KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 2 - De strijd om de macht

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

tijdvak 3: tijd van monniken en ridders (500-1000) / vroege Middeleeuwen

11. de vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een

zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

12. het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur. 

tijdvak 4: tijd van steden en staten (1000-1500) / hoge en late Middeleeuwen

13. de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane

samenleving;

14. de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden;

15. het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het

primaat behoorde te hebben;

16. de expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten;

17. het begin van staatsvorming en centralisatie. 

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

tijdvak 6: tijd van regenten en vorsten (1600-1700) / Gouden Eeuw / 17e eeuw

23. het streven van vorsten naar absolute macht; 

tijdvak 7: tijd van pruiken en revoluties (1700-1800) / eeuw van de Verlichting/ 18e eeuw

27. rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving:

godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen;

28. voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte

wijze vorm te geven (verlicht absolutisme);

30. de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten,

grondrechten en staatsburgerschap. 

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

De Franse koning Lodewijk XIV (1643-1715) staat bekend als een absoluut vorst. Hij benoemde Jean-Baptiste Colbert (1619-1683), de zoon van een rijke lakenkoopman, tot minister. Dat was voor die tijd een bijzonder benoemingsbeleid, omdat Colbert niet van adel was.

Leg uit dat dit benoemingsbeleid paste bij een absoluut vorst uit die tijd

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Amerikaanse revolutie

Groeiende onvrede in de dertien Britse koloniën in Amerika over beleid Britse vorst.

Belasting:

• Belasting op suiker 1764 (Sugar act)
  
• Drukwerk moest voorzien worden van zegel 1765 (Stamp act)
  
• Dit zorgde voor een toename van Engelse douanebeambten, soldaten en schepen.
  

In ogen kolonisten wil Engeland; meer geld en grotere controle. De vrijheid leek hierdoor in gevaar te komen. Dit leidt tot discussie over vraag positie burger en vrijheid.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Amerikaanse revolutie

Committees of Correspondence

Omdat de kolonisten steeds meer geld aan de Britse schatkist moesten bijdragen, wilden ze ook vertegenwoordigd worden in het parlement in Londen.

Naast plichten wilden ze ook rechten. Deze eis wordt niet ingewilligd.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

"No taxation without representation"

Join, or Die – Beroemde politieke cartoon van Benjamin Franklin uit 1754 waarmee hij het gebrek aan eenheid van de Britse koloniën illustreerde, Franklin pleitte voor meer onderlinge samenwerking.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Amerikaanse revolutie

De gebeurtenissen volgen elkaar dan in hoog tempo op.

Zegelwet wordt ingetrokken, maar er komen al snel nieuwe belastingen.

In 1773 krijgt de Britse Oost-Indische Compagnie het monopolie op de invoer van thee. Met als gevolg dat vele theehandelaren in de kolonie failliet gaan. De onrust neemt steeds meer toe.

Boston Tea Party - kolonisten gooien lading schepen overboord uit protest.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Pek en veren (1774)

Op deze prent is te zien hoe vijf mannen uit Boston een douanebeambte te grazen nemen door hem in te smeen met pek en veren en hem dwingen thee te drinken. De douanebeambte was verantwoordelijk voor het innen van accijnzen en invoerheffingen. Op de achtergrond is de Boston Tea Party gaande.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Amerikaanse revolutie

Engelse autoriteiten reageren op de onrust.

• Verkiezingen worden verboden.
  
• Stadsbestuur mag niet meer vergaderen
  
• Haven Boston gesloten
  
• De kolonie Massachusetts komt onder koninklijk toezicht.
  

De Committees of Correspondence (de comités) organiseren bijeenkomst in Philadelphia.

Zij vragen koning om rede, het terugdraaien van de maatregelen. 

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Amerikaanse revolutie

Koning van Engeland reageert afwijzend.

Als reactie richt het Comité een leger op onder leiding van de generaal George Washington.

Met de slag van Lexington beginnen in 1775 de gevechten tussen de kolonisten en de Engelsen.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Amerikaanse revolutie

Met de verschijning van het pamflet Common Sense, van Thomas Paine, veroorzaakte een grote doorbraak in de strijd tegen de Engelsen.

Voor het eerst sprak men over 'Amerikanen', onafhankelijkheid en een eigen grondwet.

Vanaf dat moment schaarde een meerderheid van de kolonisten zich achter het streven voor onafhankelijkheid.

Onder leiding van leden van het comité; Franklin, Adams en Jefferson wordt er gewerkt aan een onafhankelijkheidsverklaring. 

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Amerikaanse revolutie

Op 4 juli 1776 riep het Amerikaanse congres de onafhankelijkheid uit.

