6.1 Het zintuigstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Waar vind je de actine en myosine filamenten?

1. Spier
2. Spiervezel
3. Myofibrillen
4. Sacromeer

Wat geldt voor langzame spiervezels?

1. sterke doorbloeding, weinig mitochondriën
2. sterke doorbloeding, veel mitochondriën
3. geringe doorbloeding, weinig mitochondriën
4. geringe doorbloeding, veel mitochondriën

Welk type spiervezels gebruiken wij vooral voor onze lichaamshouding?

1. Snelle spiervezels
2. Langzame spiervezels

Welke bewering is juist?

1. Een spier bestaat uit 3 filamenten: actine, acetylcholine en myosine
2. De wand van de aorta bestaat uit dwarsgestreept spierweefsel
3. Een spiervezel bestaat uit verschillende spierbundels
4. Een motorisch eindplaatje stuurt 1 of meerdere spiervezels aan

Waarneming en gedrag

6.1 Het zintuigstelsel

Wat is de adequate prikkel voor de zintuigen?

licht

geluid

geur

smaak

Definitie	Begrip
Onderdelen in zintuigen die reageren op een bepaalde prikkel zoals licht, temperatuur, druk, pijn
De prikkel waarvoor de zintuigcel speciaal gevoelig is
Zintuigcellen ontvangen langer dezelfde prikkels, dus ontstaan minder impulsen
Prikkels vanuit het inwendige milieu
Prikkels vanuit de omgeving
De waarde die bepaald of een prikkel sterk genoeg is om een impuls te maken in een zintuigcel.

Begrippen

Drempelwaarde

Gewenning

Adequate prikkel

Zintuigcellen

Interne prikkel

Externe prikkel

Het OOG: de binnenkant

netvlies

oogzenuw

lens

Dit vliesje geeft het oog zijn stevigheid en beschermt het oog

Bevat veel bloedvaten en zorgt voor de voeding van een groot deel van het oog.

In deze laag zitten lichtgevoelige zintuig cellen die seintjes aan de hersenen doorgeven, waardoor je ziet.

De buitenste laag van het oog is het harde oogvlies

De tweede laag van het oog is het vaatvlies

De derde laag van het oog is het netvlies

Hoe wordt het oog beschermd?

wenkbrouwen

Oogleden

Traanklieren

Wimpers

Houdt zweet tegen

Bescherming bij gevaar

Houdt oog vochtig

Houdt stof tegen

Beschermt het oog tegen vuil en te fel licht

Beschermt het oog tegen uitdroging

Verspreidt traanvocht over het oog

Zorgt ervoor dat zweet langs het oog loopt

Produceert traanvocht

Ooglid

Traanklier

Traanvocht

Wenkbrauw

Wimper

Welk oog is bijziend en welk oog is verziend?

Verziend

Bijziend

Dit is een yogales. De docent doet een houding voor, en de leerlingen doen het na.
Dit is...

1. Inprenting
2. Conditionering
3. Imitatie
4. Gewenning

Politiepaarden worden getraind met vuur en harde knallen. Hierdoor schrikken ze niet meer

1. Conditionering
2. Imitatie
3. Gewenning
4. Inprenting

LEERDOELEN 6.1 Zintuigen

1. Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven.
2. Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven.
3. Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven.

WAT

* lezen en maken 6.1 opdr 1-13

*l ezen en maken 6.2: opdr. 16-28

** test jezelf 6.1 en 6.2
*** groene context opgaven

HOE

individueel

in stilte

HULP NODIG

1. kijk in de tekst in je basisstof
2. schrijf je vraag op, vraag na afloop of tijdens een R-les aan je docent

actie - IN STILTE

Zintuigcellen

Prikkels worden in het zintuig opgevangen door zintuigcellen

Een zintuigcel zet de prikkel om in een impuls

De adequate prikkel

Zintuigen

• Zintuigen bestaan uit zintuigcellen oftewel receptoren.
  
