Kunst, kolonisatie en verzet: Suriname - Nederland

• Culturele en kunstzinnige vorming
• Burgerschapsonderwijs
• +1
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-5

Introductie

Kunst, kolonisatie en verzet: leerlingen krijgen inzicht in de koloniale geschiedenis van Suriname en Nederland en hoe deze van invloed is geweest op de Surinaamse kunstontwikkeling.

Instructies

De les kan klassikaal worden gegeven of leerlingen kunnen deze zelfstandig doorlopen.

Tijdens de klassikale les op het digibord kunnen de leerlingen meekijken en meedoen op hun device. Nadat ze zijn ingelogd, zijn alle slides ook zichtbaar op hun devices. 

Klik op Deel met leerlingen om ze zelfstandig de les te laten doorlopen. Dit kan individueel of in duo's. Na afloop kunnen de vragen klassikaal worden besproken.  

De algemene verwerkingsopdracht aan het eind van de les kan als huiswerk worden opgegeven. Als deze opdracht in de les wordt gemaakt, duurt de hele les 2 x 50 minuten. 

Je kunt in plaats van de verwerkingsopdracht kiezen voor de verdiepingsopdrachten in de aparte LessonUp les Verdieping Kunst, kolonisatie en verzet. Die opdrachten zijn geschreven voor havo/vwo. De leerlingen doorlopen die les zelfstandig. De geschatte tijd voor het uitvoeren van de verdiepingsopdracht is 50 minuten. De verdieping kan ook als huiswerk worden opgegeven.

Deze les is geschikt voor vakoverstijgend onderwijs, bijvoorbeeld ckv en geschiedenis.

Instructies

Docentenhandleiding Surinaamse School LessonUp.pdf

De les kan klassikaal worden gegeven of leerlingen kunnen deze zelfstandig doorlopen.

Bij de klassikale les kunnen de leerlingen meekijken en meedoen op hun device. Nadat ze zijn ingelogd, zijn alle slides ook zichtbaar op hun devices. 

Klik op Deel met leerlingen om ze zelfstandig de les te laten doorlopen. Dit kan individueel of in duo's. Na afloop kunnen de vragen klassikaal worden besproken. 

KUNST, KOLONISATIE & VERZET

SURINAME - NEDERLAND

In deze les bekijk en bespreek je werken van kunstenaars met een Surinaamse achtergrond. Door de verhalen bij de kunstwerken leer je de hoofdlijnen kennen uit de kolonisatiegeschiedenis van Suriname en Nederland. Je ziet ook hoe deze kolonisatiegeschiedenis van invloed was en is op het werk van kunstenaars met een Surinaamse achtergrond.

Download de docentenhandleiding voor meer informatie.

OM TE BEGINNEN...

WAAR LIGT SURINAME?

Waar ligt Suriname precies? Laat leerlingen een mental map tekenen of bespreek de voorkennis.

Bekijk daarna samen de ligging van Suriname via de Google Maps kaart op de volgende slide.

_{Afbeelding roterende wereldbol:}

_{By Marvel - Based upon a NASA image, see [1]., CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=20654992}

Bekijk samen de kaart van Suriname via Google Maps. In welk werelddeel ligt Suriname? Waar ligt Suriname opzichte van Nederland?

WAT WEET JIJ OVER SURINAME?

Wat weet je al over Suriname en over de relatie tussen Nederland en Suriname?

Laat leerlingen hun antwoord invoeren en bespreek deze kort klassikaal.

_Afbeelding:

_{https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Suriname_relief_location_map.jpg}

1. KOLONISATIE

DIT GA JE LEREN: 

1. Welke belangrijke gebeurtenissen er waren in de kolonisatiegeschiedenis van Suriname en Nederland.

2. Hoe de de multiculturele samenleving in Suriname is ontstaan.

3. Hoe de kolonisatiegeschiedenis en de gevolgen hiervan worden verbeeld in het werk van Surinaamse kunstenaars.

Dit eerste deel gaat over de kolonisatiegeschiedenis van Suriname. Lees samen de lesdoelen door op het petje te klikken.

1

De oorspronkelijke bewoners van Suriname, die zich Inheemsen noemen, woonden er al duizenden jaren toen de Europese kolonisten kwamen. In 1651 bezetten Engelse suikerplanters het land. Hierna  bezetten in 1667 de Zeeuwen Suriname onder leiding van Abraham Crijnssen. 

