je benoemen dat bij mensen het geslacht wordt bepaald door de geslachtschromosomen.

Inleiding

Ieder mens heeft duizenden erfelijke eigenschappen.

De informatie hiervoor is opgeslagen in 46 chromosomen.

Van elk chromosoom heb je er twee.

Chromosomen

Een cel van een mens bevat 46 chromosomen.

Die chromosomen komen voor in paren (tweetallen).

Een mens heeft 23 paren chromosomen in een celkern

(2 x 23 = 46). Dit geldt voor alle lichaamscellen.

De twee chromosomen van een paar zijn aan elkaar gelijk. Ze bevatten ook de informatie voor dezelfde erfelijke eigenschappen.

Geslachtscellen

Eicellen en zaadcellen zijn geslachtscellen. In de kernen van geslachtscellen komen de chromosomen niet in paren voor maar enkelvoudig.

Een geslachtscel van een mens bevat geen 46 chromosomen, maar de helft daarvan.

Meiose

Geslachtscellen ontstaan door een speciale celdeling: meiose.

Elke geslachtscel krijgt 1 chromosoom van elk paar.

Kijk maar naar de volgende afbeelding.

Toeval...

Welke van beide chromosomen in een eicel of een zaadcel terechtkomt, hangt af van het toeval.

Er zijn veel verschillende mogelijkheden.

Bevruchting

Bij bevruchting versmelten de kern van een eicel met de kern van een zaadcel.

De chromosomen uit de cellen komen dan bij elkaar.

Samen komen ze in de celkern van de bevruchte eicel terecht.

Bevruchte eicel

De kern van de zaadcel bevat 23 chromosomen van de vader. De kern van de eicel bevat 23 chromosomen van de moeder.

De kern van de bevruchte eicel bevat weer 46 chromosomen.

Van elk chromosomenpaar is 1 chromosoom afkomstig van de moeder en 1 van de vader.

Geslachtschromosomen

Bij het 23e chromosomenpaar op de vorige bladzijde staat geen nummer, maar XX.

Dit zijn de geslachtschromosomen.

Bij een vrouw zijn de geslachtschromosomen gelijk aan elkaar.

Een vrouw heeft twee X-chromosomen: XX.

Bij een man zijn de geslachtschromosomen verschillend.

Een man heeft een X- en een Y-chromosoom: XY.

Jongentje of meisje?

Het geslachtschromosoom in een eicel is altijd een X.

Het geslachtschromosoom in een zaadcel kan een X zijn

of een Y.

Bij bevruchting ontstaat dus een chromosomenpaar XX of XY.

De baby wordt dan een meisje (XX) of een jongetje (XY).

Het genotype van een organisme komt tot stand op het moment van de bevruchting.

1. ja
2. nee

Chimpansees en egels hebben hetzelfde genotype.

1. ja
2. nee

hoeveel chromosomen zitten er in de kern van een eicel van de mens

1. 15
2. 23
3. 30
4. 46

Hoeveel chromosomen bevinden zich in een levercel als deze zich net gedeeld heeft door mitose?

1. 46
2. 23
3. 92

Kijk naar de afbeelding. Hoe zijn de chromosomen aantallen verdeeld voor de eicel, spermacel en de bevruchtte eicel?

1. eicel: 23, spermacel: 23, bevruchtte eicel: 23
2. eicel: 23, spermacel: 23, bevruchtte eicel: 46
3. eicel: 46, spermacel: 46, bevruchtte eicel: 46
4. eicel: 46, spermacel: 46, bevruchtte eicel: 92

Kijk goed naar de afbeelding. Wat valt je op?

1. dit is een chromosomen kaart van een man met voldoende chromosomen
2. dit is een chromosomen kaart van een vrouw met voldoende chromosomen
3. dit is een chromosomen kaart van een man met teveel chromosomen
4. dit is een chromosomen kaart van een vrouw met teveel chromosomen

Aan de slag!

Schrijf de informatie in je journal, gebruik hierbij ook het filmpje op SOM