Utilisme

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Utilisme

Trolley dilemma 1

Een losgeslagen tram rijdt af op vijf mensen die vastgebonden liggen op het spoor. Jij staat bij een schakelaar en kunt de tram omleiden naar een ander spoor, maar daar ligt één persoon vastgebonden. De vraag is: zet je de schakelaar om en red je de vijf mensen, waarbij je de ene persoon opoffert? Of doe je niets?

Wat doe jij?

Ik doe de schakelaar om

Ik doe niets

Trolley dilemma 2

Nu rijdt de tram af op 5 personen die liggen vastgebonden op het spoor. Je kunt de tram stoppen door er 1 hele grote meneer voor te gooien. Doe je dit, of doe je niets?

Wat doe jij?

Ik gooi de meneer naar beneden

Ik doe niets

Is er een fundamenteel verschil tussen beide scenario's? Leg uit!

Het utilisme

• Morele oordelen zeggen van bepaalde handelingen dat ze goed zijn, of dat we bepaalde handelingen behoren te doen (of juist niet)
• Veel ethische theorieën trachten deze (alledaagse) morele oordelen systematisch te analyseren
• We kijken nu naar het utilitarisme, één van de hoofdvormen van ethiek, naast deontologie (plichtenleer) en de deugdethiek
• Grondlegger: Jeremy Bentham

Utilisme van Bentham

• Utilisme komt van het Latijnse 'utilis', d.w.z. 'nuttig'/'bruikbaar'
• Het utilitarisme stelt: een handeling is goed, of we behoren een handeling te doen wanneer deze handeling het grootste geluk voor het grootste aantal mensen oplevert
• Deze regel om handelingen te beoordelen wordt het utiliteitsprincipe genoemd

utiliteitsprincipe

• We zien dat handelingen op hun gevolgen beoordeeld moeten worden; het utilitarisme wordt dan ook een gevolgenethiek genoemd.
• Handelingen moeten zijn gericht op geluk. In eerste instantie is dit het geluk van het individu.
• Het uiteindelijke doel van het handelen is echter het geluk voor het grootste aantal mensen.

Utilisme

• Geluk is: optimaliseren van genot, minimaliseren van pijn
  
• Je maakt een hedonistische calculus
  
• Zo zorg je voor: the greatest happiness for the greatest number
  
• Geluk (intrinsieke waarde) staat dus gelijk aan een maximaal genot voor zoveel mogelijk mensen

Hoe verdelen we de taart zodat de klas als geheel er zo gelukkig mogelijk van wordt?

Utilisme

Je kunt kijken naar verschillen elementen in de calculus

• Hoeveelheid mensen
  


• Duur van het geluk
  
• Kwaliteit van het geluk
  
• ..
  

Welke problemen kleven er aan een gevolgenethiek denk je?

Enkele problemen

• Het lijkt haast onmogelijk om werkelijk verantwoordelijk te kunnen worden gehouden voor alle gevolgen van een handelen -> 'ongeluk in klein hoekje probleem'
• Is het acceptabel om enkel naar de gevolgen te kijken? -> het doel heiligt de middelen probleem
• Hoe ver moet je in de toekomst kunnen kijken? -> waarzeggersprobleem

Het hoogste goed

"Strictly speaking, nothing can be said to be good or bad"

Oftewel: doelen of objecten nooit op zich goed, wordt bepaald door de menselijke verhouding ertoe.
Alleen geluk een intrinsieke waarde

By utility is meant that property in any object, whereby it tends to produce benefit, advantage, pleasure, good, or happiness, (all this in the present case comes to the same thing) or (what comes again to the same thing) to prevent the happening of mischief, pain, evil, or unhappiness to the party whose interest is considered

Opstartvragen

Leg uit wanneer een handeling 'goed' is volgens het utiliteitsprincipe.

Welke 2 zaken bepalen hoe mensen handelen volgens het utilisme? En wat is volgens het utilisme de enige intrinsieke waarde?

Welke problemen levert deze ethische theorie op? Leg er minimaal 2 kort uit

Hedonisme

Nature has placed mankind under the governance of two sovereign masters, pain and pleasure. It is for them alone to point out what we ought to do, as well as to determine what we shall do. [..] The principle of utility recognizes this subjection, and assumes it for the foundation of that system, the object of which is to rear the fabric of felicity by the hands of reason and of law.

Hierover kun je 3 vragen stellen.

1. Betekent het feit dat mensen genot nastreven ook dat we dat moeten doen?

2. Kun je volhouden dat genot op hetzelfde neerkomt als geluk/het goede?

3. Is het streven naar genot de enige beweegreden voor ons handelen?

Moeten we genot nastreven?

