FIG Jaar 2 - Les 3.4 Etniciteit

• Film
• MBO
• Studiejaar 2

Als je denkt aan representatie en stereotypes dan denk je waarschijnlijk ook aan etniciteit of culturele achtergrond. En met de recente gebeurtenissen in Amerika en de demonstraties in Nederland sluit dit onderwerp mooi aan bij de actualiteit (#blacklivesmatter). We gaan met deze les aan de slag met representatie met etniciteit en afkomst. 

ETNICITEIT

/

AFKOMST

INTRO

Als je denkt aan representatie en stereotypes dan denk je waarschijnlijk ook aan etniciteit of culturele achtergrond. En met de nog redelijk recente demonstraties in Amerika, Nederland en andere landen sluit dit onderwerp mooi aan bij de actualiteit (#blacklivesmatter). We gaan met deze les aan de slag met representatie van etniciteit en afkomst. 

Wat is etniciteit?

 Je kent het woord misschien wel van “etnisch profileren” wat gebruikt wordt om aan te geven dat politie speciaal op mensen let met specifieke kenmerken, bijvoorbeeld “een jongeman met een Noord-Afrikaans uiterlijk”. 

Etniciteit gaat om een ’gevoel’ van onderlinge verbondenheid dat gebaseerd kan zijn op cultuur, taal, religie, nationaliteit en uiterlijke kenmerken. Het is, kortom, een idee van identiteit. Dat maakt het ook een lastig begrip. Want er bestaat niet maar één type Marokaan of Antilliaan of Jood. Maar door stereotypering van groepen mensen ontstaat het idee dat dat wel zo is. 

Als jij jezelf onder een etniciteit moet plaatsen, welke zou dat dan zijn? En welke vooroordelen of stereotypes zie je wel eens over deze etniciteit a) op televisie en b) in films.

#BLACKMOVIESMATTER

Stereotypen komen vaak voort uit angsten voor het onbekende. Afro-Amerikanen worden vaak gestereotypeerd door anderen. De meeste stereotypes zijn te traceren uit de slavenperiode in de Amerikaanse geschiedenis. Deze stereotypes functioneerden om de onderdrukking van de zwarten "goed te praten". Maar film en media kunnen stereotypes veranderen door andere beelden en personages te laten zien. 

We gaan kijken naar de geschiedenis van de zwarte cinema in Amerika, ofwel de representatie van de Afro-Amerikanen in film(s). 

Blackface

Het begin van filmgeschiedenis kenmerkt zich door de afwezigheid van zwarte acteurs en de aanwezigheid van de blackface. Witte artiesten maakten hun huid zwart en accentueerden hun lippen, droegen vaak  pruiken en handschoenen om zo een zwart personage na te doen. De blackface was een populaire vorm in Amerika, kwam voort uit minstreelshows (theater) en zette enkele stereotypes neer die we nog steeds kennen.  De blackface-personages, ook wel stereotype Jim Crow genoemd, waren meestal lui en dom maar hadden wel een goed ritmegevoel. 

Aan welk Nederlands fenomeen doet blackface jou denken? Hoe denk jij over dit fenomeen, ook kijkend naar het stereotype waar dit vandaan komt?

Eerste zwarte Oscar winnaar

Langzaam krijgen ook zwarte acteurs een rol in films, maar nog steeds wel als stereotype personages. Actrice Hattie McDaniel is de eerste zwarte Oscarwinnaar. Ze won deze  in 1940 voor haar vertolking van de meid in Gone With the Wind. Haar rol laat direct een ander stereotype zien, namelijk die van de Mammy: een aseksuele, moederlijke figuur, vaak als huishoudster in dienst bij een wit gezin. 

Je gaat kijken naar twee fragmenten, één uit de film Gone With the Wind (1939) en één uit The Help (2011). 

Hoe wordt de Mammy in deze films aseksueel of onaantrekkelijk gemaakt? (Kijk ook naar het contrast met hoe de witte bazinnen geportretteerd worden.)

Blaxploitation

Na de Civil Rights Movement in de jaren 60 ontstaat er in de jaren '70 een nieuwe stroming films waarin zwarte acteurs de hoofdrol spelen: blaxploitation. Deze films waren gericht op urban zwarte jongeren en gaf hen zwarte helden die ze nog niet eerder hadden. De zwarte muziek in de films (voornamelijk funk) hielp mee aan de populariteit. Naarmate de blaxploitationfilms populairder werden, gingen de films steeds meer het geweld verheerlijken. Er is dan ook wel krititek op deze films omdat ze de negatieve stereoytypes gingen bevestigen, vooral die van de sterke, gewelddadige, seksuele zwarte man (Buck genoemd). 

