Hoofdstuk 8 Burgers en stoommachines

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Burgers en stoommachines

De Industriële Revolutie

Kernaspect

De industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving

De industriële revolutie vanaf ong. 1750

• Eerst spierkracht (mens & dier) en wind- en waterkracht
• In industrie werden handwerktuigen vervangen door stoom (later door gas en elektriciteit)
• Geleidelijke voortdurende technologische vooruitgang waarbij de productie van goederen werd gemechaniseerd
• Industrialisatie begon in ong. 1750 in Groot-Britannië en verspreidde zich over de rest van de wereld (China pas vanaf 1980)
• Begon in de textielnijverheid (industrie) -> eerste machines van hout

Vervolg

• Rond 1800 ijzeren machines aangedreven door stoom (steenkool)
• Gevolg -> machine-industrie, ijzerindustrie en steenkoolwinning
• Stoommachine grootschaliger, sneller, goedkoper -> 1825 350 x zoveel katoendraad
• Voor het eerst volledig katoenen stoffen zoals jeans, werkkelding etc.
• Waarom Groot-Britannië? -> 
• 1. Rijke ondernemers staken geld in machines en namen grote aantallen arbeiders in loondienst -> kapitalisme breidde zich uit van handel naar industrie -> zoveel mogelijlk winst maken + veel concurrentie = proberen goedkoper te werken en betere producten maken
• 2. andere veranderingen -> Agrarische revolutie -> landbouwmethodes werden verbeterd -> meer mensen te eten -> bevolking groeide maar op platteland minder mensen nodig -> heel veel mensen naar steden = goedkope arbeidskrachten voor industrie

Vervolg

• 3. Transportrevolutie -> (voor) onverharde wegen en slecht begaanbare rivieren. Ondernemers lieten kanalen aanleggen -> netwerk -> daaraan werden fabrieken gebouwd. Stoomlocomotief 1830 eerste spoorlijn -> rond 1850 GB volledig netwerk van spoorlijnen
• Groot-Brittanië = werkplaats van de wereld
• Vanaf 1850 IR naar andere landen in Europa, VS en Japan
• Vanaf 1850 Tweede Industriële Revolutie -> nieuwe industrieën zoals staalindustrie, chemische industrie en elektromagnetische industrie
  

Vervolg

• Vanaf 1890 gingen de ontwikkelingen snel -> ijzer werd vervangen door staal (sterker, taaier en soepeler) = geschikt voor bouw van bruggen en wolkenkrabbers
• Komst van elektriciteit -> elektrische straatverlichting, telefoon, gloeilamp (Philips)
• Chemische industrie -> plastic, kunstmest (landbouw)
• Voedingsmiddelenindustrie -> blikvoedsel, margarine etc.
• Bedrijven worden gigantisch groot -> duizenden arbeiders -> bedrijven maken gebruik van wetenschap -> labaratoria
• Uitvinding fiets en auto -> door uitvinding stoomwals goede wegen
• 1903 eerste geslaagde vlucht vliegtuig
• Bevolking groeide in gigantisch tempo -> meer dan de helft in de stad
• Londen 1800 950.000 inwoners -> 1900 6.500.000 inwoners

8.2 Kenmerkend aspect

De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme

Congres van Wenen

• Vanaf 1792 revoluties hadden er voor gezorgd dat vorsten in Duitsland, Frankrijk, Italië, e.a. landen van troon gestoten en grondwetten ingevoerd
• 1815 congres van Wenen -> (na Napoleon) afspraken maken over naoorlogse orde -> oude machthebbers kwamen terug -> Nederland kreeg koning Willem I -> Duitsland losse staatjes met twee grote mogendheden -> Pruisen en Habsburgse rijk.
• Om Frankrijk onder controle te houden kreeg Pruisen in het westen gebieden er bij en Nederland kreeg België en Luxemburg.
• Voorrechten van adel en kerk werden hersteld en burgerrechten weer ingeperkt

