Hoofdstuk 13 Hormonen VWO 5

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Endo- en exocriene klieren

Endocrien: Klieren waarvan het product aan het bloed wordt afgegeven (hormoonklieren)

Exocrien: Klieren die producten aan het uitwendig milieu afgeven (bijv. speeksel- en zweetklieren)

Gecombineerd:  Geslachtsklieren en alvleesklier 

Hypofyse

Voorkwab: 

- Aansturing door hypothalamus om                         hormonen te maken

- Stuurt hormoonklieren aan

-Adenohypofyse

Achterkwab: 

- Opslagplaats hormonen uit hypothalamus           (ADH en oxytocine)

-Neurohypofyse

Hypothalamus

- Activeert voorkwab hypofyse     door bepaalde neuronen

- Regelt emoties,                                 zenuwstelsel en vele                       processen in de                                 hormoonhuishouding

Releasing-, inhibiting- en neurohormonen

Releasing-hormonen: stimuleren de voorkwab van de hypofyse tot het maken van FSH, LH en groeihormonen

Inhibiting-hormonen: remmen aanmaak hormonen door hypofyse

Neurohormonen: geproduceerd door neuronen, gaan naar hypofyseachterkwab en gaan daar het bloed in (ADH en oxytocine)

Oestradiol

- stimuleert ontwikkeling                 vrouwelijke secundaire                 geslachtskenmerken

- beïnvloedt de botstructuur

- BPA

Testosteron

- Gemaakt in zaadballen door cellen van Leydig

- Stimuleert ontwikkeling zaadcellen

- Ontwikkeling van de geslachtsorganen en secundaire geslachtskenmerken (groei van gezichtshaar, verlaging stem)

Welke stoffen maakt de hypofyse-achterkwab aan?

1. ADH en oxytocine
2. FSH en LH
3. Oestradiol
4. Geen

§13.2 Reacties van cellen op hormonen

- Groei

- Stress

- Type hormonen

- Groeifactoren

- Testosteron

Groei

- Hypothalamus geeft groeihormoon releasinghormoon af (GHRH)

- Hypofyse geeft hierdoor groeihormoon, GH, af

- GH stimuleert onder andere de deling van kraakbeencellen

Type hormonen

- Steroïdhormonen (door celmembraan)

- Peptidehormonen (bindt aan receptor op celmembraan)

- Tyrosinehormonen (bindt aan receptor op celmembraan)

- Peptide- en steroidhormonen activeren secundaire boodschapper

Groeifactoren

- Stoffen die buurcellen tot deling en ontwikkeling aanzetten

- Baarmoedercellen scheiden, bijvoorbeeld prostaglandinen uit, hierdoor ontstaan krachtige samentrekkingen vna de baarmoederspier (weeën)

Bij kinderloosheid kunnen sommige vrouwen via een injectie hormonen toegediend krijgen. Waar in het lichaam worden de hormonen ingespoten?

1. In een ader
2. In een eileider
3. In de baarmoeder
4. In de schede

Huiswerk

lees en maak paragraaf 13.2 en 13.3

Veranderende hormoonconcentraties

1

2

3

4

5

Alvleesklier

Bijnier

Teelbal

Schildklier

Hypofyse

Waarom is er bij een steroïdhormoon geen secundaire boodschapper nodig?

§13.4 Terugkoppeling

- TSH

- T3 en T4

- ADH

- Verteringshormonen

- Erytropoëtine

Negatieve terugkoppeling

Positieve terugkoppeling

TSH

- Komt uit hypofyse

- Afgifte gestimuleerd door TRH (hormoon van hypothalamus)

- Stimuleert de schildklier tot afgifte van hormonen (T3 en T4)

Uit welk deel van de hypofyse komt TSH?

1. Hypofyse voorkwab
2. Hypofyse achterkwab
3. Adenohypofyse
4. Neurohypofyse

T3 en T4

T3: - Heeft 3 joodatomen

        - Ontstaat door omzetting van T4 dmv een enzym

        - Laat verbranding toenemen in de mitochondriën (het lichaam warmt op)

T4: - Heeft 4 joodatomen

       - Wordt omgezet dmv enzymen om T3 te maken

       - Remt aanmaak van schildklierstimulerende hormonen (negatieve terugkoppeling) 

Beide: - Beïnvloeden de stofwisseling

              - Vetachtig

              - Kunnen niet passief, dus zonder energie, door celmembranen heen

                 Wel dmv receptor- en transportmoleculen

Struma

Jodiumtabletten in huis?