3

Kunstenaar Paul Woei maakt veel schilderijen over het traditionele leven van de Inheemsen. Veel van deze tradities zijn nu aan het verdwijnen.

Paul Woei, Malake Dance, 1970, Staatscollectie van de Republiek Suriname.

2

De kolonisten dwongen de Inheemsen als slaafgemaakten op de plantages te werken. Zij verzetten zich hiertegen. Ook stierven velen aan ziektes uit Europa. Mede daarom besloten de kolonisten slaafgemaakten uit Afrika te halen.

Klik op de oogjes voor het verhaal bij de kunstwerken. Klik op de punaise voor informatie over een kunstwerk. Dit kan ook individueel: zet dan de optie 'toon bij leerling' aan. 

Wil je een kunstwerk beter bekijken? Klik op het kunstwerk voor volledig beeld.  Je kunt dan ook in- en uitzoomen. Dit kun je doen bij bijna alle kunstwerken in deze les!

We beginnen met de oorspronkelijke bewoners van Suriname, die zich Inheemsen of inheemse volken noemen, en de komst van de eerste Europese kolonisten in Suriname. 

 

Download de docentenhandleiding voor meer informatie over de verhalen bij de kunstwerken en de kunstenaars.

1

Er werden ongeveer 300.000 slaafgemaakten naar Suriname gebracht. Zij moesten gedwongen werken op vooral suiker- en koffieplantages. Tijdens de slavernij waren er slaafgemaakten die vluchtten van de plantages. Zij stichtten dorpen diep in de bossen van Suriname.

2

De Nederlandse koloniale overheid probeerde de Marrons, zoals de weggelopen slaafgemaakten en hun nakomelingen worden genoemd, met geweld te verslaan. Dit lukte niet. Daarom sloot de Nederlandse koloniale overheid vredesverdragen met een aantal Marrongroepen.

3

Vandaag de dag leven er nakomelingen van weggelopen slaafgemaakten in de dorpen én in de stad. De kunstenaar Rinaldo Klas is ook een nakomeling.

Links:

Rinaldo Klas, Ontsnapt, 1978–1979, Staatscollectie van de Republiek Suriname

Rechts:

Frank Creton, Vluchteling, 1983, collectie CBK Oost, Amsterdam

De West Indische Compagnie had tot 1734 het monopolie op de slavenhandel naar Suriname. 

Op de volgende slide wordt gevraagd hoe de weggelopen slaafgemaakten overleefden in het bos.

HOE DENK JE DAT DE WEGGELOPEN SLAAFGEMAAKTEN OVERLEEFDEN IN HET BOS?

Bespreek de antwoorden en vul aan:

 

De weggelopen slaafgemaakten ofwel Marrons kregen hulp van de Inheemsen die al in de bossen woonden. 

De Marrons overvielen regelmatig plantages voor wapens, gereedschap en voedsel. Met de wapens konden zij weer jagen en vissen. Met behulp van het gereedschap konden ze van de bomen hutten en boten bouwen. Ze hadden ook kleine stukken grond (kostgrondjes), waar ze bijvoorbeeld cassave en wilde rijst plantten.

1

Het was verboden voor de slaafgemaakten om hun eigen tradities en geloof uit te oefenen. Toch bleven veel gebruiken bewaard! De winti religie die zijn oorsprong heeft in West-Afrika is nu springlevend onder Afro-Surinamers in Suriname en Nederland. Vaak is een persoon christen én aanhanger van winti. 

2

In het werk van kunstenaar Armand Baag staan cultuur, identiteit en religie van Afro-Surinamers centraal. In dit werk zijn elementen uit de winti religie verbeeld. Natuurgoden en vooroudergeesten spelen een belangrijke rol in de winti.

3

De titel van dit werk is Dede oso ofwel rouwzitting. De dede oso is in Suriname en Nederland een vast gebruik bij Afro-Surinamers. Deze duurt vaak de hele nacht voor de dag van de begrafenis. Er wordt voedsel geofferd, gezongen en er worden verhalen verteld. Zo houdt men de geest van de overledene tevreden, die tussen de mensen blijft zweven totdat alle rouwrituelen zijn uitgevoerd. 

Afbeelding 1: 

Armand Baag , The Symphony, datum onbekend, collectie familie Baag, Amsterdam

Afbeelding 2:

Armand Baag, Dede Oso, 1994, collectie Sura en Surina Baag, Amsterdam 

De winti religie ontstond in Suriname uit de geloofstradities die de slaafgemaakten meenamen uit verschillende delen van West-Afrika. 

