1.4 - B - Leven van de landbouw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

1.4 - Leven van de

 landbouw

Leerdoelen

• Aan het einde van deze les kun je uitleggen hoe de landbouw werd verspreid en in Nederland kwam. 

Planning

• Landbouwrevolutie
• Ötzi de jager
• Gevolgen van de landbouwrevolutie
• Landbouw in Europa
• Landbouw in Nederland
• Zelfstandig werken
• Afsluiting

Ontstaan van de landbouw

• Het leven van jagers-verzamelaars veranderde bijna niet. Er was continuïteit.
  
  
• Rond 11.000 v. Chr. veranderde het klimaat. De meeste dieren verdwenen. 
  
  
• Jagers en verzamelaars trokken naar de rivieren in het Midden-Oosten waar planten en vruchten groeiden dankzij de vruchtbare grond.  
  
  

Ontstaan van de landbouw (2)

• Het lukte de jagers en verzamelaars zelf granen te verbouwen: de akkerbouw. 
  
  
• Naast gewassen ging men ook dieren temmen: veeteelt.
  
  
• Landbouwrevolutie: overgang van jagen verzamelen naar landbouw en veeteelt.
  
  
• Maar de eerste boeren bleven wel jagen!

Kenmerken van de landbouwsamenleving

• Mensen kregen een vaste woonplaats. (zij hoefden niet meer rond te trekken voor voedsel).
  
  
•  Ze werden zelfvoorzienend.
  
  
• Mensen maakten werktuigen en potten om eten te bewaren. 
  
  
• Er ontstond een economie: een andere manier om aan voedsel te komen. 

Landbouwrevolutie

• Revolutie betekent verandering.
  

• Jager-verzamelaars worden boer.

• De landbouwrevolutie duurde meer dan 1000 jaar: niet iedereen werd tegelijk boer.
  
  
• Het was dus een langzame verandering!  Maar wel een verandering die vandaag nog steeds invloed heeft op ons leven. 
  

Ötzi de jager (1)

• In de Ötztaler Alpen wordt een ijsmummie gevonden. 
• De ijsmummie is 5.200 jaar oud. 
• Alle kleding en spullen die hij bij zich had zijn goed bewaard gebleven doordat het is bevroren.  
• Van deze voorwerpen kunnen onderzoekers (historici) veel leren. 

Ötzi de jager (2)

• Waarschijnlijk... was Ötzi een herder want hij droeg kleding van dierenhuid (geitenleer).
  
  
• Ötzi droeg een bijl en pijl en boog. 
  
  
• In zijn maag vond men resten van steenbokvlees en plantaardig voedsel. 

Ötzi de jager (3)

• Zijn neus en ribben hadden oude breuken, zijn knieën en onderrug waren versleten. 
  
  
• Zijn lichaam was versierd met meerdere tatoeages van streepjes en kruisjes.
  
  
• Een pijlpunt zat nog in zijn lichaam en bloedsporen van vijf andere mensen.
  - Er was dus geweld tussen mensen onderling. 

Boer of jager? 

Gevolgen van de landbouwrevolutie

• Er was meer voedsel beschikbaar dus de bevolkingsgroei nam toe. 
  
  
• Maar mensen hadden meer honger vanwege hongersnood.
  
  
• Er waren meer ziektes. 
  
  

• Er ontstaat meer ongelijkheid: de één heeft meer bezittingen dan een ander.

Boeren in Europa

• Pas laat: het was niet nodig, er was voldoende voedsel te vinden.
  
  
• Boeren trokken naar andere gebieden en namen zo de kennis vanuit het Midden-Oosten mee. 

• Eerste boeren in Nederland: Zuid-Limburg rond 5300 v. Chr.

Boeren in Nederland

• Zuid-Limburg: bandkeramiekers (tot 4400 v. Chr)

• Noord-Nederland: trechterbekercultuur (rond 3500 v. Chr.)

• Vanaf 3000 v. Chr. zijn er in Nederland geen jager-verzamelaars meer.

Zelfstandig werken

• We gaan de antwoorden bespreken van opdracht 1, 2, 3, 5a en opdracht 8.
  
  
  
• Dan ga je verder met de opdrachten 13, 14 en 15 van pagina 28. 

Leerdoelen

• Aan het einde van deze les kun je uitleggen hoe de landbouw werd verspreid en in Nederland kwam.