Hoofdstuk 5

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Werkwijze

• Bekijk de doelen van hoofdstuk 5 op de gele dia's hierna. 
• Bekijk evt.  bekijk de uitlegvideo in Kern in som.  
• Lees de theorie van blz. 22 en 24. 
• Bekijk zo nodig het overzicht van alle theorie van vorig jaar achterin je boek. 
• Lees hieronder dia's met uitleg die ik in deze lessonup heb gezet. 
• Maak vervolgens de opdrachten van H. 5 (zie dia 5)

Doel hoofdstuk 5

Je leert hoe je verschillende woordsoorten herkent in een zin. 

Je leert de volgende soorten te benoemen:

• zelfstandig naamwoord
• Lidwoord
• Bijvoeglijk naamwoord
• Bijwoord
• Voorzetsel
• Voornaamwoorden (persoonlijk-, bezittelijk- aanwijzend- en betrekkelijk voornaamwoord. 

Doel

Je weet wat een werkwoord is. 

Je kunt de volgende werkwoorden herkennen:

• Zelfstandig werkwoord
• Hulpwerkwoord
• (koppelwerkwoord, komt in blok 2 aan bod)

Zie voor een uitgebreid overzicht van alle grammatica uit leerjaar 1 blz. 186 e.v.

Doel

Je kunt de volgende werkwoorden onderscheiden:

• infinitief
• voltooid deelwoord
• onvoltooid deelwoord. 

Je weet wat "bedrijvend" en "lijdend" is. 

Je weet wat aanvoegende, aantonende en gebiedende wijs is. 

Opdrachten

Maak de volgende opdrachten:

1/2/3/4

6

7: gebruik het stappenplan in lessonup

9:  je hoeft de zinnen niet om te zetten. 

10a*

Maak in drillsters de oefening met de "Woorden" van blz. 24. Maak vervolgens zelf zinnen met minimaal drie van deze woorden. 

Noteer één van je gemaakte zinnen

Stappenplan bepalen van tijd.

1. Staat er een vorm van hebben of zijn als hww in de zin? Ja: v (oltooid) Nee: o(onvoltooid.) 
2. Staat de pv in de t(egenwoordige) of in de v(erleden) tijd? 
3. Staat er een vorm van zullen in de zin? Ja : t(oekomende tijd) Nee: -
4. Zet bij het laatste streepje een "t" van tijd. 

volt/onvolt.                  tegenw/verl. tijd                   toekomende            tijd

       -                                              -                                                    -                            -

hulpwerkwoord/zelfstandig werkwoord

Een woord is een hulpwerkwoord als het een zelfstandig woord helpt. Het zelfstandig werkwoord is qua betekenis het belangrijkste werkwoord in de zin. Een hulpwerkwoord kan nooit alleen in de zin voorkomen, altijd in combinatie met een zww. 

Hij heeft een boek. Heeft is zww. De zin is dus onvoltooid. 

Hij heeft een boek gelezen. Heeft is hww en gelezen is zww. De zin is voltooid. 

werkwoordsvormen

Infinitief: het hele werkwoord
Voltooid deelwoord: begint vaak met ge-, be-,her, -ont, -ver. Het staat altijd in combinatie met een pv en komt nooit als enige werkwoord in de zin voor. 
Onvoltooid deelwoord: heeft als vorm; infinitief +d

Het omzetten van de lijdende zin naar de

bedrijvende zin

                                                                         

De hond|wordt|door Jara |uitgelaten <-->Jara|laat |de hond |uit 

• De door -bepaling wordt het nieuwe onderwerp
• Het woordje door verdwijnt.
• Het onderwerp wordt het lijdend voorwerp. 
• Het werkwoord worden verdwijnt.

Het omzetten van de bedrijvende zin naar de 

lijdende vorm

       Bedrijvend                                              Lijdend

Jara|laat |de hond |uit <-->De hond|wordt|door Jara |uitgelaten 

• Zoek het lijdend voorwerp 
  
• Het lijdend voorwerp wordt het nieuwe onderwerp
  
• Na het onderwerp volgt het werkwoord worden
• door- bepaling + het oude onderwerp
• Maak de rest van de zin af.

Aanvulling op theorie

Als er in de zin een vorm staat van het werkwoord worden en zijn als hulpwerkwoord, dan is de zin lijdend. 

Taalkundig ontleden 

• De woorden van een zin kun je indelen in woordsoorten. 
  