1

In de 19e en 20e eeuw kwamen er, vaak gelokt met valse beloften, Chinezen naar Suriname om op de plantages en in de detailhandel te werken. 

Jules Chin A Foeng maakte dit portret van zijn grootouders die uit China kwamen aan het begin van de 20e eeuw. Zij openden een bakkerij te Albina, een plaats ver buiten de stad Paramaribo.

4

De Hindostaanse en Javaanse contractarbeiders werden vaak overgehaald met valse beloften van een gouden toekomst en soms gedwongen het contract te ondertekenen. In Suriname wachtte hen een hard en armzalig bestaan. 

3

Vanaf 1890 haalde Nederland ook contractarbeiders uit Java in de eigen kolonie Nederlands-Indië (nu Indonesië).

Voor het beeld Horseman liet Soeki Irodikromo zich inspireren door het geloof en de tradities van zijn Javaanse voorouders. 

2

Na de afschaffing van de slavernij in 1863, sloot de Nederlandse overheid een verdrag met de Engelsen om Hindostaanse contractarbeiders uit Brits-Indië (nu India) te halen voor het werk op de plantages.

Als eerbetoon aan de Hindostaanse contractarbeiders maakte de nakomeling Krishnapersad Khedoe het beeld Baba en Mai (Vader en Moeder). 

Linksboven: 

Jules Chin A Foeng, Portret grootmoeder en Portret grootvader, 1973, collectie Patrick Chin A Foeng, Leiderdorp

Rechtsboven: 

Soeki Irodikromo, Horseman, 2015. Foto: Readytex Art Gallery / William Tsang

Linksonder: 

Krishnapersad Khedoe, Baba en Mai, 1994. Foto: William Tsang

Rechtsonder: 

Paul Woei, Portret Karsimen, 81 jr., 1991, collectie Niemel, Rotterdam.

Toen in de 19e eeuw het einde van de slavernij in zicht kwam, zochten de plantagehouders die zelf het zware werk niet wilden verrichten op de plantages, naar vervanging voor de slaafgemaakten. Men haalde contractarbeiders uit verschillende landen in Azië, die vaak werden gelokt met valse beloften of geronseld.

Klik op de oogjes om meer over dit onderwerp te weten te komen.

VIND JIJ HET BELANGRIJK DAT ER EEN MONUMENT VOOR DE CONTRACTARBEIDERS IN NEDERLAND KOMT?

JA

NEE

In Suriname staan diverse monumenten ter herdenking van de Chinese, Hindostaanse en Javaanse contractarbeiders. In India staat een Baba en Mai beeld in de haven van Calcutta. Van hieruit vertrokken de  schepen met contractarbeiders naar Suriname.

Bespreek kort de uitkomst van de poll met de leerlingen. Geef enkelen de beurt om uit te leggen waarom zij met ja of nee hebben geantwoord. Zijn er leerlingen die op elkaars argumenten willen reageren? 

Vertel dat de contractarbeid deel uitmaakt van de gedeelde geschiedenis van Nederland en Suriname. Veel Surinamers, waaronder nakomelingen van de contractarbeiders, emigreerden vanaf de jaren 1970 naar Nederland. Dat ze juist hiernaartoe kwamen, had te maken met de lange historische relatie tussen deze twee landen. 

De multiculturele samenleving van Suriname is voor een groot deel het gevolg van de kolonisatie door Nederland en andere Europese bezetters. De diversiteit van de bevolking is zichtbaar in werken van Surinaamse kunstenaars, toen en nu.

Linksboven:

Jules Chin A Foeng, Portret grootmoeder, 1973, collectie Patrick Chin A Foeng, Leiderdorp

Linksonder:

Paul Woei, Portret Karsimen, 81 jr., 1991, collectie Niemel, Rotterdam

Midden:

Rudy Maynard, Sopi, jaartal onbekend, collectie SBK, Amsterdam

Rechtsboven:

Armand Baag, Familieportret Baag, 1989, collectie Joyce, Sura en Surina Baag

Rechtsonder:

Kit-Ling Tjon Pian Gi, Friends 04, 2019, Readytex Art Gallery, Paramaribo. Foto: William Tsang

2. VERZET

DIT GA JE LEREN: 

1. Welke groepen in verzet kwamen tegen de Nederlandse kolonisator.

2. Wie Wim Bos Verschuur en Anton de Kom waren.

3. Hoe Surinaamse kunstenaars het verzet in hun werk verbeelden.

Dit tweede deel gaat over verzet. Lees samen de lesdoelen door op het petje te klikken.

