Het zelf

• Mens & Maatschappij
• WO
• Studiejaar 5

H8 Het zelf

H8 Het zelf

1. Begrippen

2. De ontwikkeling

3. Context effecten en factoren

4. Theorieën

H8.1 Inleiding

Begrippen:

• Zelf:
  "de innerlijke ervaring van wie we zijn"
  
• Identiteit:
  "het sociale en culturele label dat we onszelf geven"

Zelf: 

• verwijst naar de innerlijke ervaring van wie we zijn, inclusief onze gedachten, gevoelens en zelfbeeld.
• Globaal en domeinspecifiek
• Kan per domein verschillen
• Baseline (langetermijnvisie) en barometer (huidig moment of situatie)

Identiteit:

• is daarentegen het sociale en culturele label dat we aan onszelf geven.
• Kan ook globaal en domeinspecifiek zijn.
• Gaat meer over etnische, culturele en persoonlijke identiteit
• Identiteitstheorie van Erikson (zie verderop): ‘ego-identity’
• Identity capital: iemand kan beter of minder goed omgaan met veranderingen, of onderhandelen, of voor jezelf opkomen.

H8.1 Inleiding

Ontwikkeling van het zelf:

• Sociaal proces
• Gevoelig voor observatie
• Reflective appraisals model
• Competentiemodel

De ontwikkeling van het zelf (theorieën):

• Het is een sociaal proces, adolescenten zijn erg gevoelig voor de mening van anderen.
• Het gevoel voortdurend geobserveerd of beoordeeld te worden door anderen.
• Reflective appraisals model: voorspelt de zelfwaardering voor spec. domeinen
• Competentiemodel gaat uit van domeinspecifieke zelfwaardering

H8.2 De ontwikkeling v.h. zelf

Normatieve ontwikkeling:

• Zelfconcept:
  "het totaalbeeld dat iemand heeft van zichzelf"
  
• Zelfwaardering:
  "hoe iemand zich voelt in termen van waarde en acceptatie"

Zelfconcept is het totaalbeeld dat iemand heeft van zichzelf. 

• wordt steeds realistischer
• meer ervaringen en vergelijking (ook hoe anderen hen zien)
• adolescenten komen geleidelijk meer op waar ze voor staan

Zelfwaardering aan de andere kant, verwijst naar hoe iemand zich voelt over zichzelf in termen van waarde en acceptatie. 

• meer over sociale vergelijkingen
• kan ook leiden tot daling in zelfwaardering (als je minder goed scoort dan je dacht)

H8.2 De ontwikkeling v.h. zelf

Persoon-context-effecten:

1. Onderwijs
2. Gezin en leeftijdsgenoten
3. Sekse
4. Cultuur, etniciteit en sociaaleconomische context
5. Maatschappelijke veranderingen

H8.2 De ontwikkeling v.h. zelf

Persoon-context-effecten:

3. Sekse

• Bij jongens gaat de ontwikkeling van zelfwaardering veel stabieler, bij meiden zijn er grote schommelingen
• Lichamelijke veranderingen kunnen bij meiden tot lagere zelfwaardering leiden en bij jongens tot hogere zelfwaardering

Sekse

• Bij de ontwikkeling van zelfwaardering (in adolescentie) gaat dit bij jongens veel stabieler, meiden laten grote schommelingen zien.
• Lichamelijke veranderingen in de puberteit kunnen bij meiden tot een lagere zelfwaardering leiden en bij jongens juist een hogere zelfwaardering.
• Er zijn culturele verschillen (Afrikaans-Amerikaanse achtergrond hebben juist een veel positiever lichaamsbeeld). In collectivistische landen wordt minder individuele positieve feedback gegeven (of het negatieve verworpen), wat tot minder zelfwaardering kan leiden bij die culturen.