  
• Gespecialiseerde zenuwcellen die onder invloed van een prikkel neurotransmitters afgeven aan gevoelszenuwcellen.

• Zintuigen reageren op prikkels van buiten en binnen het lichaam: externe en interne prikkels

Zintuigen voor externe prikkels

voorbeelden

gehoorzintuig

gezichtszintuig

drukzintuig

temperatuurzintuig

Zintuigen voor interne prikkels

voorbeelden

osmoreceptor

pH-receptor

pijnzintuig

spierspoeltje

drukzintuig

temperatuurzintuig

Zintuigcellen zijn gevoelig voor hun adequate prikkel

Mechanische receptoren

Werking:

1. Haartjes op de cel worden in beweging gebracht
2. Deze veroorzaken een impuls door de cel
3. De zintuigcel geeft neurotransmitter af aan de gevoelszenuwcel

Bv. receptoren van gehoorzintuigen, evenwichtszintuigen, tastreceptoren, drukreceptoren

Chemische receptoren

• Reageren na binding met moleculen
  
  
• Smaak: opgeloste moleculen
  
  
• Reuk: moleculen uit de lucht

Chemische receptoren

Werking:

1. Chemische stof bindt aan receptoren op het membraan van zintuigcellen
2. Dit veroorzaakt een impuls in de cel
3. De zintuigcel geeft neurotransmitters af aan zenuwcellen

Voorbeelden: smaak en reukzintuig

Mechanische receptoren

• Reageren op verschillende vormen van mechanische energie (druk, tast).
  

Temperatuur- receptor

• Liggen in de huid.
  
  
• Reageren wanneer de temperatuur onder of boven de normwaarde van 37 graden komt.

Pijnreceptoren

Reageren als de prikkels extreem worden/zijn zoals hitte.

Kan ook reageren op chemische
verbindingen bij beschadiging of
ontsteking van weefsel.

Lichtreceptoren

• Liggen in het netvlies
  
  
• Reageren op contrasten
  (staafjes)
  
  
• Reageren op kleuren
  (kegeltjes)

Het oog wordt uitgebreid behandeld in basisstof 2

Prikkeldrempel

Een impuls ontstaat: 

alleen als de prikkel de drempelwaarde overschrijdt.

De prikkel moet daarom : 

- de juiste zijn 

(adequate prikkel), 

- sterk genoeg zijn.

Adequate prikkel

Een prikkel waar het zintuig gevoelig voor is, heet een adequate prikkel voor dat zintuig.

Voor de gezichtszintuigen is licht de adequate prikkel.

Voor de gehoorzintuigen is geluid de adequate prikkel.

Voor de reukzintuigen is geur de adequate prikkel.

Voor de smaakzintuigen zijn zoet, zout, zuur en bitter adequate prikkels.

Voor de gevoelszintuigen zijn druk, warmte, kou en pijn adequate prikkels.

Adequate prikkel 

De prikkeldrempel van geluid is laag voor de mechanische receptoren in het slakkenhuis.

Geluid is de adequate prikkel voor deze receptoren.

Als je dicht bij een bas staat dan voel je de trillingen ook door je lijf

De prikkeldrempel van de mechanische receptoren in de huid voor geluidsgolven ligt veel hoger. Dit is een niet-adequate prikkel

Gewenning / adaptatie

Ontstaat bij dagelijkse blootstelling aan een prikkel.

bijv. kleding dragen.

De zintuigcellen geven de prikkel nog wel door maar worden steeds minder gevoelig voor de prikkel, de impulsfrequentie neemt af.

Ook de hersenen reageren niet meer altijd op de impulsen

Impulsfrequentie

Buitenkant oog

Wenkbrauw: beschermt het oog tegen zweet.

Oogleden met wimpers: Beschermen tegen vuil en fel licht.

Traanklieren: Houden het oog vochtig.

www.bioplek.org

Nabespreken

• Je kunt de werking van zintuigen beschrijven en de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven.

Huiswerk

Leren en maken 6.1