LES 3: Hofcultuur: Renaissance: schilderkunst

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4,5

SCHILDERKUNST

RENAISSANCE

Na deze les 

-(her)ken je de 4 belangrijkste kenmerken van schilderkunst in de renaissance. 

-Maak je kennis met verschillende werken uit de renaissance.

-Ken je de begrippen: sfumato, tonda, compositie, verkorting, lijnperspectief

Onderwerpen:

Bijbelse verhalen

klassieke mythologie

portretten

  Middeleeuwen                        Renaissance

Ontwikkelingen

Vier belangrijke ontwikkelingen in de schilderkunst in de Renaissance:

-uitvinding lijnperspectief (Brunelleschi) & verkorting

-sfumato (Da Vinci)

-driehoekscompositie

-Verkorting

Vroeg renaissance

- 1400-1500

- Botticelli

Hoog renaissance

- 1495-1520

- Michelangelo, Leonardo da Vinci

Meetkundig lijnperspectief in de schilderkunst in de renaissance

Om diepte te suggereren wilde Francesco Rosselli lijnperspectief met één verdwijnpunt toepassen. Dat is niet helemaal gelukt.

Waaruit blijkt dat hij de toepassing van het lijnperspectief niet helemaal beheerste?

Verkorting 

Verkorting is een term uit de schilderkunst, waarmee wordt aangeduid dat een lichaamsdeel of een ander voorwerp dat 

naar de schilder toe wijst of ervandaan, 

door de werking van het perspectief 

sterk wordt verkort.

Pas als een tekenaar of schilder de 

verkorting goed in beeld kan brengen, kan 

hij een realistisch lichaam afbeelden.

Verkorting

Albrecht Dürer: Kunstenaar met perspectiefrooster, 1525

Op welke manier creëerden schilders in de Renaissance ruimte?

RUIMTESUGGESTIE:

atmosferisch perspectief

Lijnperspectief

kleurovergang

vervaging

sfumato

Sfumato is een techniek waarmee schilders de omtrekken in een schilderij wazig maken en laten vervloeien. De techniek wordt het meest in verband gebracht met Leonardo da Vinci, maar de techniek van Da Vinci is nagevolgd door latere schilders. Door deze techniek staan zijn onderwerpen, zoals de Mona Lisa, niet stil en volkomen gefixeerd voor de achtergrond, maar lijken deze te leven en te bewegen. Dit in tegenstelling tot de primitiever aandoende werken van zijn tijdgenoten.

Het effect wordt bereikt door verschillende transparante kleurlagen aan te brengen. Sfumato is alleen mogelijk met transparante soorten olieverf en niet met de dekkende temperaverf, die voor de uitvinding van de olieverf werd gebruikt.

Sfumato komt uit het Italiaans en is het verleden deelwoord van sfumare, dat 'verdampen' betekent en teruggaat op Latijnse ex (uit) + fumare (roken, dampen). 

Sfumato

Sfumato betekent wazig of rokerig. Schildertechniek waarbij omtrekken wazig worden gemaakt, zodat vormen vaag worden en contouren onscherp. 

Ontwikkeld in de 15e eeuw door Leonardo Da Vinci

VERKORTING

EIGEN SCHADUW

SLAGSCHADUW

RUIMTESUGGESTIE 

LIJNPERSPECTIEF

OVERLAPPING

Verdwijnpunt achter hoofdonderwerp

VERDWIJNPUNT

HORIZONLIJN

EVENWIJDIGE LIJNEN

Twee filosofen, afgebeeld tegen de lucht onder de middelste boog, hebben een prominente plaats op het fresco. Het zijn ongetwijfeld Plato (427-347 voor Christus) en Aristoteles (384-322 voor Christus),

Plato wijst naar boven, naar de hogere inspiratiebron, namelijk de wereld van de ideeën. Aristoteles wijst echter naar de aarde als uitgangspunt van alle natuurwetenschappen. 

Aan de kant van Plato zijn de speculatieve denkers uitgebeeld en aan de kant van Aristoteles exacte denkers en natuurwetenschappers.

Bestudeer de lijnen van het gebouw

Bestudeer de kleuren en tonen van de bergen

Bestudeer de bomen

Bestudeer licht en schaduwwerking

Bestudeer de voeten en de gezichten

Bestudeer de vorm van de nimbus

Bestudeer wat binnen/ buiten het kader valt

Bestudeer de gezichtsuitdrukkingen

Masaccio 1401-1428 Italië

Brancacci kape1 ±1420

Santa Maria del Camine

Florence, Italië

Bestudeer de houding en anatomie

Bekijk de vorige dia nogmaals. Hoe wordt ruimte gesuggereerd? Noem minimaal 3 elementen.

Masaccio 1401-1428 Italië

Brancacci kape1 ±1420

Santa Maria del Camine

Florence, Italië

Atmosferisch perspectief

Lijnperspectief

eigen schaduw

Voorgrond / achtergrond

Plasticiteit

Voor groot, klein achter

Slagschaduw

Ellipsvorm in aureool (nimbus)

Antwoord

Fra Filippo Lippi 1406-1469 Italië

Madonna and child with two angels, 1465

Bestudeer het kader

Bestudeer de nimbus/ aureool

Bestudeer wat binnen/ buiten het kader valt

Bestudeer de stofuitdrukking

Bestudeer de houding en anatomie

Bestudeer de overlapping

Bestudeer de gezichtsuitdrukking

Bestudeer het landschap

Bestudeer licht en schaduwwerking

Bekijk het schilderij op de vorige dia. Waarom is dit typisch een werk uit de Renaissance?

Denk aan techniek, houding, gezichtsuitdrukking, onderwerp.

Welke compositie?

Sandro Botticelli, De geboorte van Venus, 1482

• Vroege Renaissance
• Mythologie
• Contra-posto houding
• Vrouwelijk schoonheidsideaal van die tijd
  
• Geïdealiseerd
  
• Gedetailleerd
• Plasticiteit

Driehoekscompositie

In de compositie is vaak de vorm van een driehoek te herkennen. De belangrijkste onderdelen in de voorstelling zijn binnen deze driehoek geplaatst. 

Beeldend effect driehoekscompositie: Het oogt vaak rustig, harmonieus (hoe komt dat?).

Dit is een tondo. Een tondo is een rond schilderij of reliëf. De naam komt van het Italiaanse woord rotondo, dat "rond" betekent.

Bij het maken van deze tondo is er rekening gehouden met de compositie. Hoe zie je dat?

Beeldhouwkunst

• Inspiratie uit Oudheid
  
• Hoge mate van realisme. 
• Naar waarneming, o.a. anatomiestudies.
  
• Evenwichtige composities (driehoek)
  
• Stofuitdrukking (textuur)
• Religieuze/mythologische onderwerpen        en portretten (ook bustes). 

Michelangelo, "Pietà", 1498-1499

David (die de reus Goliath verslaat) staat symbool 

voor vrijheid en de macht van de kleine republiek Florence. 

Donatello, David, ca. 1445

• Vroeg-Renaissance
• Bescheiden, jongensachtig
• Eerste naakte beeld sinds Oudheid
• Contraposto

Michelangelo, David, 1501-1503

• Hoog-Renaissance
• Zelfverzekerd, krachtig
• Groot formaat (4,19 m)
• Michelangelo geeft zijn beelden een ziel.

Michelangelo, Mozes, 1513-1516

• Bedoelt voor grafmonument Paus Julius II in Sint Pietersbasiliek
• In totaal 48 beelden.
• Te ambitieus, geen geld.
• Grootste teleurstelling in Michelangelo's carrière.