3

Martopawiro, Matura en Ramjanee waren leiders van opstanden van de Javaanse en Hindostaanse contractarbeiders tegen de plantagehouders. Boven zie je Anton de Kom. Hij kwam op voor de rechten van de (contract)arbeiders. 

2

Hier zijn de verzetsleiders Kaikoesi (Inheems) en Baron & Boni (Marrons) afgebeeld. 

4

Ook na de onafhankelijkheid bleef sociale ongelijkheid bestaan. Hierdoor ontstond er verzet tegen de Surinaamse regering. In februari 1980 pleegden militairen een coup. Velen zagen dit als een nieuw begin. Dit veranderde toen in 1982 de militaire machthebbers in de nacht van 7 op 8 december 15 burgers oppakten, martelden en doodschoten. 

1

Dit drieluik gaat over 400 jaar verzet in Suriname. Meerdere groepen kwamen in verzet tegen de Nederlandse kolonisator, zoals de Inheemsen, weggelopen slaafgemaakten (Marrons) en (contract)arbeiders. 

René Tosari, Untitled (400 jaar Verzet en Strijd Suriname), 1981, collectie René Tosari, Paramaribo

1

Anton de Kom (1898 -1945): antikoloniale schrijver, activist en verzetsheld. 

In Suriname kwam hij op voor de rechten van (contract)arbeiders. De slavernij was al lang afgeschaft, maar zij werkten nog steeds onder mensonterende omstandigheden. Het koloniale bewind zag de Kom als staatsgevaarlijk en in 1933 werd hij gevangengezet. Een menigte kwam hem steun betuigen en de politie opende het vuur. Er vielen 2 doden en 22 gewonden. De Kom werd hierna verbannen naar Nederland.

2

Hij schreef in 1934 het boek Wij slaven van Suriname over racisme, kolonialisme en onderdrukking. Hierin legt hij uit hoe ondanks de afschaffing van de slavernij het kolonialisme ervoor zorgde dat de ongelijkheid bleef bestaan. Het boek is nu nog een inspiratie voor mensen die zich inzetten tegen racisme en discriminatie.

3

Tijdens WOII ging Anton de Kom het verzet in. Helaas werd hij verraden en opgepakt. In 1945 overleed hij in concentratiekamp Sandbostel. In 1982 ontving hij postuum het Verzetsherdenkingskruis. 

Afbeelding 1:

Luik 2 van René Tosari, Untitled (400 jaar Verzet en Strijd Suriname), 1981, collectie René Tosari, Paramaribo

Afbeelding 2 (Muurschildering):

Hedy Tjin & Dewi ‘Butterfingas’ Elsinga, Mural Anton de Kom, 2020, at The Black Archives, Amsterdam

De man die bovenaan is afgebeeld is Anton de Kom. Hij was in de jaren 20 in Nederland en raakte geïnspireerd door de strijd tegen racisme in de VS en de idealen van het communisme. In 1932 keerde hij terug naar Suriname, waar hij zich inzette voor de rechten van de (contract)arbeiders. Het koloniale bewind zag hem vanwege zijn communistische en antikoloniale ideeën als staatsgevaarlijk. 

In het boek Wij Slaven van Suriname legt hij ook uit hoe het koloniale onderwijs bijdroeg aan het in stand houden van de ongelijkheid en aan geïnternaliseerd racisme:

Geen beter middel om het minderwaardigheidsgevoel bij een ras aan te kweken, dan dit geschiedenisonderwijs waarbij uitsluitend de zonen van een ander volk worden genoemd en geprezen. Het heeft lang geduurd voor ik mijzelf geheel van de obsessie bevrijd had, dat een n***r altijd en onvoorwaardelijk de mindere zijn moest van iedere blanke.

Portretfoto Wim Bos Verschuur:

Archief Wim Bos Verschuur, inventarisnummer: SSM-0584-16, Surinaams Museum, Paramaribo

Landschap:

Wim Bos Verschuur, titel onbekend (tekst achterop schilderij: rijst witie boiti en de plantage is de goede verwachting), datum onbekend, collectie Kenneth Beeker, Amsterdam

1

Baas in Eigen Huis. Dit was een bekende leus van Wim Bos Verschuur ((1904-1985), een van de grondleggers van het nationalisme in Suriname. Hij streed voor meer zelfstandigheid van het land, maar wel als deel van het Koninkrijk der Nederlanden.

