B4 Transplantatie en bloedtransfusie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

B4 Transplantatie en bloedtransfusie

lesdoel 1:

transplantaties

- Je weet hoe een orgaantransplantatie verloopt

- Je weet hoe afstotingsreacties ontstaan en hoe ze voorkomen worden

orgaandonatie

Orgaantransplantatie betekent dat je "kapotte" orgaan vervangen wordt door een ander orgaan. Hier zijn orgaandonaties voor nodig.

Helaas zijn er nog steeds te weinig orgaandonoren en overlijden er mensen omdat er geen donororgaan beschikbaar is.

orgaantransplantaties

Bekijk  de video's:

Begrippen die je moet kennen:

- donor en acceptor

- donorverklaring

- donorregister

Deze video is niet meer beschikbaar

Welke video was dit?

de nieuwe donorwet

Deze video is niet meer beschikbaar

Welke video was dit?

De eerste kamer heeft inmiddels beslist en de nieuwe donorwet treedt in werking op 1 juli 2020

afstotingsreacties

Menselijke cellen hebben ook antigenen.                              (= het HLA-systeem)

Hierdoor kunnen jouw lymfocyten je lichaamseigen cellen onderscheiden van lichaamsvreemde cellen (van het donororgaan). 

T-cellen: vernietigen de cellen van het donororgaan

B-cellen: acute afstoting door gevormde antistoffen

Medicijnen: onderdrukken de afstotingsreactie

Wat is HLA?

Het HLA zijn de antigenen op lichaamscellen van mensen.

Welk type HLA je hebt is erfelijk bepaald. 

Familieleden hebben dus vaak overeenkomsten.

Wat is HLA?

De paarse cel is een B-lymfocyt of B-cel die antistoffen maakt tegen de antigenen op een lichaamsvreemde cel (van een donororgaan).

Dit is wat er gebeurt bij acute afstoting, dit gebeurt gelukkig niet vaak.

lesdoelen 2:

Bloedgroepen:

- Je kunt de verschillende bloedgroepen en hun kenmerken benoemen

- Je kunt een bloedgroepbepaling uitvoeren

Bloedtransfusie:

- Je kunt bepalen bij welke bloedgroepen al dan niet een bloedtransfusie mogelijk is

- Je kunt uitleggen welke bloedgroep de universele donor en welke de universele acceptor is

Verdeling bloedgroepen

Bloedgroepen

Bloedgroepen - de theorie

Bestudeer de theorie op biologiepagina.nl zo goed mogelijk.

Let op: rode bloedlichaampjes = rode bloedcellen

Hoe bepaal je of bloed gaat klonteren?

1. welke antistoffen heeft de ontvanger?   (antistof A of B of allebei of niets)

2. welke antigenen heeft de donor? (A of B of allebei of niets)

3. als er twee op elkaar passen kan er geen bloedtransfusie plaatsvinden (wat dan is er klontering van het donorbloed)

De regel is: De ontvanger mag géén antistoffen in het plasma hebben tegen het antigeen op de bloedcellen van de donor.

Welke bloedgroep(en) heeft/hebben antigeen B

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep AB
4. Bloedgroep O

Welke bloedgroep(en) heeft/hebben antistof A

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep AB
4. Bloedgroep O

Bepaal de bloedgroep van de donor als er het volgende gebeurt:
Antistof-A erbij: klontering
Antistof-B erbij: klontering

1. A
2. B
3. AB
4. 0

Antwoord C is goed

De antistoffen A en B klonteren aan de antigenen A en B.

Deze antigenen zitten op de rode bloedcellen van de donor, dus is het bloedgroep AB

Welke bloedgroep kan alle bloedgroepen ontvangen?

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep AB
4. Bloedgroep O

Antwoord C is goed

Bloedgroep AB (van de acceptor) heeft geen antistoffen.

Dus er kan nooit klontering plaatsvinden van de rode bloedcellen in het donorbloed, welke bloedgroep het ook is.

(de antistoffen die eventueel in het donorbloed zitten worden door de bloedbank eruit gehaald, en het zijn er ook te weinig om een probleem te veroorzaken)

lesdoelen 3:

Rhesusfactor:

- Je weet wat de resusfactor is.

- Je weet wat antiresus is en wanneer het gevormd wordt.