Liberalisme en nationalisme

• Liberalisme -> ideeën komen uit de Verlichting en democratische revoluties -> hoort bij de (rijke) burgerij
• Liberalen wilden een grondwet die macht van koning beperkte en burgerrechten garandeerde (zie hoofdst. 7.3) regering moest ondergeschikt zijn aan gekozen volksvertegenwoordiging en de wet moest voor iedereen gelijk zijn.
• Adel en kerk geen voorrechten -> vrijheid van individu (mening, godsdienst, economie etc.) -> geen hinder ondervinden van wetten

Vervolg

• Veel liberalen waren nationalist en veel nationalisten waren liberaal -> volkeren hebben recht op eigen natie (staat) -> natiestaat (nationalisme = overdreven vaderlandsliefde)  
  In 18e eeuw -> door democratische revoluties idee dat alle leden van een volk waren verbonden door taal, geschiedenis en cultuur -> daarom verbondenheid en verenigd in aparte staat.
• Congres van Wenen hield geen rekening met nationale gevoelens.
• Vooral Duitsers en Italianen gefrustreerd -> verdeelde kleine staatjes

Socialisme en conservatisme

• Socialisme -> beweging (groep) van arbeiders -> het gaat om gelijkheid -> kwamen op voor de onderdrukten en bestreden verschillen in macht en inkomen.
• Conservatisme -> gevestigde orde handhaven = alles bij het oude willen houden -> vonden het idee van vrijheid en gelijkheid gevaarlijk -> als menselijke instincten vrij spel krijgen wordt het chaos => Franse Revolutie.
• Kerk, adel en monarchie moeten de leiding hebben.
  

Volksopstanden in Europa

• Verzet tegen autoritaire monarchiën nam toe -> onderdrukte ideeën van Verlichting kwamen weer boven.
• 1830 opstand in Parijs -> ander koningshuis (hield meer rekening met wensen van het volk) -> daarna opstanden in Brussel en Luik -> NL en België in oorlog (zie filmpje)
• 1848 erg bloedige opstand Parijs -> koning vlucht weg -> weken daarna opstanden in Wenen, Berlijn en nog veel meer steden. 
• 1848 koning Willem II tekent de nieuwe grondwet van Nederland -> was bang en werd gechanteerd
• Monarchiën beloofden verbeteringen, maar in Pruisen en Oostenrijk kwam daar weinig van terecht.
  

Vervolg

• Door industriële revolutie groeide de economische macht van de burgerij -> dus invloed v. liberalen & nationalisten nam toe.
• 1859 - 1870 aparte staatjes worden gezamenlijk Italië met een liberale grondwet
• Bismarck = kanselier (regeringsleider) wilde een sterk verenigd Duitsland zonder Oostenrijk.
• Zocht oorlog met Denemarken, Oostenrijk en Frankrijk.

Agressief nationalisme

• Door extreme nationale Duitse gevoelens kon Bismarck kleinere vorstendommen dwingen om zich bij Pruisen aan te sluiten.
• 18 januari 1871 in paleis van Versailles lieten ze de Fransen erkennen dat de koning van Pruisen vanaf die datum de nieuwe keizer is van het nieuwe Duitse rijk.
• Na 1871 in heel Europa nieuw soort nationalisme -> verheerlijkte de eigen natie en zette zich tegen andere naties af.
• Vanaf die tijd ook veel conservatieven werden nationalistisch.
• Herdenkingen, standbeelden, monumenten etc.

Wel of geen socialistische revolutie

• Socialisme pas na 1870 een massabeweging -> vanaf toen grote industriële arbeidersklasse.
• Veel socialisten fan van Marx -> geloofde dat arbeiders binnen de bestaande maatschappij het niet beter zouden krijgen.
• Daarom revolutie nodig -> het proletariaat (arbeiders) moest de macht grijpen; kapitalisme afschaffen; bedrijven in eigendom van de staat -> niet produceren winst maar voor de behoeften van mensen.

