6.3 De ontdekkingsreizen 1V

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

6.3 De ontdekkingsreizen

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe de Europese langeafstandshandel veranderde.
• Je weet wat de Reconquista inhield.
• Je kunt de gevolgen van de ontdekkingsreizen voor de inheemse bevolking van Amerika en Azië beschrijven.
• Je kunt uitleggen waarom de Europeanen op ontdekkingstochten gingen.
  

Kenmerkende aspecten

• Het begin van de Europese overzeese expansie
• Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van de nieuw wetenschappelijke belangstelling.
• De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid.
  

Wat weet je van ontdekkingsreizen?

Reconquista

• het veroveren Spanje/Portugal
• heel gewelddadig
• 914-1492

Reconquista

• Spanje had te maken met een Islamitische meerderheid. 
  
• Christelijke samenleving wilde de Moren terugdrijven naar Afrika.
  
• Na de Reconquista kon Spanje zich ook richten op ontdekkingsreizen (1492). 
  

Wereldbeeld rond 1450

• Het wereldbeeld rond 1450 beperkte zich tot Europa, Noord- Afrika en kleine delen van Azië. In de late middeleeuwen werd de handel steeds internationaler. In Brugge kwamen producten uit Azië en Noord-Afrika via handelaren uit Venetië en Genua, handelaren uit Noord-Europa brachten er producten uit het Noord- en Oostzeegebied naartoe-> handelsknooppunt.  
• Rond 1450 was de kaart van het Middellandse Zeegebied redelijk  gedetailleerd, in tegenstelling tot de wereldkaart. Deze kaart was nog verre van nauwkeurig of betrouwbaar.
  

Kaart uit 1472

Het zuiden ligt boven op deze kaart, Europa ligt rechtsonder. 

Kaart van net na de ontdekking van Amerika

Kaart van Plancius 1592: "Beschrijvinghe der geheeler werelt, van nieus in velen plaetsen verbetert door Petrum Plancium"

Redenen voor ontdekkingsreizen

• Handel over land werd duurder door tussenhandel en steeds hogere belastingen
• Technische mogelijkheden, betere schepen en navigatiemiddelen
• Wil om christelijk geloof uit te breiden
  
• Avontuur, rijk worden, eigen grond

Portugezen gaan voorop

• Zelf handelen met Azië zou goedkoper zijn dan handelen met Arabieren.
• Handelen over land was onmogelijk of duur, omdat de Arabieren/ Ottomanen de landroute in handen hadden.
• De Portugezen gingen op ontdekkingsreis om Indië te vinden. In het begin bleven ze langs de Afrikaanse kust, maar gedurende de jaren kwamen de Portugezen steeds verder.
• De Portugezen bezetten de kustplaatsen en versterkten deze met forten en soldaten. Vanuit deze factorijen dreven ze handel met de inheemse bevolking. 
  

Portugezen gaan voorop

• De Portugezen veroverden zo een groot gedeelte van de handel in Aziatische producten zoals zijde en specerijen.
• Deze handel was zeer winstgevend, maar ook riskant. In sommige jaren kwam minder dan de helft van de Portugese schepen terug.
• Er waren nu twee handelsroutes waarover Aziatische producten binnenkwamen, namelijk een Arabische landroute en een Portugese zeeroute.
  

Spanje volgt Portugal

• Columbus wilde graag overzees naar Indië varen. De Portugese koning wilde hiervoor geen toestemming geven, maar de Spaanse koning gaf hem wel het geld en de schepen.
• Columbus arriveerde in de Caraïben, en noemde de inwoners daar indianen.
• Om te voorkomen dat er oorlog tussen Spanje en Portugal uitbrak, kwam er een Verdrag van Tordesillas. De westelijke helft van de wereld werd door de paus toegewezen aan Spanje en de oostelijke helft aan Portugal.

Spanje volgt Portugal

• Enkele jaren na Columbus verkende Vespucci de rest van Zuid- Amerika.
• Klein probleempje is wel dat de oostpunt van Zuid- Amerika veel verder oostelijk lag dan de Lijn van Tordesillas.
• Onbedoeld kwam Brazilië zo in Portugese handen.
  

Examenvraag havo 5

Amerigo Vespucci (1454-1512) maakte in het begin van de zestiende eeuw in opdracht van de koning van Portugal reizen naar Amerika.

Vespucci schreef in zijn brieven aan de koning bewust weinig informatie op over de gevolgde routes.

Geef hiervoor een handelspolitieke reden. (1p)

Correctievoorschrift

maximumscore 1

Kern van een juist antwoord is:

Amerigo Vespucci wilde voorkomen dat kennis over de routes in handen zou komen van concurrenten (waardoor anderen ook toegang zouden krijgen tot de rijkdommen van deze gebieden). 

Nog een examenvraag

Tussen de nieuwe wetenschappelijke belangstelling en de Europese expansie in de zestiende eeuw bestond een verband.

