6.2 Een bijzondere bestuursvorm

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Welkom

Programma:

- Welkom

- Vorige les

- Hoofstuk 6

- Leerdoelen

- 6.1 Een bijzondere bestuursvorm

- Opdrachten

- Afsluiting

H6.2 Een bijzondere bestuursvorm

K.A. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek

Alleen verder - 1579-1588

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

Vanaf 1581 - de Acte van Verlatinghe

- Filips II verklaart Willem van Oranje 'vogelvrij'

- De Unie van Utrecht erkent Filips II niet meer als koning 
= Acte van Verlatinghe
- 1584: Willem van Oranje wordt vermoord.
- 1588: Nederland wordt bijzondere staat in Europa. 

= Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
- 1609-1621: Twaalfjarig Bestand: wapenstilstand tussen NL en Spanje 

- 1648: Vrede van Munster

Acte van Verlatinghe 1581

• Alleen in de Nederlanden leidde het verzet tegen het centrale gezag tot een onafhankelijke staat
• Vraag bij afbeelding: waarom wilde president Obama beslist de 'Acte van Verlatinghe' zien toen hij Nederland bezocht?  

Minister-President Mark Rutte laat de Acte van Verlatinghe zien aan oud-president Barack Obama van de Verenigde Staten.

Het document heeft vermoedelijk óók een belangrijke rol gespeeld in Amerika: toen het land zich in 1776 onafhankelijk verklaarde van Engeland, is er een grote kans dat ze even gespiekt hebben in het Nederlandse document. Net zoals de Nederlanders wilden ok de Amerikanen namelijk van hun koning af!

Klik hier

Moord op Willem van Oranje (1584) door Balthasar Gerards

Wat is een andere naam voor de Nederlandse Opstand?

1. De Nederlandse oorlog.
2. De 80 jarige oorlog.
3. De grote oorlog.
4. De Spaans-Nederlandse oorlog.

Wat is geen oorzaak van de Nederlandse opstand?

1. Nederlandse burgers willen stemrecht.
2. Centralisatie
3. De adel heeft minder macht.
4. Ketter vervolgingen.

Wat was het belangrijkste gevolg van de Nederlandse opstand?

1. Nederland werd een onafhankelijk land met een eigen bestuur.
2. Willem van Oranje werd de vader des vaderlands.
3. Nederland kreeg na afloop zijn eerste grondwet.
4. Nederland leerde dat ze moesten luisteren naar hun koning.

Gebeurtenissen tijdens de Nederlandse Opstand.
1.Beeldenstorm
2.Plakkaat van Verlating
3.Verovering van den Briel
4.Moord op Willem van Oranje
Wat is de goede volgorde?

1. 1-2-3-4
2. 1-3-2-4
3. 4-1-2-3
4. 4-3-1-2

Met welk document maakten de Nederlanden zich los van de Spaanse Landsheer

1. Pacificatie van Gent
2. Unie van Atrecht
3. Acte van Verlatinghe
4. Apologie van Willem van Oranje

In de Nederlanden was géén vorst,

(itt de situatie in het buitenland)

maar lag het bestuur in handen van de rijke burgers (Holland/Zeeland)

'De bijzondere plaats van de Republiek in staatkundig opzicht' 

• De moord op van Willem van Oranje in 1584 werd een keerpunt.
  
• De opstandige gewesten besloten in 1588 niet langer te zoeken naar een vorst en vormden de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
  
• De Republiek bestond op dat moment bijna alleen uit Holland, Zeeland, Utrecht en Friesland. Maar in de tien jaar tot Filips dood, in 1598, wist de Republiek Groningen, Drenthe, Overijssel en Gelderland te heroveren

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

het gewest Holland betaalde 60 % van de defensielasten

Uniciteit in het bestuur

• In het gewest Holland hadden de steden de meeste invloed. 
• Regenten in de steden vormden een bestuurlijke elite van kooplieden en handelaren, waarbij bepaalde families functioneerden als een oligarchie.
• In het oosten op het platteland was de adel nog steeds inloedrijk.
• Deze staatsvorm zonder centrale macht voor een heerser, maar veel macht voor de steden en provincies was uniek en iets waar men trots op was. 
• Om te regeren moesten bestuurders veel vrienden hebben en goede zakelijke relaties met belangrijke families.