Met een verwijzing naar het sociaal contract en het natuurrecht werd deze stap gerechtvaardigd.

Het Amerikaanse volk had het recht de banden met de Engelse koning te verbreken omdat er sprake was van een slecht bestuur.

• Engelse accepteren onafhankelijkheid niet.
• Amerikanen krijgen hulp van de Fransen.
  
• Met de vrede van Parijs in 1783 kwam er een einde aan de oorlog.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Amerikaanse revolutie

In 1787 ging de eerste grondwet (Constitution) in werking. De VS werd een federatie bestaande uit dertien deelstaten. 

Ideeën verlichting duidelijk herkenbaar:

macht bij burger - volkssoevereiniteit en indirecte democratie

Trias politica:

wetgevende macht - congres

uitvoerende macht - president

rechtelijke macht - hooggerechtshof

George Washington gekozen tot eerste president.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Deze video is niet meer beschikbaar

Welke video was dit?

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Amerikaanse revolutie

Met de geboorte van de VS leek een ideale verlichte staat te ontstaan, met de kernwaarden vrijheid en gelijkheid.

Slavernij bleef bestaan tot 1865, pas na de burgeroorlog afgeschaft.

Grondgebied VS breidt zich steeds verder uit naar het westen, ten koste oorspronkelijke bewoners.

Ook vrouwen minder rechten, het emancipatieproces moest nog beginnen.

Gelijkheid bestond dus alleen op papier.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

In tegenstelling tot VS is Frankrijk een standenmaatschappij.

Drie standen:

• geestelijkheid (1%)
  
• adel (2%)
  
• burgerij en boeren (12% en 85%)
  

Rechten en plichten oneerlijk verdeeld over standen:

• Eerste en tweede stand betalen geen belasting, maar vanwege hun maatschappelijke functies wel politieke invloed.
• Derde stand financieren het hele staatsbestel en hebben geen invloed

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

De Franse standensamenleving is een populair gespreksonderwerp onder verlichte denkers.

Montesquieu - zelf van adel, streefde naar verdeling macht, belangrijkere rol adel dan onder absolutisme. Koning moest gecontroleerd worden.

Rousseau - volkssoevereiniteit. Rechtvaardige maatschappij waarbij altijd het algemene belang van de hele bevolking in acht moet worden genomen.

De standenmaatschappij moest worden veranderd, over het hoe was men het niet eens.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

Lodewijk XVI, koning van Frankrijk, krijgt te maken met steeds grotere problemen.

• Oorlog tegen Engeland (zevenjarige) en de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog hadden de staat veel geld gekost.
  

• Hogere belasting derde stand uitgesloten; oogsten mislukt, prijs brood absurd hoog.
  

• Belasten eerste en tweede stand stuit op verzet adel. Zij hadden onder de voorgangers van XVI veel macht verloren en wilde deze terug.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

De koning besloot daarom de Staten-Generaal voor het eerst sinds 1614 bij elkaar te roepen.

Deze vertegenwoordiging van de standen kreeg de opdracht een oplossing te zoeken. (XVI geeft hier feitelijk zijn absolute gezag op!)

Plan werkt niet door onenigheid over stemprocedure - stem eerste en tweede stand woog zwaarder.

Derde stand richt eigen vergadering op - Assemblée nationale. (ook deel adel en geestelijkheid sluiten zich aan).

Eed op de kaatsbaan - eis; nieuwe grondwet, vergadering erkennen als nieuwe parlement van Frankrijk

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

Geruchten dat de koning in een tegenactie troepen naar Parijs zou sturen, zorgden voor een escalatie.

14 Juli - bestorming Bastille; wapens halen om zich te kunnen verdedigen tegen leger koning.

Escaleert en eindigt in overwinning burgers.

onrust verspreidt zich over land - adel en geestelijken moeten het ontgelden.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

De nationale vergadering kwam snel met een aantal hervormingsmaatregelen.

4 augustus - einde privileges adel en geestelijkheid, afschaffing feodalisme.

26 augustus - Verklaring van de rechten van de mens en de burger. (uitgangspunten nieuwe grondwet)..

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

Lees de tekst: Hoe zie je de Ideeën van de verlichting terug in de tekst?

• Verwijzingen naar; natuurwetten, volkssoevereiniteit, gelijkwaardigheid, vrijheid geloof en meningsuiting. Het recht op eigendom is heilig en onschendbaar.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Verklaring van de rechten van de mens en de burger

https://nl.wikipedia.org/wiki/Verklaring_van_de_rechten_van_de_mens_en_de_burger#:~:text=De%20Verklaring%20van%20de%20rechten,Vergadering%20tijdens%20de%20Franse%20Revolutie.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

1791 verschijning nieuwe grondwet in definitieve vorm.