• Het benoemen van die woorden heet taalkundig ontleden. 
  

Werkwoorden WW

• Eén van de woordsoorten is het werkwoord. 
• In een zin staat altijd in ieder geval één werkwoord.
• Een werkwoord zegt wat iets of iemand doet. 
• een ww kun je vervoegen.
• Kijken, lachen, fietsen, plassen

Zelfstandig naamwoord ZN

• Dit is een woord voor een mens, dier, ding, plant of gevoel.
• kat, huis, hond liefde, verdriet, cactus
• Heeft meestal een enkelvoud en meervoud: kat/katten.
• Je kunt er vaak een verkleinwoord van maken: koekje, bakje, boekje.  

Lidwoord LW

• De, het of een

• Een lidwoord staat altijd voor een zelfstandig naamwoord. 
  
• de fiets, het huis, de hond, een dier
  

Bijvoeglijk naamwoord BN

Zegt iets over een zelfstandig naamwoord.

Staat meestal vóór en soms achter een zelfstandig naamwoord.

Voorzetsel VZ

Dit zijn woorden die een plaats, tijd of reden aangeven:

achter, bij, door, in, naar, op, onder, om, van, voor, met​

Gebruik je altijd in combinatie met een ander woord. ​

Zet je voor een lidwoord + zelfstandig naamwoord: 

door de sneeuw, naast de auto​

Persoonlijk voornaamwoord 1

Een persoonlijk voornaamwoord verwijst naar een persoon, een groep personen, voorwerpen of onzichtbare zaken. 

"Het" is ook een persoonlijk vnw. 3

• Je kunt "het" vervangen door "dat".  
• Waar ligt mijn boek?
• Het ligt op tafel.
• Dat ligt op tafel. 

Bezittelijk voornaamwoord 1

• Een bezittelijk voornaamwoord geeft een bezit aan. 
• Haar opa

• Een bezittelijk vnw. staat bijna altijd voor een zelfstandig naamwoord. 
• Zijn appel

Schrijfwijze bezittelijke vnw. 2

• Dat is toch jouw laptop? 
• Daar staat uw bureau. 
• Op haar vraag gaf mijn leraar geen antwoord. 

Aanwijzend voornaamwoord

• Deze, die, dit, dat, gene, gindse, zulke, zo'n, dergelijke. 
• de-woorden> deze en die
• het-woord> dit en dat
• meervoud> deze en die

Betrekkelijk voornaamwoord 1

• Een betrekkelijk voornaamwoord verbindt een hoofdzin en betrekkelijke bijzin met elkaar.

Bijvoorbeeld:

• Het boek dat ik lees, is geschikt voor ieder die graag leest.

Betrekkelijk voornaamwoord 2

Een betrekkelijk voornaamwoord verwijst terug naar een woord/woordgroepje dat er vlak voor staat. 

Zo'n woord/woordgroepje noem je het antecedent.

Betrekkelijk voornaamwoord 3

• De belangrijkste betrekkelijke voornaamwoorden zijn: die (bij de-woorden) en dat (bij het-woorden).

• Andere betrekkelijke voornaamwoorden zijn: (degene) wie en (datgene) wat.

Betrekkelijk voornaamwoord 4

Een betrekkelijk voornaamwoord verwijst  naar een woord / groep woorden / zin ervoor. Waarnaar het betrekkelijk voornaamwoord verwijst = antecedent.

• Waar is de hond die hij geweldig vond?

Betrekkelijk voornaamwoord 5

Let op! De woorden die en dat kunnen zowel een betrekkelijk voornaamwoord als een aanwijzend voornaamwoord zijn.

Bijwoord

Bijwoord 1

geeft extra informatie 

• over een werkwoord
  
• een ander bijwoord
  
• over een bijvoeglijk naamwoord
  
• de plaats
  
• de tijd
  

Bijwoord 2

Hij loopt hard.

Het bijwoord is hard -> het zegt iets over het werkwoord lopen.

(Hoe loopt hij?)

Bijwoord 4

Het is een ontzettend mooi huis!

Het bijwoord is ontzettend -> het zegt iets over

het bn mooi

Bijwoord 5

's Morgens ga ik altijd naar de wc.

bijwoord is 's morgens -> het zegt iets over de tijd

(wanneer)

Bijwoord 6

Hier heb ik het gevonden!

Het bijwoord is hier -> het zegt iets over de plaats.

(waar?)