- Je kunt uitleggen welke problemen er kunnen ontstaan bij een resusnegatieve moeder die zwanger is van een resuspositief kind.

Resusfactor - ontdekt bij apen

Tekst

www.bioplek.org

Resusfactor

Mensen met Rh- hebben geen resusantigeen, maar ook geen antistoffen tegen het resusantigeen.

Bij zwangerschappen kan de resusfactor voor problemen zorgen.

Na een zwangerschap van een Rh+ kind gaat de Rh- moeder antistoffen en geheugencellen maken.

2e kindje is ook Rh+ = Resuskindje:

Krijgt te weinig zuurstof door afbraak van rode bloedcellen door antistoffen van de moeder

Gevolg: Hersenbeschadiging of overlijden

Resusbaby

• Een resusnegatieve moeder kan in verwachting zijn van een resuspositief kind.
  
• Bij de eerste zwangerschap levert dat geen problemen op.
• Bij bevalling: contact tussen bloed moeder en kind -> moeder maakt anti-resus en geheugencellen.
  
• Bij tweede zwangerschap: anti-resus door placenta naar foetus -> bloedafbraak bij het kindje.
  

Resusfactor

In deze afbeelding is te zien wat er gebeurt als een vrouw in verwachting is van een resuspositief kindje.

resusfactor kan gevaarlijk zijn tijdens zwangerschappen

dit kan voorkomen worden door de moeder kunstmatig passief te vaccineren met resus-antistoffen

(dan maakt de moeder zelf geen geheugencellen aan)

Bloedgroepen - de theorie

Probeer nu de oefening.

De regel is: De ontvanger mag géén antistoffen
in het plasma hebben tegen het
antigeen op de bloedcellen van de donor.

Video: Sanquin

Herhalingsvideo

Iemand heeft bloedgroep B.
Van welke donor kan deze persoon bloed ontvangen?

1. Van iemand met bloedgroep B
2. Van iemand met bloedgroep B of bloedgroep O
3. Van iemand met bloedgroep B of bloedgroep AB
4. Van iemand met bloedgroep B, AB of O

Iemand heeft bloedgroep A en wil zijn bloed aanbieden aan iemand met bloedgroep B. Dit kan niet omdat?

1. Bloedgroep B bevat anti-A.
2. Bloedgroep B bevat anti-B.
3. Bloedgroep B bevat antigeen-A.
4. Bloedgroep B bevat antigeen-B.

Welke bloedgroep kan van iedereen bloed ontvangen?

1. A
2. B
3. AB
4. O

Aan welke bloedgroep kan O bloed geven?

1. A
2. B
3. AB
4. Alle bloedgroepen

Bloedgroep O is een geweldige bloeddonor, hij kan aan iedereen doneren omdat:

1. hij geen antistoffen heeft
2. hij geen antigenen heeft

Iemand heeft resus-positief (Rh+) bloed.
Welk antigeen heeft hij op de buitenkant van zijn rode bloedcellen?
Kan hij resus-antistof maken?

1. wel resus-antigeen wel resus-antistof
2. wel resus-antigeen geen resus-antistof
3. geen resus-antigeen wel resus-antistof
4. geen resus-antigeen geen resus-antistof

Een resusbaby ontstaat als de moeder Rh- is en na een besmetting (bv. bij een eerdere bevalling) resusantistoffen heeft gemaakt. Deze antistoffen komen in het bloed van een volgend kind dat Rh+ is. De antistoffen breken het bloed van het kind af.
Op welke manier kan antistofvorming door de moeder, direct na de geboorte, worden tegen gegaan?

1. De moeder voor de geboorte vaccineren met een resusantigeen.
2. De moeder direct na de geboorte inspuiten met antistoffen.
3. De moeder tijdens de geboorte een bloedtransfusie geven met resusnegatief bloed.
4. De moeder voor de geboorte een bloedtransfusie geven met resusnegatief bloed.

Dat was het - hoe nu verder?

1. Maak de opdrachten uit je boek (en kijk ze na)
   
2. Maak de D-toets uit je boek (en kijk 'm na)
   
3. Maak de oefeningen en oefentoetsen op biologiepagina.nl (en bestudeer je fouten)
4. Maak de examenopgaven op biologiepagina.nl (en leer van je fouten!)