H8.2 De ontwikkeling v.h. zelf

Persoon-context-effecten:

4. Cultuur, etniciteit en sociaaleconomische context

• Culturele verschillen: meiden uit Afrikaans-Amerikaanse achtergrond hebben een veel positiever lichaamsbeeld
• Collectivistische landen: wordt minder snel individuele positieve feedback gegeven, wat tot minder zelfwaardering leidt

Sekse

• Bij de ontwikkeling van zelfwaardering (in adolescentie) gaat dit bij jongens veel stabieler, meiden laten grote schommelingen zien.
• Lichamelijke veranderingen in de puberteit kunnen bij meiden tot een lagere zelfwaardering leiden en bij jongens juist een hogere zelfwaardering.
• Er zijn culturele verschillen (Afrikaans-Amerikaanse achtergrond hebben juist een veel positiever lichaamsbeeld). In collectivistische landen wordt minder individuele positieve feedback gegeven (of het negatieve verworpen), wat tot minder zelfwaardering kan leiden bij die culturen.

H8.3 De ego-ontwik. theorie

De ego-ontwikkelingstheorie van Loevinger:

• Het ego centraal
• Negen stadia (ook genetisch/gezinsinteractie)
• Zie ook pagina 170 (ego-vorming rond stadia 7)
• Problematisch als ontwikkeling niet gelijk loopt met 
    leeftijdsgenoten

De ego-ontwikkelingstheorie van Loevinger:

• Hierin staat het ego centraal
• Bijvoorbeeld over de stijl van interactie
• Negen stadia (ook genetische factoren en gezinsinteracties)
• Zie p. 170 ;) rond stadia 7 ongeveer de ego-vorming
• Geïntegreerd stadium is meer theoretisch en komt volgens Loevinger niet veel voor.
• ego-ontwikkeling kan problematisch zijn als iemand zich in een ander stadium bevindt dan zijn/haar leeftijdsgenoten.

H8.4 De identiteitstheorie

De identiteitstheorie van Erikson:

• Ego-identity (samenhangende waarden)
• Identiteitsbepaling van Marcia (1966)
• Kritiek op de ISP van Marcia
• Aanpassingen en toevoegingen

• Ego-identity: samenhangende waarden, doelen en ideeën die weergeven wie je bent.
  
  
• Identiteitsbepaling van Marcia (1966)
• Gaat over exploraties en bindingen aangaan
• Vier stijlen die leiden tot vier identiteitsstatussen
• Identity achievement status (periodes van exploraties, mogelijk crisis, daarna een binding aangaan, zoals het kiezen van een studie)
• Foreclosure status (wel bindingen aangaan, geen periode van exploratie, zoals het overnemen van de wens van de ouders)
• Moratorium status (de bindingen zijn vaag, probeert nog verschillende dingen uit, zoals wie wel of niet zijn of haar vriendjes zijn)
• Identity diffusion status (wel of geen periode van exploratie gehad, geen bindingen aangaan, is daarna ook niet meer bezig met exploraties, vermijdingsgedrag eigenlijk)
  
  
• Kritiek op de Identiteit Status Paradigma van Marcia:
• niet genoeg aandacht voor de context en processen waarin dit zich afspeelt.
• doet geen recht aan de theorie van Erikson die wel de context om adolescenten heen benadrukt (zoals mensen uit de omgeving, religieuze context of gemeenschapscontext)
  
  
• Aanpassingen en toevoegingen op dit Paradigma
• Meer context en proces gerichte identiteitsontwikkeling
• Twee soorten exploratie:
• In de breedte (zoals formatie van binding)
• In de diepte (zoals evaluatie van binding)
• Dit wordt tegenwoordig in veel onderzoeken meer gebruikt

H8.5 Ontwik. van identiteitsvorming

Ontwikkeling van identiteitsvorming:

• Normatieve ontwikkeling
    Wat is normaal en wanneer valt iemand terug, e.d.?
• Persoon-context-effecten
    Zie hierboven
• Niet-adaptieve ontwikkeling
    Mentale stoornissen of langdurig onzeker zijn

Normatieve ontwikkeling:

• Van diffusion (“vermijden”) naar achievement (gezonde keuzes en binding maken)
• Achievement status (neemt geleidelijk toe) vormt een volwassen identiteit.
• Tijdelijke terugval (regressieve ontwikkeling) naar een minder volwassen identiteit. Door persoonlijke angst of (zware) traumatische ervaring.
• Persoonlijke factoren of contextuele factoren (zoals familieomstandigheden) kunnen hier ook de oorzaak van zijn.
  
