3H-TAAL-§6 thematische uitdrukkingen en collocaties

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Wat gaan we doen vandaag?

Doel van de les= thematische uitdrukkingen en  collocaties

10 minuten stil lezen

Indien opdrachten gemaakt, dan bespreken

Start nieuw onderwerp

Aan het werk

 

Telefoon in de kluis! Chromebook in de tas. Lees en werkboek op tafel.

Wat moeten jullie straks kennen en kunnen?

Oftewel, wat is het doel van deze les?

In deze les leer je de de betekenis van een aantal thematische uitdrukkingen en verschillende collocaties herkennen en gebruiken

Letterlijk taalgebruik

Taal waarmee je precies bedoelt wat er staat.

- Marlou praat graag met haar klasgenoten.

- Kevin is net jarig geweest.

= taal waarmee je iets anders bedoelt dan wat er staat. Spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes zijn figuurlijk taalgebruik. Er wordt vaak een beeld (figuur) gebruikt.

Figuurlijk taalgebruik 

Letterlijk of figuurlijk?

Letterlijk of figuurlijk?

Iemand aan de tand voelen betekent 'iemand ondervragen, proberen iemand informatie te ontfutselen'. Deze uitdrukking komt uit de paardenhandel, waarbij men de tanden van het paard bevoelde om de ouderdom te bepalen

• Zijn vaste combinaties van woorden.
• Zijn ook altijd figuurlijk bedoeld.

Wie weet nog een uitdrukking?

Uitdrukkingen

Thematische uitdrukkingen

• Uitdrukkingen zijn unieke combinaties van woorden om uit te leggen wat je bedoelt. 
• Veel van deze uitdrukkingen zijn thematisch. Denk bijvoorbeeld aan het weer, dieren of het menselijk lichaam.
• Na regen komt zonneschijn.
• Blaffende honden bijten niet.
• Een oogje op iemand hebben.

Wat is letterlijk taalgebruik?
Beschrijf het in je eigen woorden.

Wat is figuurlijk taalgebruik?
Beschrijf het in je eigen woorden.

Waarom gebruiken we nog steeds (thematische) uitdrukkingen? Leg uit je in je eigen woorden.

Uitdrukkingen en collocaties

collocaties

Vaste combinaties van woorden noemen we collocaties.

- ZN met vast WW; 'een besluit nemen'

- Uitdrukkingen met WW; 'de boventoon voeren' (=uitdrukking)

- Uitdrukkingen zonder WW; 'een doorn in het oog'

- Uitdrukkingen met woordpaar; 'pais en vree'

- Uitdrukkingen met woordpaar én vast WW;

   'kant noch wal raken' (=uitdrukking)

havo 3-TAAL- uitdrukkingen en collocaties

Collocaties zijn vaste combinaties van woorden die vaak samen voorkomen en een natuurlijke eenheid vormen. Hier zijn enkele voorbeelden van Nederlandse collocaties, ingedeeld per categorie:

1. Werkwoorden + Zelfstandige Naamwoorden

Een beslissing nemen

Honger lijden

Een gesprek voeren

2. Bijvoeglijke Naamwoorden + Zelfstandige Naamwoorden

Hevige regenval

Diepe indruk

Goede gezondheid

3. Werkwoorden + Voorzetsels

Rekening houden met

Toegeven aan

Twijfelen over

4. Zelfstandige Naamwoorden + Voorzetsels

Verlangen naar

Behoefte aan

Invloed op

havo 3-TAAL- uitdrukkingen en collocaties

5. Vaste Uitdrukkingen (Idiomatische Collocaties)

De draad oppakken

Een oogje in het zeil houden

Boter bij de vis

6. Adverbia(bijwoorden) + Werkwoorden

Hevig snikken

Zwaar tillen aan

Licht buigen

7. Bijwoorden + Bijvoeglijke Naamwoorden

Zeer belangrijk

Buitengewoon interessant

Redelijk eenvoudig

havo 3-TAAL- uitdrukkingen en collocaties

6. Adverbia + Werkwoorden

Hevig snikken

Zwaar tillen aan

Licht buigen

7. Bijwoorden + Bijvoeglijke Naamwoorden

Zeer belangrijk

Buitengewoon interessant

Redelijk eenvoudig

Collocaties zijn belangrijk in taal omdat ze vloeiend taalgebruik bevorderen en 

vaak essentieel zijn om natuurlijk over te komen in een taal. 

Herhaling:

Een collocatie is een combinatie van woorden die vaak samen voorkomen en taalkundig natuurlijk aanvoelt voor moedertaalsprekers. Het gaat om gebruikelijke combinaties, zonder dat ze per se een speciale betekenis krijgen.

