5.3 gedragsonderzoek + 5.4 gedrag leren

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Wat is sociaal gedrag?

1. Gedrag van soorten ten opzichte van elkaar
2. Gedrag van een individu ten opzichte van zichzelf
3. Gedrag van individuen ten opzichte van andere diersoorten
4. Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar

Baltsgedrag

Broedzorg

Dreiggedrag

Imponeergedrag

Paringsgedrag

Rangorde

Taakverdeling

Territoriumgedrag

De functie van dit gedrag is het vormen van paren en om de dieren voor te bereiden op de paring.

Deze vorm van sociaal gedrag zorgt ervoor dat de overlevingskans van individuen in een groep wordt vergroot.

Dit gedrag bestaat uit baltsgedrag, gevolgd door paring.

Dit gedrag heeft als functie dat er voldoende voedsel en ruimte wordt veiliggesteld om jongen te kunnen grootbrengen.

Een dier maakt zich zo groot en indrukwekkend mogelijk.

Gedrag dat voorafgaat aan een gevecht.

Het verzorgen van de eieren en jongen.

In een groep is duidelijk welke dieren ondergeschikt zijn aan het dominante dier.

Girafkevers zijn insecten met een lange nek. In de tabel zie je sociaal gedrag van de girafkevers. Over welk type sociaal gedrag gaat de beschrijving? 

Territoriumgedrag

Baltsgedrag

Broedzorg

Voortplantingsgedrag

5.3 gedragsonderzoek

Je kunt uitleggen dat je bij gedragsonderzoek kijkt naar de volgorde van handelingen die mensen en dieren doen.

Je kunt stappen van een gedragsonderzoek uitleggen en beschrijven welke middelen je ervoor gebruikt.
Je kunt uitleggen hoe je gedrag van mensen en dieren noteert.

Je kunt conclusies trekken uit een gedragsonderzoek.

Ethologie

ethologie = gedragsbiologie (onderzoek naar gedrag)

ethologen zijn gedragsbiologen

één gedraging vertoond door een bepaald dier noem je een handeling

Welke stappen moet je doorlopen tijdens gedragonderzoek?

Onderzoeksvraag

Wanneer is een onderzoeksvraag goed?

• Een onderzoeksvraag bevat: hoe, welke of waarom?.
• De onderzoeksvraag kan een hypothese over gevormd worden en is onderzoekbaar.
• Een onderzoeksvraag kun je niet beantwoorden met 'ja' of 'nee'. 

Wat is een juiste onderzoeksvraag?

1. Of de plantjes met plantenvoeding harder groeien
2. Groeien plantjes die water met plantenvoeding krijgen harder dan plantjes die alleen water krijgen?
3. Wat is de invloed van plantenvoeding op de groei van plantjes?
4. Groeien plantjes met plantenvoeding harder dan zonder?

Wat was de onderzoeksvraag bij deze resultaten?

1. Welke temperatuur vinden gistcellen het fijnst?
2. Wat is de invloed van kooldioxide op de activiteit van gistcellen?
3. Wat is de invloed van de temperatuur op de activiteit van gistcellen?
4. Heeft temperatuur invloed op de activiteit van gistcellen?

Hypothese

*Een hypothese is het verwachte antwoord op de onderzoeksvraag

*Een hypothese is een stelling (en begint dus niet met wij denken dat)

*Een hypothese wordt niet uitgelegd (er komt dus niet het woord omdat of want in)

Voorbeeld

Onderzoeksvraag:

Wat kan de hypothese zijn?

4 stappen gedragsonderzoek

A. gedrag waarnemen en lijst maken

B. maak een ethogram

C. maak een protocol

D. staafdiagram maken van protocol

Ethogram

Als je een dier zijn gedrag onderzoekt doe je de handelingen van dat dier in een ethogram.

In een ethogram beschrijf je de handelingen objectief.

Protocol

Een onderzoeker wilt ook weten hoe vaak bepaald gedrag wordt uitgevoerd om een onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden. Van het protocol wordt altijd een staafdiagram gemaakt

conclusie

als je iets ontdekt heb dan heb je je conclusie.

de conclusie van het onderzoek is dan ook het antwoord op de onderzoeksvraag

Welke conclusie kun je trekken uit deze grafiek?

1. Tim groeide niet tussen zijn achtste en negende jaar
2. Tim groeit steeds even snel
3. Tim groeide steeds doordat hij veel melk dronk
4. Tim groeide het snelst toen hij een peuter was

Oefenonderzoek gedrag hond

Jullie gaan zo zelf een minionderzoekje doen middels een video van een hond. Volg de stappen van een gedragsonderzoek.

Gebruik als onderzoeksvraag: "Welke handeling voert de hond het vaakst uit in 2 minuten?"

4 stappen gedragsonderzoek

A. gedrag waarnemen en lijst maken

B. maak een ethogram

C. maak een protocol

D. staafdiagram maken van protocol

Zelfstandig werken (hw controle)

Maak van paragraaf 5.3 (vanaf blz 118) opdracht 3, 5, 6, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15. 

Klaar? --> Werken aan voorbereidingen PTA gedragsonderzoek. Kijk in Classroom voor de richtlijnen van het verslag. 

Huiswerk

Maak de  opdrachten 5.3 (vanaf blz 118) opdracht 3, 5, 6, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15 af.

Voorbereiding gedragsonderzoek: Maak de beschrijving van je gekozen dier en zet het in je verslag (minimaal 1 a4).

5.4 Gedrag leren

Leerdoelen

• Je kunt verschillende manieren van leren uitleggen: imiteren, operant- en klassiek conditioneren (straffen en belonen), oefenen, inzicht, inprenting en gewenning.
• Je kunt uitleggen wat reflexen zijn
• Je kunt uitleggen wat aangeboren gedrag is.

REFLEX

Aangeboren

Stereotype reactie op prikkel

refelxen zijn af te leren door bv gewenning

Instinct

complex aangeboren gedrag

Aangeboren gedrag: Gedrag dat erfelijk is vastgelegd.
Aangeleerd gedrag: Gedrag dat je door ervaring hebt opgedaan.

Leren

gewenning

inprenten

conditioneren

trial and error

imitatie

Gewenning

Na herhaling een reactie (reflex) afleren, 

als de reactie niet nuttig blijkt te zijn.

inprenten

leren in een

gevoelige periode

leren door belonen / straffen: Een ander leert jou iets door je te belonen of straffen na bepaald gedrag.

imitatie

leren door na te doen

vallen en opstaan

leren door te oefenen

Wat heb jij geleerd met vallen en opstaan???

samenvatting

• gewenning: door herhaling afleren van (niet nuttige) reflex
• inprenten: leren in een gevoelige periode
• (operant) conditioneren: laten toe- of afnemen van bepaald gedrag door beloning of straf.
• trial and error (oefenen): operant conditioneren in natuurlijke situatie
• imitatie: nadoen 

INZICHT: LEREN DOOR NADENKEN...

Dit schaap heeft zijn manier van bewegen aangeleerd door ....

Zebravink-mannetjes kiezen voor partners die lijken op het vrouwtje dat ze opgevoed heeft. Ze hebben in het nest geleerd wat aantrekkelijke kenmerken zijn. Deze vorm van leren is:

Is in het vorige filmpje sprake van leren (zo ja, welke vorm), of inzicht? Verklaar je antwoord.