  

Persoon-context-effecten:

• Zie hierboven zoals eerder benoemd
• Verschil tussen jongens en meiden

Niet-adaptieve ontwikkeling:

• DSM (mentale stoornissen of identiteitsstoornissen)
• Bij langdurig erg onzeker zijn.
• Bij meiden hangt dit meer samen met externaliserende problemen (intern gebeurt er al heel veel), bij jongens meer afhankelijk van internaliserende problemen (extern lukt gemiddeld genomen wel). 
• Hier kunnen geen sterke conclusies aan verbonden worden.
• Oorzaak is mogelijk dat jongens meer extern gericht zijn en meiden eerder intern gericht (of onzeker) zijn, dus de ervaring op extern of intern gebied.

H9 Autonomie ontwikkeling

in Adolescentie

H9 Autonomie

9.1 Wat is Autonomie

9.2.1 Onafhankelijkheid

9.2.2. Vrijwillig functioneren

9.2.3  Onafhankelijkheid vs Vrijwillig functioneren (Vergelijking)

9.3.1 Ontwikkeling Onafhankelijkheid

9.3.2 Ontwikkeling Vrijwillig functioneren

9.4. ...

9.1 Autonomie

- belangrijke ontwikkelingstaak

twee aspecten: onafhankelijkheid & vrijwillig functioneren

- Seperatie-individuatietheorie --> onafhankelijkheid of separatie (meer afstand, meer zelfstandigheid tov ouders)

- Zelfdeterminatietheorie --> vrijwillig functioneren  (beslissing op basis authentieke waarden en interesses, eigen wil/keuze)

9.2.1 Autonomie als onafhankelijkheid (Freud, Mahler, Blos)

1. emotioneel losmaken ouders (seperatie)

2. gradueel meer verantwoordelijkheid op zich nemen (onafhankelijkheid)

 

(gebeurt ook 3-6 jaar)

• rebelleren/ 'normal conflictual condition' tov ouders
• emotionele banden ontwikkelen met leeftijdsgenoten
• deïdealisatie ouders (mensen met zwaktes) --> dit creeërt leegte --> opvullen met oa. idool of depressie
• Geslaagde Individuatie = toegenomen gedragsmatige onafhankelijkheid (beslisssingen persoonlijke zaken 

9.2.2. Autonomie als vrijwillig functioneren (Decy & Ryan, Vansteenkistem, Niemiec & Soenens)

- Het zelf ontwikkelen, gevoel van agency. 

- Psychologische basis behoefte --> welzijn & geluk

- Autonome regulatie (ipv gecontroleerde)

• Actieve internalisatie: op actieve wijze externe overtuigingen transformeren in persoonlijke waarden/gedragsstijl. --> vergroot gevoel autonomie
• 4 stadia internalisatie

1. geen  (externe regulatie)
2. partiële (interne druk: introjectie)
3. bijna volledig (identificatie waarden & doelen)
4. volledig (integratie in het zelf)

Onafhankelijkheid (Psychoanalytische theorie)

• Denken reactief
• Kenmerk van relatie (ouder-kind)
• staat los van vrijwillig functioneren (kan gecontroleerd of autonoom)
• A vs. B: balans vinden tussen (A)onafhankelijkheid en (B)verbondenheid

Vrijwillig functioneren 

(ZDT theorie)

• Denken vanuit zelf (waarden etc)
• Kenmerk van de persoon zelf
• staat los van onafhankelijkheid

• A+B: onafhankelijkheid(A) en verbondenheid(B) zijn twee basis behoeftes

9.2.3. Vergelijking definities

Cross-cultureel perspectief

Verbondenheid

Separatie

Autonomie

(Zelfbestuur)

Heteronomie

(druk van buitenaf)

Cultuur met nadruk familiewaarden (Turkije etc)

Cultuur met nadruk Individualisatie (Westerse landen)

Kagitcibasi, 2005

9.3.1 Ontwikkeling Onafhankelijkheid

• Groter belang privacy (met lichamelijke ontw.)
• Je zelf los van ouders zien (met formeel operationeel denken)
• Meer sociale steun bij vrienden/peers zoeken
•  Eerst toename emotionele onafhankelijkheid (met name 13-15 jaar), jongens later dan meisjes maar wel iets sneller. 
•  Daarna toename gedragsmatige onafhankelijkheid (zelf bepalen, met name >15 jaar), zelfde leeftijd en tempo bij jongens en meisjes.
• Toenemende onafhankelijkheid ontw. in alle culturen (in sommige wordt het belangrijker gevonden), hangt samen met biologische ontw. 