Sweet Sweetback's Baadasss Song

Deze film uit 1971 met een X-rating over een mannelijke prostituee die het opneemt tegen corrupte en racistische agenten, wordt gezien als de eerste film van het blaxploitation-genre. Melvin Van Peebles had verschillende functies bij de productie ervan: hij speelde niet alleen een rol, maar hij was ook schrijver, regisseur, coproducent, editor en componist.

Shaft

Shaft (1971) is een blaxploitationfilm geregisseerd door Gordon Parks. De film gaat over een privédetective, John Shaft, die wordt ingehuurd door een gangster uit Harlem om zijn dochter te redden van de Italiaanse gangsters die haar hebben ontvoerd. 

Shaft was een van de meest populaire blaxploitation-films, mede dankzij de soundtrack van Isaac Hayes. De film had diverse sequels en een remake in 2019 met Samuel L. Jackson in de hoofdrol. 

Op welke manier zie je John Shaft als archetype Buck al terug in deze trailer?

Ghetto's & Geweld

In de jaren '80 en '90 kregen het reguliere bioscoop- en tv-publiek voor het eerst een eerlijk beeld van het moderne Afro-Amerikaanse leven, verteld door zwarte makers. Maar in die tijd worden de zwarte ghetto’s in Amerika ook heftiger; de zwarte onderklasse woont daar in armoede en ziet criminaliteit soms als enige uitweg. Daarover worden dus ook diverse films gemaakt door zwarte filmmakers en cast.  De filmmakers (maar ook media) wilden het echte leven in de ghetto's laten zien, maar een negatief gevolg ervan was ook dat sommige mensen gingen denken dat alle zwarten thugs waren: gewelddadige criminelen die altijd met een gun op zak lopen. 

Menace II Society

Menace II Society (1993) is een tienerdramafilm gemaakt door twee zwarte filmmakers, de gebroeders Hughes, die pas 21 jaar waren toen ze de film maakten. De film speelt zich af in de ghetto Watts in LA en werd bekend door het geweld en drugsgebruik.

Caine raakt door z'n vriend O-Dog steeds vaker betrokken bij criminaliteit. Zijn vriendin Ronnie en haar zoontje Anthony doen hem echter in zien dat hij dit leven wil ontvluchten.

Caine zegt aan het einde dat je in de getto nooit weet wat er gaat gebeuren; dat hij de winkel inliep om even een biertje te kopen en eruit kwam als een medeplichtige aan moord.
Hoe komt het dat het fout gaat in de winkel?

Boyz n the Hood

John Singleton probeerde het leven van Afro-Amerikanen weer te geven op een manier die geweld niet verheerlijkt en geen negatieve stereotypen versterkt. In zijn veelgeprezen film Boyz n the Hood (1991) toont hij het leven van verschillende mannen op cruciale momenten in hun leven.  Hoofdpersoon Tre (Cuba Gooding Jr.) en zijn vriend Ricky hopen te ontsnappen aan de gevaren van de ghetto om iets beters te bereiken. De film laat zien dat de mannen waarvoor ze bang zijn, slechts een minderheid vormen binnen de zwarte gemeenschap. De film leverde Singleton de eerste Afro-Amerikaanse en de jongste Beste Regisseur-Oscar-nominatie ooit op.

Acteurs

Uit die creatieve bloeiperiode in de jaren 90 kwam een generatie Afro-Amerikaanse acteurs met de macht om een echt een rol te spelen, prijzen te winnen en uiteindelijk films gefinancierd te krijgen. De meesten van hen waren mannen en de meesten van hen zijn nog steeds bekend: Denzel Washington, Will Smith, Jamie Foxx, Samuel L Jackson. Dat betekent trouwens niet dat zij geen stereotypes hoefden te spelen. Het ene moment speelden ze in een echte black movie, de volgende keer speelden ze een stereotype in een blockbuster. 

Filmmakers

Belangrijke en bekende zwarte filmmakers uit de filmgeschiedenis zijn o.a. Melvin Van Peebles (Sweet Sweetback Baadasss Song), Gordon Parks (Shaft), Spike Lee, John Singleton (Boyz n the Hood), Barry Jenkins (Oscarwinnaar Moonlight).