2

Bos Verschuur was tekenleraar, politiek activist en vakbondsleider. Tijdens zijn tekenlessen had hij het ook over het maatschappelijk onrecht in Suriname en de strijd voor meer zelfstandigheid. Enkele van zijn leerlingen zouden later een belangrijke rol in de politiek spelen, zoals premier Pengel. 

3

Wim Bos Verschuur was ook kunstenaar. Hij maakte vooral landschappen en stillevens. Dit is een schilderij van plantage De goede verwachting.

In Suriname was de rijkdom en macht in handen van een kleine, blanke en lichtgekleurde elite, terwijl de rest van de bevolking in armoede leefde. Hoewel Wim Bos Verschuur zelf afkomstig was uit deze elite, streed hij tegen de ongelijke sociale verhoudingen in het land. Tijdens zijn tekenlessen in het voortgezet onderwijs besprak hij het maatschappelijk onrecht en gaf hij zijn nationalistische ideeën door aan zijn leerlingen.

Op de volgende slide wordt gevraagd naar de betekenis van deze foto van Wim Bos Verschuur met een groot mes in de ene hand en een bloem in de andere.  

'EEN BLOEM VOOR EEN BLOEM,
EEN DEGEN VOOR EEN DEGEN.'

WAT BEDOELDE BOS VERSCHUUR MET DEZE TEKST?

Vertel de leerlingen dat de foto en tekst op een politiek pamflet stonden. Leg uit dat een degen een zwaard is. In de tekst verwijst 'degen' naar het grote mes dat Bos Verschuur in zijn hand houdt. 

De leerlingen overleggen in duo's met elkaar over de vraag. Daarna voert een van hen antwoord in. Bespreek enkele antwoorden met de klas. 

Mogelijk bedoelde Bos Verschuur met 'een bloem voor een bloem': als het Nederlandse bestuur vreedzaam meewerkte aan meer autonomie voor Suriname en sociale gelijkwaardigheid, zouden hij en zijn achterban ook de vreedzame weg blijven bewandelen. Als het bestuur echter voor geweld zou kiezen en niet zou meewerken, dan zouden zij met geweld terugvechten: 'een degen voor een degen'.

1

Vanaf 1930 groeide onder Surinamers in Nederland het antikoloniaal verzet. In Suriname was hen altijd geleerd dat hun cultuur minder was dan de Europese en dat ze nederig moesten zijn. Eenmaal in Nederland beseften ze dat dit niet klopte. Daarom richtten ze de vereniging Wie Eegie Sani (Ons Eigen Ding) op. Zij organiseerden activititeiten voor een betere waardering van de Surinaamse cultuur, zoals lezingen. 

2

De Amsterdamse Nola Hatterman was bevriend met Surinaamse activisten en maakte dit groepsportret van de leden. Het schilderij heet Na Fesie. Dit betekent De Toekomst.

3

Een van de activiteiten van Wie Eegie Sani was de opvoering van het toneelstuk De geboorte van Boni. Het stuk was gebaseerd op een beschrijving door Anton de Kom van de Marron verzetsheld Boni die de strijd aanging met de plantagehouders.

Afbeelding: een Marron, gewapend en op zijn hoede.

Links: 

Nola Hatterman, Na Fesie, 1953, collectie Delano de Vries, Paramaribo. Foto: Ellis Doeven

Rechts: 

Een Marron, gewapend en op zijn hoede, uit het boek van John Gabriel Stedman: Narrative of a five years' expedition, against the revolted negroes of Surinam, in Guiana, on the wild coast of South America, 1806

Het portret van de leden van Wie Eegie Sani heet Na Fesie. Dit betekent De toekomst. Vraag aan de leerlingen: Welke toekomst hadden zij voor ogen, denk je? 

In 1951 werd de Surinaamse culturele vereniging Wie Eegie Sani (Ons Eigen Ding) opgericht door Surinaamse studenten in Amsterdam. In de kolonie was hen aangeleerd dat alles wat Europees was, superieur was aan hun eigen taal en cultuur. In Nederland beseften zij dat dit beeld niet klopte. Er moest een herwaardering van de eigen taal en cultuur komen en een dekolonisatie van de geest en cultuur. Hiertoe organiseerde de vereniging literaire en kunstzinnige activiteiten. 

