4v Voorbereidingsles

• Biologie / Verzorging
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Planning aankomende tijd

In deze Lesson-up bereiden jullie je voor op de lessen van volgende week.

Leerdoel 1.1 t/m 3.8 worden hier behandeld. 

Leerdoel 4.9 t/m 5.14 worden tijdens de les behandeld, samen met een terugblik naar hoofdstuk 4. 

Als uit deze Lesson-up blijkt dat een leerdoel van 1.1 t/m 3.8 lastig is, behandelen we die ook klassikaal. Doe deze Lesson-up dus serieus.

Pak je leerdoelenkaart en Binas erbij. Eerst wordt paragraaf 1 t/m 3 behandeld, daarna krijgen jullie oefeningen uit het boek.

Genotype

Fenotype

Bij welk begrip hoort welke omschrijving?

Je eigenschappen

Al je DNA

Welke van deze antwoorden vallen onder fenotype? (meerdere mogelijk)

1. IQ
2. Bloedgroep
3. Kledingsmaak
4. Huidskleur

Goede antwoord:

Alle 4

Waardoor wordt je fenotype bepaald?

1. Je genotype
2. Je omgeving
3. Je eigen keuzes

Goede antwoord:

Alle 3

GENotype = al het DNA in je cel. Dus DNA in je celkern, mitochondriën, en in planten de chloroplast.

Fenotype = je (waarneembare) eigenschappen, zoals oogkleur, gevoeligheid voor corona, lengte van je haar, slaapritme. Deze worden bepaald door je genotype (=nature), en wat er gebeurd in je leven (=nurture).

Deze 6 personen hebben
allemaal het gen voor
oogkleur.

1. Waar
2. Niet waar

Deze 6 personen hebben
allemaal hetzelfde allel voor
oogkleur.

1. Waar
2. Niet waar

Een allel is een variant van een gen. 

Wij hebben allemaal een gen voor de vorm van je neus, maar hoe dat gen eruit ziet, kan verschillen.

Zo is een grote neus bijv. ATATATAT of ATATATGC, en een kleine neus bijv. GCATATAT of GCATATGC.

Je hebt 1 gen (gen voor neusvorm), 4 allelen (4 variaties van het gen) en 2 fenotypen (grote en kleine neus).

Hoe kunnen allelen ontstaan?

1. Radioactieve straling
2. Giftige stoffen
3. DNA replicatie fouten tijdens mitose
4. DNA replicatie fouten tijdens meiose

Goede antwoord:

alle 4

Een allel kan ontstaan door ALLES wat DNA verandert. 

Als tijdens meiose het replicatie-eiwit een foutje maakt (bijv. A ipv C inbouwt), heeft elke cel van de nakomeling dit allel.

Als tijdens mitose replicatie een foutje maakt, heeft die cel en alle cellen die die cel maakt dit allel. (bijv. bij een bloedstamcel heeft elke witte bloedcel die de stamcel maakt dat allel)

5.2

In welke Binastabel kan je het karyogram (=chrososoomportret) vinden?

Is in 70B het karyogram van een man of vrouw te zien?

1. Man
2. Vrouw

Bekijk dit karyogram. Google hoe dit syndroom heet. Vul het in op de volgende pagina.

Hoe heet het syndroom?

Een mutatie waarbij het aantal chromosomen verandert, heet een genoom-mutatie. Wat kan een oorzaak van een genoommutatie zijn?

Een genoommutatie is zichtbaar in een karyogram, onder een gewone lichtmicroscoop. Welke andere mutatie is zichtbaar onder een microscoop?

1. Genmutatie
2. Chromosoommutatie

Een genmutatie is een verandering in de volgorde van nucleotiden; ATAT -> ATAG, of ATAT -> AT, of ATAT -> ATATAT.

Dit kan je niet zien met een microscoop.

Bij een chromosoommutatie is de volgorde van de nucleotide hetzelfde, alleen zijn genen op andere chromosomen komen te liggen. Dit heet een...

translocatie, die je hier ziet.

Een stuk van chromosoom

1 is aan chromosoom 20

vast komen te zitten.

Leg uit of de deze persoon

hier last van heeft.

Leg ook uit of de kinderen

van deze persoon hier

last van gaat krijgen.

Schrijf dit op de volgende dia.

Heeft de persoon er last van? En zijn kinderen?

Wat is de kans dat het kind

gezond is, of een ziekte 

heeft? Maak hiervoor een 

kruisingsschema met hoe 

de chromosomen zich 

tijdens meiose verdelen.

Wat is de kans dat het kind van een drager de ziekte krijgt?