9.3.2 Ontwikkeling Vrijwillige functioneren

• Niet beperkt tot adolescentie --> levenstaak
•  basisbehoefte: natuurlijke instinct om te zoeken naar autonome ervaringen
• Voor zoektocht is ervaring, zelfkennis en  cogn./emot. vaardigheden nodig.
• Naarmate je ouder bent minder externe --> meer interne motieven
• Omgevingsfactoren beïnvloed ook vrijwillig functioneren (mate waarin omgeving autonoom functioneert). Vb. wiskunde: meer nadruk op goede cijfers halen dan belang en plezier in rekenen. 

9.4 Autonomie

Autonomie als bron van welbevinden; 

basis voor latere ontwikkeling

• 9.2.1 Onafhankelijkheid
• 9.2.3 Vrijwillig functioneren

9.4 Autonomie

Gevolgen van separatie en het ontwikkelen van onafhankelijkheid:

• Separatie = het proces van losmaken van hun ouders of verzorgers (meestal tijdens de adolescentie)
• Onafhankelijkheid = het vermogen om zelf beslissingen te nemen en verantwoordelijkheid te dragen

Separatie verwijst naar het proces waarbij individuen, meestal tijdens de adolescentie, zich losmaken van hun ouders of verzorgers. Dit is cruciaal voor de ontwikkeling van een eigen identiteit.

Onafhankelijkheid is het vermogen om zelf beslissingen te nemen en verantwoordelijkheid te dragen. Het ontwikkelen van onafhankelijkheid stelt individuen in staat om als volwassene functioneel en succesvol te zijn.

9.4 Autonomie

Gevolgen van zelfgedetermineerd of vrijwillig functioneren:

• ZDT (Zelfdeterminatietheorie): drie fundamentele basisbehoeften: autonomie, competentie, en verbondenheid
• Zelfgedetermineerd functioneren: keuzes maken vanuit interne motivatie, voor betere/effectievere levenskeuzes

• ZDT stelt dat mensen drie fundamentele basisbehoeften hebben: autonomie, competentie, en verbondenheid. Wanneer deze behoeften worden vervuld, leidt dit tot een hoger welzijn en betere prestaties.
• Zelfgedetermineerd functioneren betekent dat individuen keuzes maken vanuit interne motivatie, wat hen helpt effectievere en meer bevredigende levenskeuzes te maken.

9.5 Contexten die bijdragen

Contexten die bijdragen tot de ontwikkeling van autonomie, of net die ontwikkeling hinderen... 🤔

• 9.5.1. Opvoedingsprocessen vanuit het separatie-individuatie perspectief
• 9.5.2 Opvoedingsprocessen vanuit het zelfdeterminatie perspectief
• 9.5.3. Invloeden van buiten het gezin

9.5 Contexten die bijdragen

9.5.2 Opvoedingsprocessen
vanuit het zelfdeterminatie
perspectief 

9.6 Is autonomie een privilege?

Is autonomie een privilege voor westerse jongeren? 🧐

• 9.6.1 Autonomie als onafhankelijkheid of separatie
• 9.6.2 Autonomie als vrijwillig of zelfgedetermineerd functioneren

9.6 Is autonomie een privilege?

1. Autonomie als onafhankelijkheid of separatie:

• Cultural agency (Markus en Kitayama, 2003)
• Disjoint cultuur (zoals in de VS)
• Conjoint cultuur (zoals in China)

9.6.1 Autonomie als onafhankelijkheid of separatie verwijst naar het proces waarbij adolescenten zich emotioneel en fysiek losmaken van hun ouders. In westerse samenlevingen wordt dit vaak beschouwd als een belangrijke stap richting volwassenheid.

• Culturele Verhoudingen: In veel westerse culturen is het behalen van onafhankelijkheid een teken van groei en ontwikkeling. Dit kan leiden tot een sterke focus op individuele vrijheid en zelfbepaling.
• Verschillende Culturen: In collectivistische samenlevingen, zoals in veel Oost-Aziatische landen, is autonomie vaak minder belangrijk en kan het idee van separatie van ouders als ongepast worden gezien. Hier ligt de nadruk meer op familiale verbondenheid en interdependentie.