📌 Kenmerken: 

 gebaseerd op frequentie en gebruik (statistisch gezien vaak samen voorkomend).

     Doel: natuurlijk klinkend taalgebruik.

📚 Voorbeelden:

"strenge winter"

"harde wind"

"beslissing nemen"

"een fout maken"

Een thematische uitdrukking heeft meer te maken met abstracte, figuurlijke betekenis en wordt vaak gebruikt om specifieke thema’s, concepten of ideeën uit te drukken. 

Kenmerken van thematische uitdrukkingen:

Abstracte betekenis: Thematische uitdrukkingen worden vaak gebruikt om abstracte ideeën of thema’s te communiceren, zoals filosofische of ideologische concepten.

Figuurlijk gebruik: Ze bevatten vaak figuurlijk taalgebruik, wat betekent dat de betekenis verder gaat dan de letterlijke interpretatie van de woorden.

Contextafhankelijk: Deze uitdrukkingen worden vaak gebruikt in literatuur, filosofie, politiek, en andere contexten waar diepere betekenissen worden gecommuniceerd.

Voorbeelden van thematische uitdrukkingen:

"De strijd tussen goed en kwaad" (figuurlijk, verwijst naar morele conflicten).

"De vergankelijkheid van het leven" (figuurlijk, verwijst naar de tijdelijke aard van het menselijk bestaan).

"Het recht van de sterkste" (figuurlijk, verwijst naar machtsverhoudingen).

Thematische uitdrukkingen zijn dus vaak figuurlijk, omdat ze betekenis overbrengen die verder gaat dan de letterlijke woorden en gebruik maken van symboliek of metaforen.

Collocatie	Thematische uitdrukking
Natuurlijke combinatie van woorden in alledaags gebruik	Abstracte ideeën of thema’s uitdrukken
Kan letterlijk of figuurlijk zijn	Meestal figuurlijk
Alledaags taalgebruik, zowel gesproken als geschreven	Vaak in literatuur, filosofie of academische contexten
Veelvoorkomend en herhaald	Minder frequent, specifiek voor bepaalde thema’s

Schrijf de antwoorden op

drijven / hakken / stoppen / lopen / springen

in de doofpot.....

uit je vel.....

op rolletjes.....

in de pan.....

in het nauw.....

Papier is geduldig

1. vergelijking
2. metafoor
3. personificatie

Pieter is als een sluwe vos te werk gegaan.

1. Vergelijking
2. Personificatie
3. Metafoor

Zo'n etterbak moet streng gestraft worden.

1. Personificatie
2. Metafoor
3. Vergelijking

Annie kwam aanrijden in haar koekblik.

1. Vergelijking
2. Personificatie
3. Metafoor

Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel.

1. metafoor
2. vergelijking
3. personificatie

De kerktoren kijkt uit over de hele stad.

1. metafoor
2. vergelijking
3. personificatie

Het schip van de woestijn sjokte in een rustig tempo door het rulle zand naar de oase.

1. metafoor
2. vergelijking
3. personificatie

Wat is het beeld in de volgende zin:
Bram is de wandelende encyclopedie van de klas.

1. Bram
2. de wandelende encyclopedie
3. de klas

Welk woord is niet letterlijk bedoeld?
De storm huilde om het huis.

1. De storm
2. huilde
3. het huis.

Hoe noemen we de vorm van beeldspraak in de volgende zin:
De storm huilde om het huis alsof hem iets werd aangedaan.

1. metafoor
2. personificatie

Even checken. Wie vertelt mij nog even wat we zojuist hebben gehoord?

Geen vingers, ik geef de beurt aan ..............................................

Aan de slag

§ 2 Tekstverbanden

Je gaat zo de opdrachten maken. Neem altijd oordopjes mee voor de online opdrachten

Zet het zo in je schrift:

cursus-C

paragraaf -§

bladzijde -blz. 

opdracht- opdr.

Staat er: omcirkel, onderstreep of markeer, dan mag je het met potlood in je werkboek maken. Is dit niet het geval, dan maak je alles in je schrift!

Cursus 7-§ 13-Werkwoordsvormen en wwtijden

Maken weektaak:

 

Taal - §6 uitdrukkingen en collocaties

Oefenen met opdracht 1 t/m 3 

blz. 102 en 103

Snel klaar? Je leest verder in je boek.

Let op: 12 mei  moet je het boek uithebben

3H-TAAL-§6 thematische uitdrukkingen en collocaties