Standen in theorie afgeschaft, kerk raakt veel land en bezit kwijt.

Monarchie blijft bestaan, maar koning is macht grotendeels kwijt.

Lodewijk steunt in het openbaar de revolutie, maar vlucht wel (1791). Wordt gepakt en onder toezicht gesteld.

Iedereen is nu burger, maar actief burgerschap (stemrecht) beperkt tot mannen boven 25 met voldoende geld. Van de 30 mil mogen er nu 4 mil stemmen.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

De mars naar Versailles

https://nl.wikipedia.org/wiki/Mars_op_Versailles

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

Tussen de revolutionairen onderling bestonden grote tegenstellingen.

Drie groepen:

Monarchisten - Hielden vast aan monarchie (groep werd kleiner)

Democratische republikeinen - slag om grondwet gewonnen. Bestaande uit gegoede burgerij, streefde naar indirecte democratie. Meer politieke invloed na eerste revolutie

Radicalen - macht moest naar 'gewone' volk. Volkssoevereiniteit (Rousseau)

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

Ondertussen maakt Keizer Leopold II van Oostenrijk zich zorgen om zijn zus Marie Antoinette.

Dreigt met militaire acties als zijn zus in gevaar komt.

De nationale vergadering reageert pro-actief en bereidt zich voor op oorlog. (gemeenschappelijke vijand zou het verdeelde volk kunnen verbinden).

1792 - Frankrijk verklaart Oostenrijk de oorlog.

• Eerste van zeven oorlogen die Frankrijk uitvecht met verschillende coalities.
  
• Oorlog verloopt niet zoals gehoopt. Vooral armere bevolking slachtoffer.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

Het koninklijk paar wordt verantwoordelijk gehouden voor de verliezen tijdens de oorlog met Oostenrijk.

Mede door invloed Jakobijnen (radicalen) wordt koninklijk paar gevangengezet - start tweede revolutie.

Met een procedure van algemeen mannenkiesrecht kwam er een nieuw parlement - Nationale Conventie.

Monarchie wordt afgeschaft en Frankrijk wordt een republiek.

Lodewijk moet zich verantwoorden en wordt schuldig bevonden aan hoogverraad. 1793 onthoofd, Marie verliest ook haar hoofd.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

Na de afschaffing van de monarchie kwam de regeringsmacht in handen van het zogeheten Comité van Algemeen Welzijn.

Woordvoerder - Robespierre.

Ziet comité als overgang die het land klaar moet maken voor een nieuwe democratische ideale maatschappij. (idealen Rousseau) --> algemene wil.

Om dit te kunnen bereiken was het belangrijk dat tegenstanders werden uitgeschakeld.

Rechten van de mens telden even niet...

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

Tienduizenden (vermeende) tegenstanders werden om uiteenlopende redenen opgepakt.

Eén verdachte uitspraak, te nette kleding of een valse beschuldiging kon een reden zijn om zonder eerlijk proces te eindigen onder de guillotine.

Zo ook schrijfster Olympe de Gouges.

Schrijfster van - Verklaring van de rechten van de vrouw en de burgeres.

Gelijkheid voor vrouwen was voor de meeste revolutioneren een brug te ver.

Nadat ze zich uitsprak tegen de doodstraf voor de koning verdween ze zelf onder de guillotine.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

De revolutie ontspoorde volkomen. Uiteindelijk ook Robespierre onthoofd.

Na de terreur komen er meer gematigde mensen aan de macht.

Nieuwe grondwet

• Scheiding der machten
• scheiding kerk en staat
• algemeen mannenkiesrecht wordt vervangen door censuskiesrecht (ook alleen voor mannen).

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

Nieuw bestuur (Directoire) slaagt er niet in de rust te herstellen.

Bevolking heeft behoefte aan stabiliteit na jaren van oorlog en strijd om de macht.

1799 - Generaal Napoleon Bonaparte pleegt staatsgreep.

bevolking steunt hem massaal

1804 - Napoleon kroont zichzelf tot keizer - einde eerste republiek.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Tijd van pruiken en revoluties, 1700 - 1800

De Franse revolutie

Verspreiding van revolutie in Europa gaat door. Redelijk succesvol.

Napoleon ziet zichzelf als man van de verlichting.

Invoering Code Napoléon in veroverde gebieden:

• burgerlijk wetboek (vrijheden en rechten)
  
• aandacht voor rechten vrouw (maar niet te veel)
  
• Kerk en staat geschieden
  
• Feodale rechten afgeschaft.
  

Dankzij Napoleon werden veel revolutionaire ideeën in Europa doorgevoerd.

KA30 - Democratische revoluties in westerse landen; discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.