1. 100%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Er is dus een 50% kans op ziekte (het te veel of te weinig DNA). Maar ook een 25% kans dat deze chromosoommutatie verdwijnt, of 25% kans dat het kind van een dragen zelf ook drager is.

Verandering van haplotype

Haplotype is de combinatie van allelen zoals die voorkomen op een chromosoom.

Stel, je hebt een chromosoom met het gen voor oogkleur en haarkleur. Iemand met blauwe ogen bruin haar heeft een ander haplotype dan iemand met bruine ogen bruin haar. Er zijn veel verschillende haplotypen mogelijk.

Welke gebeurtenissen leiden tot nieuwe haplotypes?

1. Puntmutaties
2. Crossing-over
3. Translocatie
4. Recombinatie

Goede antwoord:

alle 4

Recombinatie is dat de ene keer de een van een homoloog paar in de geslachtscel komt, de andere keer de ander. Dit gebeurt per chromosoompaar.

5.3

m

Met een stamboom kan je zien hoe eigenschappen door de familie gaan.

Mannen zijn vierkant, vrouwen rond. De eigenschap (in dit geval de ziekte) is zwart.

Dominant/recessief

Een allel is dominant als het sowieso zijn fenotype geeft. Een allel is recessief als hij alleen zijn fenotype geeft als beide chromosomen hetzelfde allel hebben.

Stel: Bruine ogen is dominant over blauwe ogen.

Iemand met het genotype BB (homozygoot) of genotype Bb (heterozygoot) heeft dan bruine ogen.

Iemand met het genotype bb (homozygoot) heeft blauwe ogen.

Kijk in je boek, bron 11, pagina 168.
Is sproeten dominant of recessief?

1. Dominant
2. Recessief

Dominant, want linksboven hebben vader en moeder sproeten, en een dochter niet.

Hypothese: Sproeten is recessief. Dan hebben vader en moeder ss en ss. De kinderen kunnen dan alleen maar ss krijgen, en moeten allemaal sproeten hebben. Maar een dochter heeft geen sproeten, dus dat kan niet.

Sproeten is dominant. Dan heeft vader Ss of SS, en moeder Ss of SS. (1 grote S is al genoeg om sproeten te laten zien, het is namelijk dominant)

Volgende vraag: Hebben de ouders SS of Ss?

Daar maak je een kruisingsschema voor:

Hier staat of de geslachtscellen S of s krijgen,

en of het kind dus SS, Ss, of ss krijgt.

We weten al dat sproeten dominant is. Dat betekend dat de dochter zonder sproeten ss (2x kleine s) heeft gekregen. Ze heeft dus een kleine s gekregen van...

Kleine s van...

1. Vader
2. Moeder
3. Vader en moeder

Vader en moeder, anders had ze minimaal 1 grote S gehad, en had ze sproeten gehad.

Dit is een monohybride kruisingsschema, in de les behandelen we dihybride schema's (waar 2 genen bij betrokken zijn, in plaats van 1)

Een gen kan ook op het X chromosoom liggen. Hoe verandert dat de overerving?

Intermediair/

codominant

Intermediaire allelen laten van 

allebei hun deel zien, ze zijn 

gemengd.

Bij codominant zie je allebei de

allelen terug.

Bloedgroepen

Hiervan zijn multiple allelen; I^a, I^b, en i.

Deze zorgen voor suikergroepen op een

eiwit van rode bloedcellen.

A en B zijn codominant, maar allebei 

dominant over 0. 

I^a I^b heeft bloedgroep AB, ii heeft 0,

I^a I^a of I^a i heeft A.

Lethale allelen

Hierbij is homozygoot zijn dodelijk (homo=gelijk).

Bijv. een allel voor een DNA replicatie enzym. Allel R werkt goed, allel r werkt niet. 

Bij Rr (heterozygoot) is het eiwit er nog steeds, maar wel minder. Replicatie kan doorgaan, maar langzamer.

Bij rr is er geen eiwit. Cellen kunnen dus niet delen. Het embryo sterft al snel na de bevruchting.

Oefenen met 5.1

Maak opdracht 1, 2, 3, 4a, 5, en 6a

De antwoorden komen op de volgende dia.

Oefenen met 5.2

Maak opdracht 4, 7, en 12

De antwoorden komen op de volgende dia.

Oefenen met 5.3

https://biologiepagina.nl/Vwo4/N7Erfelijkheid/Oefenen.htm

Ga naar biologiepagina.nl -> Vwo 4 -> Nectar Erfelijkheid -> Oefenen.

Maak daar deze:

P = ouders

F1 = kinderen van P

F2 = kinderen van F1

Je bent klaar. In de les we kijken naar het kruisingsschema van meerdere allelen (zorg dus dat je monohybride kruisingen snapt)