1

Op 25 november 1975 werd Suriname staatkundig onafhankelijk. Dit schilderij van Cliff San A Jong gaat over de geboorte van een natie. De figuren zijn realistisch geschilderd, maar hebben een andere, diepere betekenis. Zo staat de pasgeboren baby symbool voor de nieuwe, onafhankelijke natie Suriname.  

2

Bekijk het werk goed en kies twee mensen of andere figuren uit. Waar staan deze volgens jou voor? 

Cliff San A Jong, Birth of a Nation, 1982, collectie De Surinaamsche Bank N.V., Paramaribo 

Klik eerst op het oogje voor informatie over het kunstwerk. Klik hierna op het vraagteken voor de opdracht bij dit werk: Bekijk het werk goed en kies twee mensen of andere figuren uit. Waar staan deze volgens jou voor? 

De leerlingen werken in duo's . Elk duo kiest 2 mensen, objecten of andere figuren op het werk uit. Leg uit dat ze elk onderdeel op het schilderij kunnen kiezen, bijvoorbeeld ook de golven in de zee. Wat is de diepere betekenis volgens hen? Er zijn verschillende interpretaties mogelijk. Enkele voorbeelden:

1. de bloemen - een goede toekomst van Suriname;
2. de dreigende lucht die opent naar een blauwe hemel - na een donkere tijd (kolonisatie) volgt nu een goede tijd: de onafhankelijkheid;
3. de vrouw op de grond - de koloniale geschiedenis van Suriname;
4. beeld van paard en ruiter met Surinaamse vlag - de strijd tegen het kolonialisme is gewonnen.

Bij de volgende slide voert elk duo 1 betekenis in zonder de gekozen figuur. 

VOER 1 BETEKENIS IN
ZONDER DE GEKOZEN FIGUUR

Elk duo voert alleen de betekenis in van een van de gekozen figuren. Kunnen de leerlingen van elkaar raden welke figuur bij de betekenis hoort? 

 

3. KUNST IN SURINAME 

IN DE 20e EEUW

DIT GA JE LEREN:

1. Wie belangrijke kunstenaars waren in Suriname in de 20e eeuw. 

2. Welke rol deze kunstenaars speelden in de kunstontwikkeling. 

Dit derde deel gaat over kunst in Suriname in de 20e eeuw. Lees samen de lesdoelen door op het petje te klikken.

NOLA HATTERMAN (1899-1984)

1

In 1953 emigreerde de Amsterdamse kunstenares Nola Hatterman naar Suriname. Daar leverde zij een belangrijke bijdrage aan het kunstonderwijs. De Nola Hatterman Art Academy is naar haar vernoemd. 

2

Nola Hatterman tekende in Nederland al vaak zwarte modellen. Dit was bijzonder in die tijd. Toen zij in Suriname woonde, legde zij in haar lessen de nadruk op het tekenen van zwarte mensen en hun schoonheid. Dit was nieuw in koloniaal Suriname, waar zwart altijd als minder werd gezien. 

Afbeelding 1:

Nola Hatterman, Na Fesie, 1953, collectie Delano de Vries, Paramaribo. Foto: Ellis Doeven

Afbeelding 2:

Nola Hatterman, Op het terras, 1930. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam 

ERWIN DE VRIES (1926-2018)

3

Wat voel jij als je naar Het magische oog kijkt?

Wat zie jij in het werk?

Dit werk is expressionistisch: het uitdrukken van het gevoel van de kunstenaar is belangrijker dan het schilderen van een realistisch beeld. 

2

Een van zijn bekendste beelden is het Nationaal Monument Slavernijverleden in Nederland, dat staat in het Oosterpark in Amsterdam. 

1

Erwin de Vries is nationaal en internationaal een van de bekendste Surinaamse kunstenaars en exposeerde over de hele wereld. Hij maakte een groot aantal schilderijen, beelden en tekeningen. Ook experimenteerde hij veel. Het vrouwelijk naakt staat vaak centraal in zijn werk.

Afbeelding 1: 

Erwin de Vries, Het magische oog, 1963, collectie Stedelijk Museum Amsterdam

Afbeelding 2: 

Erwin de Vries, Nationaal Monument Slavernijverleden, 2002, Amsterdam, door Arthena - Eigen werk, CC BY-SA 4.0 https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3267983

Klik eerst op de oogjes voor informatie over Erwin de Vries. Hierna klik je op het vraagteken voor de opdracht:

Wat voel jij als je naar Het magische oog kijkt? Wat zie jij in het werk? 