• Morele en ethische uitspraken zijn beweringen die geen feiten beschrijven, maar die weergeven wat er zou behoren te gebeuren
• De bekende is/ought fallacy
  P: De mens is een omnivoor: hij eet van nature planten en dieren.
  Dus C: De mens behoort planten en dieren te eten.
• Als Bentham zegt: het zit in de menselijke natuur om genot te volgen, kunnen we de vraag stellen: is het ook goed om de natuur te volgen?
• Moore: het herleiden van iets goeds tot iets natuurlijks is een naturalistic fallacy, een naturalistische drogreden

-> toch willen we in de ethiek begrijpen wat het goede is voor de mens, dus hoe verhouden genot/geluk/goed zich tot elkaar?

Genot-geluk-goed

Wat zijn genot en pijn precies? Lees de onderstaande zinnen:

(1) Ik heb net met plezier gewandeld.

(2) ?Ik heb net met pijn gewandeld.

(3) Ik heb net met hoofdpijn gewandeld.

(4) Ik heb net gewandeld en had pijn.

(5) *Ik heb net gewandeld en had genot.

(6) Ik heb net gewandeld en genoot.

(7) Ik heb net gewandeld en had veel pijn in mijn hoofd.

(8) ?Ik heb net gewandeld en had veel genot ….

(9) Ik heb genoten van het wandelen hoewel ik pijn in mijn hoofd had.

Wat is het verschil tussen hoe we over pijn en genot spreken?

Is genot het doel van ons handelen?

Genot lijkt meer een activiteit, niet iets isoleerbaars, als enkelvoudige gewaarwording (zoals pijn)

Toch lijkt Bentham te stellen dat het een doel is in ons leven. Bekijk de volgende zinnen:

(10) Ik geniet van het gezelschap van mijn vrienden.

(11) Ik geniet van deze film.

(12) Ik geniet van dit eten.

Is hier steeds sprake van genot in dezelfde zin?

Genot als algemeen doel waartoe alle activiteiten gereduceerd worden lijkt problematisch

- We streven altijd naar bepaalde doelen -> taartjesargument

- Fijne drugs en verdoving is het beste leven -> het infuusargument

- Veel levens lijken niet te beantwoorden aan het einddoel genot (een asceet, een topsporter, een opstandeling, een soldaat etc.) -> heldenargument

Stel: Bentham is een supernanny. Hoe gaat hij te werk? Hoe voedt hij zijn kinderen op volgens het utiliteitsprincipe?

Genot-geluk-goed

• Geluk: het goede leven in het geheel
• Geluk impliceert een idee van de bestemming van de mens (doel vh leven)
• Vanuit dit doel geven onze opvoeders en wijzelf richting aan de vorming van onze verlangens.
• Pijn en genot worden gericht naar dit doel en kunnen dus niet zelf de maatstaf zijn voor geluk.
• De invulling van geluk kan dus ook niet gevonden worden als een (natuurlijk) gegeven.
  

Problemen met greatest number

• Toepassingsprobleem: in hoeverre is geluk (en pijn en genot) kwantificeerbaar?
• Fundamenteel probleem: Mag je een minderheid opofferen voor het geluk van de meerderheid? Heiligt het doel de middelen?
• Politieke problemen: instrumentele visie op mensen(rechten), macht van het getal, zondebokprobleem
• Een meer principiële ethiek voorkomt deze problemen: dit biedt de deonotologie oftewel de plichtenleer

Nog een dilemma..

Stel je voor dat je een arts bent in een ziekenhuis. Je hebt vijf patiënten die elk een ander orgaan nodig hebben om te overleven (hart, longen, lever, nieren, enz.). Zonder die transplantaties zullen ze binnen een paar dagen sterven. Toevallig ligt er op een andere afdeling een gezonde patiënt in het ziekenhuis die net binnenkwam voor een routinecontrole. Deze persoon is volledig compatibel met de vijf patiënten en zou hen allemaal kunnen redden door zijn of haar organen te doneren. Zou je dit doen? Of niet?

Zou je 1 gezonde patiënt opofferen om vijf anderen te redden?

Ja

Nee

Stel je zegt 'nee, ik zou dat niet doen'. Waarom niet?

Singer: Effective altruism

• Lijden en dood als gevolg van een tekort aan voedsel, onderdak en medische zorg is slecht.
  
• Als het in ons vermogen ligt om iets slechts te voorkomen zonder daarvoor iets van vergelijkbaar moreel belang op te offeren, zijn we moreel verplicht om dat te doen.
  
• Ieder mens is gelijkwaardig
  

Ben jij het met Singer eens dat je moreel verplicht bent dat je al het extra geld dat je hebt voor leuke dingen aan een goed doel moet geven?

Eens

Oneens

Singer: Effective altruism

• Lijden en dood als gevolg van een tekort aan voedsel, onderdak en medische zorg is slecht.
  
• Als het in ons vermogen ligt om iets slechts te voorkomen zonder daarvoor iets van vergelijkbaar moreel belang op te offeren, zijn we moreel verplicht om dat te doen.
  
• Ieder mens is gelijkwaardig