9.6 Is autonomie een privilege?

2. Autonomie als vrijwillig of zelfgedetermineerd functioneren:

• Jongeren kunnen individualistische en collectivistische regels en normen internaliseren (Chirkov, et al., 2003)
• Daardoor op autonome en vrijwillige manier kunnen omgaan met culturele waarden
• Autonomie (in alle culturen) draagt bij aan welbevinden en vitaliteit van jongeren (Chen et al., 2013)

9.6.2 Autonomie als vrijwillig of zelfgedetermineerd functioneren benadrukt het idee dat autonomie niet alleen betekent dat men onafhankelijk is, maar ook dat men in staat is om keuzes te maken op basis van intrinsieke motivatie.

• Zelfdeterminatietheorie: Binnen de Zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan worden autonomie en intrinsieke motivatie gezien als cruciaal voor welzijn en succesvolle ontwikkeling. Dit betekent dat zelfstandigheid niet alleen gaat om het ontbreken van afhankelijkheid van anderen, maar ook om het maken van keuzes die passen bij persoonlijke waarden en belangen.
  
  
• Westerse versus Niet-Westerse Contexten: In westerse samenlevingen kan deze vorm van autonomie gemakkelijker toegankelijk zijn, terwijl jongeren in andere culturen misschien beperkt worden in hun keuzemogelijkheden door sociale normen en verplichtingen.

H10 Morele ontwikkeling

in Adolescentie

H10 Morele Ontwikkeling

10.2/10.3 Wat is morele ontwikkeling

10.4 Biologische basis 

10.5 Moreel affect

10.6 Morele internalisatie

10.7 Moreel redeneren

10.8/9 Sekse & cultuur

10.10 Gedrag & Relaties

10.2/10.3 Wat is Morele ontwikkeling

Morele ontwikkeling (niet gedrag maar oordelen)

het bestaan van een besef dat het (niet) goed is om bepaalde te dingen te doen en andere dingen te laten. 

Moreel oordeel  is niet persoonlijk oordeel of contextueel oordeel. 

Moreel oordeel

Wat de omstandigheden ook zijn, deze toestand of dit gedrag hoort (niet) voor te komen. (meestal dader/slachtoffer/potentiële helper)

10.4 Biologische basis 

• Sommige diersoorten hebben gedrag dat moreel oordelen laat zien--> geen complexe cognitieve vaardigheden aan grond 
• Sociaal-intuïtionistische benadering: moreel oordeel gebaseerd in intuïtieve en emotionele reactie gebeurtenissen, wel beïnvloed door eerdere gebeurtenissen, wel te redeneren.
• Gebaseerd op empathie en schuldgevoel.
• Processen gelokaliseerd in prefrontale en temporale cortex en limbisch systeem (Emotie/motivatie) = biologische basis.

10.5 Moreel affect

• toename empatische vermogen (ontw sociaal-cognitieve vaardigheden)
• 4 fasen Hoffman in onderscheid zelf en anderen: 

1. ontbrekende diff zelf en anderen
2. verschillende fysieke identiteiten
3. individuen met verschillende wensen, ideeën, gevoelens
4. individuen die verschillend reageren op gebeurtenis door persoonlijke achtergrond en geschiedenis 

• toename besef verantwoordelijkheid --> schuldig voelen = Moreel affect.
• vermogen moreel affect te ervaren mede bepaald moreel gedrag
• in adolescentie komt besef dat  mensen soms niet reageren met meest voor de hand liggende gevoelens.

10.6 Morele internalisatie

Morele ontwikkeling = resultaat van toenemende internalisatie van buitenaf geschikte normen en waarden

Beinvloed door cultuur

Geen onderscheid tussen leren abc of wat is goed/niet goed

10.7 Moreel redeneren ontw.

- Paget --> Kohlberg --> Gibbs: Nadruk op moreel redeneren ipv beoordelen gedrag, het rechtvaardigen van een dergelijk oordeel.  

Waarom belangrijk als moreel oordeel vooral emotioneel/intuïtie?