Leerlingen werken in duo's. Laat de leerlingen 1 minuut in stilte naar het werk kijken. Hierna schrijven zij op wat ze voelen, bijvoorbeeld: verdriet, boosheid. Zij schrijven ook op wat ze in het werk zien. Leg uit dat er geen goed of fout antwoord is, het gaat om hun eigen fantasie en interpretatie. 

Op de volgende slide voeren ze hun antwoorden in.

WAT VOEL JIJ ALS JE NAAR 'HET MAGISCHE OOG' KIJKT
EN WAT ZIE JE?

Elk duo voert 1 gevoel en 1 antwoord op de vraag wat ze zagen in het werk in, bijvoorbeeld: 'boosheid, een buitenaards wezen'. Bespreek kort de antwoorden met de klas. Zijn er overeenkomsten? Welke verschillen zijn er? Hoe zou dat komen? Vraag een paar leerlingen om hun antwoord toe te lichten. 

STUART 

ROBLES DE MEDINA 

(1930-2006)

1

Stuart Robles de Medina en Erwin de Vries speelden een belangrijke rol in de ontwikkeling van moderne, 20e-eeuwse kunst in Suriname.

Robles de Medina was kunstenaar en kunstdocent. Hij wilde vooral universele kunst maken: niet gebonden aan een bepaalde plaats en tijd. Dit abstracte werk is daar een goed voorbeeld van. 

Afbeelding 1:

Stuart Robles de Medina, Abstracte compositie, 1957, collectie Maria Concepción Robles de Medina, Leusden

Afbeelding 2:

Stuart Robles de Medina, Standbeeld Johan Adolf Pengel, foto: Otter, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

2

Hij maakte ook het bekende standbeeld van premier Pengel op het Onafhankelijkheidsplein in Paramaribo. 

JULES CHIN A FOENG (1944-1983)

Afbeelding 1:

Jules Chin A Foeng, Chinese slippers, 1980-1983, collectie Patrick Chin A Foeng

Afbeelding 2: 

Jules Chin A Foeng, Portret grootmoeder en Portret grootvader, 1973, collectie Patrick Chin A Foeng, Leiderdorp

Afbeelding 3: 

Foto van het AHKCO, foto: Otter, CC BY-SA 4.0

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Paramaribo_-_Waterkant_14_20160917.jpg

1

Jules Chin A Foeng (1944 - 1983) was kunstenaar, kunstdocent en activist. Hij zette zich met hart en ziel in voor een eigen Surinaamse kunstontwikkeling en leverde een belangrijke bijdrage hieraan.

3

Hij richtte enkele kunstopleidingen op in Suriname. Zijn droom was echter een Surinaamse kunstacademie en in 1981 werd deze waarheid: het AHKCO opende en hij werd de eerste directeur. Deze hogeschool voor de kunsten bestaat nog steeds en is gevestigd in het gebouw op de foto.

2

Hij vond dat Surinaamse kunst geen kopie moest zijn van Nederlandse of andere internationale kunststromingen. Hij zei: Men moet meer geloof hebben in eigen prestatie, eigen waarde en eigen mensen. 

In de filosofie van Jules Chin A Foeng over Surinaamse kunst moesten Surinaamse kunstenaars met hun werk ook bijdragen aan de opbouw van het land. Zij moesten niet alleen werken voor hun individuele ontwikkeling zoals kunstenaars in het Westen.

Chin A Foeng was ook de oprichter van de kunstopleiding NIKK (Nationaal Instituut voor Kunst en Kultuur) die kan worden beschouwd als de voorloper van de AHKCO. 

INTRO VERWERKINGSOPDRACHT 

1.

In deze les zag je verschillende kunstwerken, waarin kunstenaars met een Surinaamse achtergrond de kolonisatie van Suriname door Nederland en het verzet hiertegen hebben verwerkt in hun kunst. Hier zie je weer enkele van deze werken.

De nazaat Rinaldo Klas maakte dit schilderij over het verzet van de slaafgemaakten die wegvluchtten van de plantages. 

Hedy Tjin & Dewi 'Butterfingas' Elsinga maakten deze muurschildering van antikolonialist en verzetsheld Anton de Kom die nu nog burgerrechtenbewegingen inspireert.

Krishnapersad Khedoe maakte het Baba en Mai beeld ter herdenking van de Hindostaanse contractarbeiders die na de afschaffing van de slavernij de zware arbeid op de plantages moesten verrichten onder mensonterende omstandigheden.

Cliff San A Jong maakte het schilderij Birth of a Nation (de geboorte van een natie) over de onafhankelijkheid van Suriname. 