Licht dit verband toe, door uit te leggen:

• waardoor de nieuwe wetenschappelijke belangstelling de Europese expansie bevorderde (2p)

• waardoor de Europese expansie de wetenschappelijke belangstelling bevorderde. (2p)

Correctievoorschrift

maximumscore 4

Een juist antwoord bestaat uit de volgende elementen:

• Een juiste uitleg waardoor de nieuwe wetenschappelijke belangstelling de Europese expansie bevorderde, bijvoorbeeld de nieuwe wetenschappelijke belangstelling leidde tot (her)ontdekkingen op het  gebied van scheepvaart/navigatie waardoor het mogelijk werd overzeese reizen te ondernemen 2 

• Een juiste uitleg waardoor de Europese expansie de wetenschappelijke belangstelling bevorderde, bijvoorbeeld door de ontdekkingsreizen bleek dat de bestaande astronomische kennis niet voldeed voor reizen naar het andere halfrond, waardoor nieuw astronomisch onderzoek nodig was 2

Ondergang van de Azteken

• Verarmde Spaanse adel ging hun geluk zoeken in Amerika.
• Deze conquistadores trokken gewapend de binnenlanden in.
• In 1519 drong Hernan Cortes het gebied van de Azteken binnen.
• De Azteken hadden een hoogontwikkelde cultuur in oppermachtig in Midden- Amerika, ze hadden bijvoorbeeld al grote steden en hadden een bloeiende economie.

Ondergang van de Azteken

• De conquistadores sloten bondgenootschappen met andere stammen die vijandig stonden t.o.v. de Azteken. De Azteken verloren, ondanks hun overmacht, mede door de Spaanse vuurwapens.
• Het grootste gevaar van de Azteken was een onzichtbare vijand, namelijk ziektes die de Spanjaarden meenamen.
• indianen stierven massaal aan deze Europese ziektes, zoals bijvoorbeeld mazelen, pokken en de griep.
• Na twee jaar vechten gaven de Azteken zich over, van de hoogstaande cultuur was bijna niks meer over.
  

Spanje koloniseert Amerika

• Conquistadores kregen landgoederen in bezit. Indianen moesten werken op deze landgoederen en in de mijnen.
• Deze uitbuiting zorgde voor veel slachtoffers onder de Indianen.
• Er werd gepleit om Indianen te sparen en hiervoor Afrikaanse slaven te gaan gebruiken.
• In 1542 kwam de Spaanse geestelijke De Las Casas met Nieuwe Wetten, daarin stond dat Indianen volwaardige mensen waren die niet mochten worden uitgebuit (mits ze christen waren, anders golden de wetten niet).

Spanje koloniseert Amerika

• In de praktijk werden de wetten genegeerd en ging de uitbuiting van de Indianen gewoon door.
• Maar door de massale sterfte van de Indianen moest er worden gezocht naar een oplossing. 
• Deze oplossing werd gevonden in de Trans- Atlantische Slavenhandel.

Gevolgen

• De ontdekking van Amerika door Columbus had dramatische gevolgen voor de indianen. 
• De komst van de Spanjaarden kostte zo'n 90% van de indianen het leven.
• Veel indianen werden bekeerd tot het christendom, echter niet alle indianen wilden worden bekeerd.
• De driehoekshandel ontstond, tussen Europa, Afrika en Amerika.
• Vanuit Afrika werden slaven naar Zuid- Amerika gebracht.
• Vanuit Amerika werden naast landbouwproducten ook goud en zilver naar Europa (Spanje) gebracht. Hiermee werden oorlogen gefinancierd.

Gevolgen

• Europa beheerste de wereldhandel en kreeg de winst.
• Spanje verbood andere landen om te handelen met Spaans- Amerikaanse gebieden.
• Nederlanders, Fransen en Engelsen probeerden dit verbod te ontduiken.
• Voor Genua en Venetië  was de ontdekking van Amerika en Azië een ramp. De handelsstromen gingen nu overzee, hierdoor werden Italiaanse steden steeds minder belangrijk. 

Verwerking 6.3

5 6 8 10 11 12 14 15 (16)

Examenvraag

In 1552 publiceerde de Spaanse priester Bartolomé de las Casas zijn boek "Beknopt verslag van de vernietiging van West-Indië", waarin hij de behandeling van de inheemse volkeren van Amerika door de Spaanse veroveraars veroordeelde. De las Casas was de eerste bisschop van Chiapas, in het zuiden van Mexico.

Leg uit dat de opvatting van De las Casas verklaard kan worden vanuit zijn achtergrond. (2p)

Voorbeeld van een juist antwoord is:

De las Casas voelde zich als priester / bisschop verantwoordelijk voor het

welzijn van de bevolking, dat door de slechte behandeling door de

Spaanse veroveraars verslechterde / de bekering van de bevolking, die

door de slechte behandeling door de Spaanse veroveraars bemoeilijkt

werd (waardoor hij die behandeling veroordeelde).