Staten- Generaal

• De Staten Generaal was het overkoepelende overheidsorgaan:
• Afgevaardigden uit de zeven gewesten beslisten over:

1. De buitenlandse politiek
2. In- en uitvoerrechten
3. Leger en vloot
4. De Generaliteitslanden

Gewestelijke Staten

• In de Staten- Generaal zaten de vertegenwoordigers van de gewesteijke staten.
• De gewesten hadden zoveel mogelijk autonomie,in elk gewest overheerste het particularisme. Elk gewest bepaalde wat goed was voor het eigen gewest, slechts enkele zaken werden op landelijk niveau geregeld.
• Alle gewesten waren protestant, maar veel gewesten waren tolerant naar andere godsdiensten.

Stadhouder

• Stadhouder was de legerleider van de Republiek.
• De Republiek had 2 stadhouders, een stadhouder voor de Noordelijke Gewesten en een stadhouder voor de overige gewesten  Een stadhouder was altijd een lid van de familie van Oranje- Nassau.
• Stadhouders benoemd door de Gewestellijke Staten in de praktijk voerden ze opdrachten van de Staten- Generaal uit. (landsverdediging).
• In een aantal steden had de stadhouder veel macht, omdat hij stadbestuurders mocht benoemen. Zo had de stadhouder ook invloed op de Gewestelijke Staten en de Staten- Generaal.

Raadspensionaris

• De raadspensionaris was de woordvoerder van het gewest Holland in de Staten- Generaal.
• Holland was veruit het rijkste gewest, dus de raadspensionaris was een hele machtige politcus.
• De raadspensionaris bereidde de besluiten van de vergadering van de Staten- Generaal voor.
• Eigenlijk was de raadspensionaris de hoogste politicus van de Republiek.

Stadhouder en raadpensionaris

• Belangrijkste taak van de stadhouder was die van aanvoerder van het Staatse leger (betaald door de gewesten). Hierdoor genoot hij veel gezag!
• De stadhouders van Oranje streefden naar een erfelijke monarchie terwijl de regenten (en dus raadpensionaris) de stadhouder als ambtenaar wilden zien.
• er zijn meerdere momenten geweest dat er een strijd ontstond tussen de stadhouder en de raadpensionaris

Het Twaalfjarig- bestand

• Binnen de Republiek had je 2 groepen:
• De Oranjegezinden, olv stadhouder Maurits, zij wilden de oorlog tegen Spanje voortzetten.
• De Staatsgezinden, olv raadspensionaris  Van Oldenbarnevelt, wilden vrede sluiten met Spanje.
• Van Oldenbarnevelt kreeg in de Staten-Generaal een meerderheid. Spanje en de Republiek kwamen een wapenstilstand voor 12 jaar overeen, het Twaalfjarig Bestand.

stadhouder prins Maurits van Oranje  (1576 - 1625)

Johan van Oldenbarnevelt raadspensionaris (1547 - 1619)

Het Twaalfjarig Bestand

• In deze periode ontstond er een religieus conflict in de Republiek, in dit conflict had je 2 groepen in dit religieuze conflict.
• Orthodoxen waaraan Maurits zich verbond
• Gematigden waaraan Van Oldenbarnevelt zich verbond.
• Er dreigde een burgeroorlog in de Republiek. Van Oldenbarnevelt gaf steden toestemming om soldaten in te huren om de rust te bewaren.
• Maurits was het hier niet mee eens, en zag dit als ondermijning van zijn gezag als legerleider. Maurits liet Van Oldenbarnevelt oppakken.