Vervolg

• Marx was tegen nationalisme maar voor internationale arbeiderssolidariteit; arbeiders hadden geen bezit dus ook geen vaderland; ze waren niet verbonden met hun onderdrukkers in eigen land maar met de arbeiders in andere landen -> alle arbeiders moesten zich verenigen in de strijd tegen kapitalisme.
• Rond 1900 socialisme kreeg gematigde vleugel -> Reformisme -> wel binnen bestaande maatschappij lot van arbeiders verbeteren -> via parlementaire (democratische) weg.
• Twee stromingen -> sociaaldemocratie en communisme

Kenmerkend aspect

Voortschrijdende democratie, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces

Democratisering

• In 19e eeuw bijna overal in Europa nam volksinvloed toe -> Engeland en Nederland geslaagd; Duitsland mislukt.
• 1848 hoogopgeleide liberalen in Duitsland had verkiezingen gewonnen -> liberale grondwet; adel werd afgeschaft, individuele vrijheden beschermd (burgerrechten).
• Koning Wilhelm van Pruisen werd tot keizer van Duitsland gekozen -> parlementsleden kwamen hem de kroon aanbieden -> Wilhelm weigert -> noemt het een 'ijzeren halsband' en 'een kroon uit het slijk' waaraan de lucht van de revolutie hing -> wilde geen kroon aannemen van onderdanen omdat hij dan afhankelijk werd -> ALLEEN GOD KON HEM TOT KEIZER BENOEMEN.

Parlementaire democratie

• 1815 - 1919 Europa en VS tijden van democratisering -> invoering parlementair stelsel (= volksvertegenwoordiging) en invoering algemeen kiesrecht waarbij de stem van de man én de vrouw even zwaar meetelt.
• In Groot-Britannië had de oudste parlemetaire traditie -> sinds middeleeuwen (14e eeuw)werd macht koning beperkt door parlement (= Hogerhuis (edelen) en Lagerhuis (districtenstelsel).
• Koning probeerde vooral in 16e en 17e eeuw parlement af te schaffen -> vanaf 19e eeuw parlement echt de baas.
• Vanaf 1837 kon koning ook geen eigen ministers aanstellen -> nu winnende partij
• Staatshoofd geen macht maar wel symbolische functie.

Stemrecht voor burgerij

• Strijd om democratisering in GB ging niet om rechten van parlement maar om kiesrecht -> GB werkten al sinds middeleeuwen met kiesdistricten waardoor landelijke gebieden oververtegenwoordigd waren -> Bijv: Manchester had geen afgevaardigden naar Lagerhuis.
• Door deze scheve verhouding profiteerden de conseratieven die sterk waren vertegenwoordigd op platteland.
• Vanaf 1832 eerlijkere verdeling van districten = overwinning voor liberalen; arbeiders schoten er niets mee op -> alleen 15% rijkste mannen mochten stemmen.
• Vanaf 1884 2/3 van volwassen mannen kiesrecht -> 1919 mannenkiesrecht -> 1928 algemeen kiesrecht.

Nederland

• Voor 1848 macht koning nauwelijks beperkt.
• In 1848 veranderde Willem II in één nacht van conservatief naar liberaal.
• Er was censuskiesrecht dat steeds verder uitgebreid werd.
• 1917 algemeen mannenkiesrecht
• 1919 algemeen kiesrecht

Mislukte liberalisering van Pruisen (Duitsland)

• In Pruisisch parlement telde stem adel veel zwaarder mee dan van liberalen -> toch in 1861 liberalen meerderheid in parlement.
• Direct in conflict met de koning -> wilde meer geld voor leger -> parlement wilde hierop invloed -> koning vond dat onacceptabel -> kanselier Bismarck (hulpje koning) negeert het parlement.
• Duitse éénwording maakte Bismarck erg populair zodat bij de volgende verkiezingen de conservatieven dik wonnen.

Vervolg

• Bismarck gaf daardoor een grondwet aan Duitsland die de nieuwe keizer erg grote macht gaf.
• Rijksdag = volksvertegenwoordiging (soort Eerste en Tweede kamer/parlement)
• Kreeg weinig bevoegdheid
• Keizer Wilhelm noemde de Rijksdag een 'troep apen, stomkoppen en slaapwandelaars'.

8.4 Kenmerkend aspect

De opkomst van emacipatiebewegingen

8.5 Kenmerkend aspect

Discussies over de

sociale kwesties