ADH

- Antidiuretisch hormoon (ADH)

- Niercellen nemen, onder invloed van dit hormoon, extra water op uit voorurine, wat de toename osmotische problemen voorkomt

- Gladde spieren in de wanden van bloedvatten trekken samen, waardoor de bloeddruk stijgt

Verteringshormonen

- Gastrine -> - Afgescheiden door prikkelen van de maagwand                                    door peptiden

                           - Stimuleert maagcellen tot afscheiding maagzuur

                              Dit stimuleert de vertering

- Somatostatine -> - "Antagonist" van gastrine

                                         - Komt uit maag, darm en alvleesklier

                                         - Remt vertering       

Erytropoëtine

- Ook bekend als epo

- Gemaakt door niercellen

- Bevordert aanmaak van rode                   bloedcellen

- Epo -> bloedbaan -> rode                         beenmerg -> produceren                           groeifactoren -> dochtercellen van     stamcellen vormen rode                           bloedcellen

Welke processen stimuleert ADH?

1. Wateropname
2. Vertering
3. Bloeddruk
4. Aantal rode bloedcellen

§13.5 Energierijke stoffen in het bloed

- Glycogeen

- Eilandjes van Langerhans

- Insuline

- Glucagon

- Adrenaline

Herhaling: hoe werkt fotosynthese?

H2O (water)

C6H12O6 (glucose) 

O2 (zuurstof)

Licht

CO2 (koolstofdioxide)

Glycogeen

- Opslagvorm van glucose

- Groot aantal glucosemoleculen als lange vertakte keten

- Lever: 100 gram

- Spieren: 400 gram

Alvleesklier

Eilandjes van Langerhans

- Endocriene cellen in de lever

- 80% ß-cellen -> vormen insuline

- 15% α-cellen -> maken glucagon

- Overige 5% maken andere hormonen aan

Insuline

- Bevordert de opname van glucose in cellen

- In lever- en spiercellen -> stimuleert vorming glycogeen

- Stimuleert opname van vetzuren in de vetcellen en vorming van vetten, dus regelt aanleg van "reservebrandstof"

Glucagon

- Bevordert omzetting van glycogeen in glucose

- Stimuleert afbraak van vetten en eiwitten

- Afbraakproducten vetten en eiwitten -> opbouw glucose

- De afgifte van glucose aan het bloed wordt dus gestimuleerd en de concentratie glucose stijgt

Zet de juiste onderdelen op de juiste plaats.

De eilandjes van Langerhans maken

Deze verhogen/ verlagen het glucosegehalte

En veranderen dit in

Dit proces andersom gebeurt door:

Insuline

Verhogen

Verlagen

Glycogeen

Glucagon

Glycogeen is een opslag van een stof. Welke stof? En hoe wordt die stof opgeslagen?

1. Glucose, in kleine stukjes
2. Insuline, in grote moleculen
3. Insuline, in kleine stukjes
4. Glucose, in grote moleculen

Adrenaline

- Verhoogt snel de glucosespiegel 

- Adrenaline = tyrosinehormoon (Zie §13.2)

- Komt uit het bijniermerg

- Spieren zetten onder invloed van dit hormoon glycogeen om in glucose 

- Beïnvloedt ook spiertjes rond de slagaders -> bloed stroomt meer naar de spieren, dus meer zuurstof in de spieren

- Aanmaak gaat heel snel bij bijvoorbeeld angst ('fight or flight'-reactie) of woede. Er kunnen dus snelle reacties plaatsvinden. 

Waar wordt adrenaline in je lichaam gemaakt?

1. In je nieren
2. In je adrena
3. In je bijnieren
4. In je bloedvaten

Een 'Fight or flight'-reactie kan ontstaan door adrenaline. Denk je dat deze reactie in deze tijd nog steeds nodig is? Motiveer je antwoord.