Het Twaalfjarig Bestand

• In een rechtszaak werd Van Oldenbarnevelt schuldig verklaard aan landverraad.
• Van Oldenbarnevelt werd onthoofd op het Binnenhof in Den Haag.
• Na de rechtszaak kregen de gematigde protestanten een ondergeschikte positie en namen de orthodoxe protestanten de macht in handen.
• Gematigde dominees werden vervangen door orthodoxe dominees.

Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt op het Binnenhof

De Vrede van Münster

• Aan het einde van het Twaalfjarig Bestand werd de oorlog tussen de Republiek en Spanje hervat. Het lukte Spanje niet om de Nederlanden te veroveren.
• In 1646 begonnen de vredesbesprekingen en in 1648 werd er eindelijk een vrede gesloten, de Vrede van Münster. Alle Europese landen erkenden de Republiek als een soevereine staat.
• Vlak voor de Vrede van Münster overleed de stadhouder, en werd opgevolgd door zijn zoon. Toen deze Willem II overleed besloten de Staten- Generaal om geen opvolger te benoemen.

Waarom zou de Staten- Generaal de dood van Willem II geen stadhouder meer willen?

1. De familie van Oranje - Nassau was onbetrouwbaar
2. De familie van Oranje- Nassau wilde alleen nog maar koning worden
3. Er was geen oorlog meer dus er was geen behoefte aan een stadhouder
4. Willem III wilde geen stadhouder meer worden

Nieuw dieptepunt in de rivaliteit tussen de Oranjes en de regenten:

• 1650: stadhouder Willem II valt Amsterdam aan (!) teneinde:
• de macht van het Gewest Holland / de kooplieden te beperken.
• Na plotselinge dood Willem II ("signaal van God") 
• Stadhouderloze Tijdperk in de Republiek 
• raadspensionaris Johan de Witt (staatsgezind) aan het roer: o.a.
•  'De ware vrijheid' vastgelegd in 'Het Eeuwig Edict' (1667) en
• diplomatie i.p.v. versterking (land-) leger
• wel opbouw vloot ("Engeland vormt het ware gevaar")

Stadhouder Willem III (1650 - 1702) en Mary Stuart 

Raadpensionaris Johan de Witt   (1625 - 1672)

1672: Rampjaar: Frankrijk, Engeland Keulen en Munster vallen Rep. aan

Willem III benoemd als stadhouder > 'redder van de Republiek'

Wat houdt het begrip particularisme in?

1. Alle macht in punt
2. Gewesten houden zelf de macht in handen
3. Dat rijke kooplieden de macht hebben
4. Nederland werd een republiek.

Sleep de personen naar de juiste omschrijving

Deze persoon was de stadhouder van De Nederlanden

>>>>>>>>>>>>>>>>

Deze persoon was de eerste koning van het Duitse keizerrijk

>>>>>>>>>>>>>>>

Deze persoon geloofde dat de kerk boven de koning stond.

>>>>>>>>>>>>>>>>>

Deze persoon werd gestuurd door de koning om protestanten te straffen >>>>>>>>>

Deze persoon had als missie de hele wereld katholiek te maken

>>>>>>>>>

Deze persoon wilde de katholieke kerk veranderen  >>>>>>>>>

Filips II

Karel V

Willem v. Oranje

Hertog van Alva

Maarten Luther

Johannes Calvijn

steden en staten 

Ontdekkers en hervormers

regenten en vorsten

Sleep kenmerkende aspecten naar het juiste tijdvak.

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat.

Het streven van vorsten naar absolute macht.

Het begin van staatsvorming en centralisatie.

De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in Europa tot gevolg had.

De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

Hoe heet een koning die alleen alle macht heeft?

1. Monarch
2. Vorst
3. Absoluut vorst
4. Dictator

Zelfstandig werken

Wat? Maken opdrachten paragraaf 6.1

Opdracht: Alle opdrachten behalve de casus en historisch denken
Hoe? In stilte!
Hoe lang? Rest van de les.
Hulp? Je mag de docent vragen stellen.
Klaar? Lezen 6.2 

0