1. We proberen anderen te overtuigen van juistheid van ons oordeel --> discussie heeft invloed op onze emoties/intuïtie. 

2. rechtvaardigen leidt tot systematisering (bv. breder trekken naar vergelijkbare situaties)

(Piaget, 1932)

Heteronome moraliteit

- Bron van moreel gezag ligt buiten het individu zelf

- Wat autoriteit/wet voorschrijft

- Regels zijn objectief gegeven

- Oordeel van gedrag hangt af van ernst veroorzaakte leed en niet intentie van de persoon.

- Kinderen 0 tot 10 jaar (hierarchishe volw/kind verhouding)

Autonome moraliteit

- Verplaatsen in perspectief ander (sociaal perspectief).

- Oordeel van gedrag hangt ook af van intentie persoon naast veroorzaakte leed.

- Belangrijk hoe verantwoordelijk de boosdoener is voor aangericht leed.

- Adolescenten > 11 jaar

10.7 Moreel redeneren ontw.

- Paget --> Kohlberg --> Gibbs: Nadruk op moreel redeneren ipv beoordelen gedrag, het rechtvaardigen van een dergelijk oordeel.  

Waarom belangrijk als moreel oordeel vooral emotioneel/intuïtie?

1. We proberen anderen te overtuigen van juistheid van ons oordeel --> discussie heeft invloed op onze emoties/intuïtie. 

2. rechtvaardigen leidt tot systematisering (bv. breder trekken naar vergelijkbare situaties)

1) 1e preconventionele stadia - heteronome (0-10 j): niet stelen want gevangenis

Kohlberg(1958) --> 4 stadiumtheorie. (morele dilemma's voorgelegd) *Sociale interactie belangrijk voor morele ontw

3) 1e conventionele stadia - interpersoonlijke normativiteit (10-23 j): bedoel-ingen/sociale goedkeuring. niet stelen --> crimineel, wel stelen -->slechte man 

4) 2e conventionele stadia - sociale systeem (>24 j): maatschappij als geheel niet in gevaar brengen, anders eigen doelen. stelen als man, niet stelen als burger

2) 2e preconventionele stadia - individualistische instrumentele (10-14 j): doen wat je zelf wilt

5) 1e postconventionele stadia - mensenrechten en maatsch welzijn (>18 j):  Wat is een rechtvaardige maatchappij? Fundamentele mensenrechten volgen.

6) 2e postconventionele stadia - algemene & abstracte ethische principes (>18 j):  welk belang weegt meeste mee, gezondheid vrouw is belangrijker dan geld.

10.8/9 Sekse & Cultuur

- Ethic of care: Belangrijk om niet alleen te kijken naar rechtvaardigheid maar naar wie hulp nodig heeft (vrouwen vaak iets meer empathisch)

- 3 morele codes (schweder et al, 1997)

1. Persoonlijke autonomie (rechtvaardigheid/eerlijkheid/pijn)

2. Gemeenschap (hierarchie/respect)

3. Relaties goddelijke/transcendente (reinheid/zuiverheid)

--> kunnen zorgen voor interculturele conflicten

10.8/9 Sekse & Cultuur

- Ethic of care: Belangrijk om niet alleen te kijken naar rechtvaardigheid maar naar wie hulp nodig heeft (vrouwen vaak iets meer empathisch)

- 3 morele codes (schweder et al, 1997)

1. Persoonlijke autonomie (rechtvaardigheid/eerlijkheid/pijn)

2. Gemeenschap (hierarchie/respect)

3. Relaties goddelijke/transcendente (reinheid/zuiverheid)

--> kunnen zorgen voor interculturele conflicten

10.10 Gedrag & relaties

- Moreel besef is maar één vd determinanten voor gedrag (naast hormonen/emoties etc). 

- Rest,1983-> 4 factoren waardoor moreel besef --> gedrag beïnvloed (situatie interpretatie, morele oordeel, mate in beslissing, vasthoudendheid gedrag)

1. Moreel relevant (is de situatie ernstig)* 

2. Morele oordeel (is gedrag goed/slecht)*

3. Morele identiteit/persoonlijkheid (morele waarden centraal in individu)

4. * Morele ontkoppeling (ernstige situatie/gedrag toch acceptabel vinden)