Spike Lee

Spike Lee is de meest bekende zwarte regisseur uit de filmgeschiedenis. Lee's films behandelen thema’s als rassenverhoudingen, misdaad en armoede, en andere politieke kwesties. Waaronder zijn eerste lange speelfilm She’s Gotta Have It (1986) waar nu een serie van is gemaakt op Netflix,  Do the Right Thing (1989), Malcolm X (1992) - die opent met archiefbeelden van Rodney King die werd doodgeslagen door politieagenten in 1991, herkenbaar? - en zijn film over minstreelshows/blackfaces Bamboozled (2000).  Zijn films staan ook bekend om enkele unieke stilistische elementen, waaronder het gebruik van (double) dolly shots.

Het laat de personages "zwevend" door hun omgeving zien, waardoor het lijkt alsof ze in hun 

Wat is het effect van de double dolly shot in Spike Lee's films?

Het lijkt alsof het personage door de lucht zweeft en niet gebonden is aan natuurkundige wetten, maar in een eigen wereld leeft. 

Tegenwoordig

Afro-Amerikaanse actrices/acteurs komen vaker voor op het grote scherm, maar ze zijn nog steeds schaars in grotere blockbuster-films. Dat komt mede doordat productiebedrijven denken dat films met een voor een groot deel zwarte cast minder aantrekkingskracht heeft op het publiek en dus niet zo veel winst zal maken. En zelfs in hedendaage films zijn nog vaak oude stereotypes terug te zien. Toch wordt het steeds normaler dat zwarte personages een eigen karakter krijgen en een verhaallijn met meer diepgang.

Kritiek op racisme 

Er zijn hedendaagse films en series die kritiek geven op (institutioneel) racisme in de maatschappij. Enkele voorbeelden zijn Get Out (Jordan Peele, 2017), BlacKkKlansman (Spike Lee, 2018), 13th (documentaire van Ava DuVernay, 2016), When They See Us (Netflixserie van Ava DuVernay, 2019), The Hate You Give (George Tillman Jr, 2018), Dear White People (film en Netflixserie van Justin Siemin). 

The Hate U Give

De film The Hate U Give van George Tillman jr. uit 2018 sluit naadloos aan bij de Black Live Matter demontstraties deze weken. 

Starr is een zestienjarig zwart meisje dat naar een witte privéschool gaat. Wanneer zij en haar vriend Khalil aangehouden met de auto worden aangehouden, gaat het mis.

Wat gebeurt er in deze scène wat aansluit bij waarom de recente BLM-demonstraties in Amerika ontstonden?

BlacKkKlansman

De film BlacKkKlansman (2018) is een verfilming van het ongelooflijke, maar waargebeurde verhaal over de zwarte politieman Ron Stallworth (John David Washington), die begin jaren 70 undercover gaat bij de Ku Klux Klan. Niet zelf natuurlijk, maar Ron onderhoudt het telefonische contact, zijn (witte) Joodse collega Flip Zimmerman (Adam Driver) ontmoet de leden van de Klan. 

Spike Lee won met de film eindelijk z'n eerste Oscar, voor het scenario.

Superhelden

Er waren al een aantal zwarte superhelden, zoals Blade (1998) en Luke Cage (2016), maar Black Panther (2018) tilde het genre naar een nieuw level doordat T’Challa's film zijn Afrikaanse achtergrond in alles omarmt. De koning van Wakanda (Chadwick Boseman) heeft nauwelijks tijd om de dood van zijn vader te verwerken want anderen willen zijn troon inpikken. 

Waarin zie (of hoor) je verwijzingen naar Afrika?

Welk bestaand probleem kaart de film hier aan in het museum?

Even terugblikken: Welke stereotypes van Afro-Amerikanen zijn er o.a. in films te vinden?

NEDERLAND

Afgelopen jaar organiseerden DBUFF en Eye/Moviezone verschillende debatten over institutioneel racisme in de Nederlandse filmwereld. Daarin kwam naar voren dat witte mensen nog altijd de dienst uitmaken en makers met een andere kleur moeite hebben met films maken en distribueren in Nederland. Diversiteit in films en televisieseries is daardoor nog een "probleem". Hoofdpersonen zijn nog steeds veelal wit. Dit komt onder andere doordat producenten en distributeurs denken dat zwarte films niet verkopen. Er is langzaam een verschuiving te zien, maar de Nederlandse film en televisie kan nog een betere afspiegeling van de maatschappij tonen. 