Linksboven:

Rinaldo Klas, Ontsnapt, 1978–1979, Staatscollectie van de Republiek Suriname

Rechtsboven:

Krishnapersad Khedoe, Baba en Mai, 1994. Foto: William Tsang

Linksonder: 

Hedy Tjin & Dewi ‘Butterfingas’ Elsinga, Mural Anton de Kom, 2020, at The Black Archives, Amsterdam

Rechtsonder:

Cliff San A Jong, Birth of a Nation, 1982, collectie De Surinaamsche Bank N.V., Paramaribo 

Je kunt kiezen uit de algemene verwerkingsopdracht in deze les of de  de aparte LessonUp les met verdiepingsopdrachten. 

De verwerkingsopdracht is geschikt voor vmbo/havo/vwo. De verdiepingsopdrachten zijn geschreven voor havo/vwo. Je kunt natuurlijk zelf een keuze maken uit de opdrachten voor jouw leerlingen. De aangegeven niveaus zijn richtlijnen.

De verwerkings- of verdiepingsopdracht kan als huiswerk worden gemaakt. Voor het uitvoeren van de opdracht is de geschatte tijd 50 minuten. Als je de opdracht in de les uitvoert, duurt de hele les dus 2 x 50 minuten. 

Algemene verwerkingsopdracht

Leerlingen maken een kunstwerk binnen het thema kunst, kolonisatie en verzet. 

Verdiepingsopdrachten

De verdiepingsopdrachten vind je in de LessonUp les Verdieping Kunst, kolonisatie en verzet.  De leerlingen werken in duo's of kleine groepen en verdiepen zich in een deelonderwerp van de lesstof. Hierna maken zij een creatieve opdracht. 

VERWERKINGSOPDRACHT 

MAAK EEN KUNSTWERK WAARIN JE DE KOLONISATIE VAN SURINAME DOOR NEDERLAND OF HET VERZET HIERTEGEN VERWERKT. 

KIES ZELF JE KUNSTVORM: EEN TEKENING, SCHILDERIJ, VERHAAL, GEDICHT, PERFORMANCE 

OF ... 

Je kunt de verwerkingsopdracht als huiswerk maken. Voor het uitvoeren van de opdracht in de les is de geschatte tijd 50 minuten. Als je de opdracht in de les maakt, duurt de hele les dus 2 x 50 minuten. 

NOEM 3 DINGEN
DIE JE HEBT GELEERD IN DEZE LES

Bespreek een aantal van de antwoorden met de leerlingen. Vergelijk deze met de lesdoelen. Deze staan hieronder nogmaals op een rij.

Kolonisatie

1. Welke belangrijke gebeurtenissen er waren in de kolonisatiegeschiedenis van Suriname en Nederland.

2. Hoe de de multiculturele samenleving in Suriname is ontstaan.

3. Hoe de kolonisatiegeschiedenis en de gevolgen hiervan worden verbeeld in het werk van Surinaamse kunstenaars.

Verzet

1. Welke groepen in verzet kwamen tegen de Nederlandse kolonisator.

2. Wie Wim Bos Verschuur en Anton de Kom waren.

3. Hoe Surinaamse kunstenaars het verzet in hun werk verbeelden.

Kunst in Suriname in de 20e eeuw

1. Wie belangrijke kunstenaars waren in Suriname in de 20e eeuw.

2. Welke rol deze kunstenaars speelden in de kunstontwikkeling. 

WELK KUNSTWERK MAAKTE HET MEESTE INDRUK OP JE? WAAROM?

Welk kunstwerk heb je onthouden? Waarom? Heeft het indruk gemaakt vanwege het bijbehorende verhaal over de kolonisatiegeschiedenis of omdat je het heel mooi vind? Of misschien is er een andere reden? 

Bespreek enkele antwoorden met de leerlingen. 

Afsluiting

Zijn er vragen? Waar zijn de leerlingen nog nieuwsgierig naar? 

KOM JE OOK NAAR HET STEDELIJK?

GRATIS T/M 18 JAAR

^{© Stedelijk Museum Amsterdam}

^{Februari 2021}

^{Opzet, inhoud en tekst onderwijprogramma: Aruna Mungra} 

^{Dit onderwijsprogramma is ontwikkeld naar aanleiding van de expositie Surinaamse School, schilderkunst van Paramaribo tot Amsterdam (12 december 2020 t/m 31 mei 2021).}