Marokkanen

Allochtonen/minderheden worden ook in ons land gediscrimineerd en gestereotypeerd. Een groep die bijvoorbeeld gediscrimineerd wordt zijn "Marokkanen". Marokkanen kwamen tientallen jaar geleden als gastarbeiders naar Nederland. Ze bleven in Nederland, hun kinderen werden hier geboren, maar voor veel Nederlanders blijven zij vooral ‘De Marokkaan’. Het idee van wij-zij werd nog groter na de aanslagen van 11 september 2001. Marokkaanse Nederlanders werden sindsdien voornamelijk als moslims gezien. Parallel hieraan kwam het beeld van de jonge Marokkaanse Nederlandse als onruststokers die op straat rondhangen en criminele activiteiten begaan. 

Welke film wordt gezien als de film die Nederlandse cinema een "kleurtje" gegeven heeft?

1. Het Schnitzelparadijs
2. Shouf Shouf Habibi
3. Dunya & Desi
4. Lek

Wat is volgens Mimoun Oaïssa de moeilijkheid met rekening houden met humor en gevoeligheden over etniciteiten? Wat vind jij daarvan?

Dat je geen grappen kan maken over Marokkanen. Of geen script kan schrijven waarin een Marokkaan omgekocht wordt of iets slechts doet. 

Criminelen en terroristen

Toch worden Marokkanen in film en media nog steeds vaak neergezet als straatschoffies, criminelen en terroristen. Dit is trouwens niet alleen in Nederlandse films zo maar in veel Westerse - ook Amerikaanse - producties, zeker sinds 9/11. 

https:

Wat vind je ervan dat deze acteur de rol geweigerd heeft? Welke rol zou jij zelf nooit spelen en waarom?

Rabat

Een film die voorbijgaat aan de cliches en stereotypes is Rabat van Jim Taihuttu en Victor Ponten. Na Shouf Shouf Habibi! en andere multikulti-komedies valt Rabat vooral op omdat het een volwassenere film is over jonge Marokkaanse/Noord-Afrikaanse Nederlanders.

Nadir (Nasrdin Dchar) moet zijn vaders oude taxi naar Marokko brengen. Abdel en Zakaria besluiten met Nadir mee te rijden naar Rabat. Het is een klassieke roadmovie. Reizend door door verschillende landen hebben de jongens een aantal bijzondere ontmoetingen, wordt hun jarenlange vriendschap getest en groeien ze op tot volwassenen. 

Gouden Kalf

Rabat werd in 2011 genomineerd voor drie Gouden Kalveren van het Nederlands Filmfestival: Beste Acteur, Beste Script en Beste film in. Acteur Nasrdin Dchar won de Gouden Kalf voor Beste Acteur. Hij was de eerste Marokkans-Nederlandse acteur met die prijs, later nog gevolgd door onder andere Marwan Kenzari (Wolf, 2013) en Nora El Koussour (Layla M., 2016). Nasrdin Dchar hield een indrukwekkende speech toen hij het Gouden Kalf ophaalde. 

Als jij dit jaar een Gouden Kalf zou winnen en een speech mocht geven, zou jij dan een probleem aankaarten, welke zou dat zijn en waarom?

De belofte van Pisa

De belofte van Pisa is een boekverfilming van Norbert ter Hall over de vijftienjarige Samir (Shahine El-Hamus) uit Amsterdam-Noord, die in Amsterdam-Zuid met zijn trompet op een muzieklyceum wordt toegelaten. Bij de ijssalon Pisa belooft hij aan zijn oudere broer Mo om als eerste in de familie zijn vwo-examens te halen. 

De film is een coming-of-age film waarin verschillen tussen culturen en klassen maar ook ongewone vriendschappen centraal staan. 

Meer interesse?

Er zijn speciale filmfestivals die zich richten op bijvoorbeeld Black Movies en films uit andere culturele:

Da Bouce Urban Film Festival: https://dbuff.nl/

Cinemasia Film Festival: https://cinemasia.nl/nl/

Arab Film Festival: https://arabfilmfestival.nl/

Of kijk de documentaire I Am Not Your Negro (NPO start) over racisme. Hierna legt Shahine El-Hamus nog uit waarom je deze docu volgens hem moet kijken. 

Als je denkt aan representatie en stereotypes dan denk je waarschijnlijk ook aan etniciteit of culturele achtergrond. En met de recente gebeurtenissen in Amerika en de demonstraties in Nederland sluit dit onderwerp mooi aan bij de actualiteit (#blacklivesmatter). We gaan met deze les aan de slag met representatie met etniciteit en afkomst. 

THE END

tot volgende week