KA 27: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

KA 27: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

Gebeurtenis: Op 26 augustus 1789 werd in Frankrijk de eerste universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger (Déclaration des Droits de l’Homme et du Citoyen) aangenomen. De verklaring was samengesteld door de Franse markies de Lafayette en de graaf Emmanuel Joseph Sieyès. Het document bevat de basis voor de latere grondwet van Frankrijk.

Kenmerken

Verkorte versie: De Verlichting

Tijdvak: Tijd van Pruiken en Revoluties

Jaartallen: 1700-1800

Periode: Vroegmoderne Tijd

Samenleving: Landbouwstedelijke samenleving

Invalshoek: cultuur, politiek, economie, sociaal

Mindmap: vrijheid, gelijkheid in de samenleving, tegen standensamenleving (Rousseau), trias politica (Montesquieu), volkssoevereiniteit (Rousseau)

Inleidend verhaal

De Verlichting is een geestelijke stroming die ontstond in de late 17e eeuw en duurde tot het einde van de 18e eeuw, met als kernidee dat de mens door rationeel denken (door het gebruik van de rede) zichzelf en de samenleving kan begrijpen en verbeteren. 

De verlichters vonden vrijheid het belangrijkste begrip: vrijheid om je eigen mening te vormen en uit te dragen, vrijheid om te geloven wat je wilt, vrijheid om handel te drijven met wie je maar wil. Op het gebied van de sociale verhoudingen waren verlichters in meer of mindere mate voorstander van gelijkheid.

De naam ‘Verlichting’ en de verlichtingsidealen

- De term ‘Verlichting’ dateert uit de 18e eeuw. Met ‘verlicht’ wordt bedoeld dat de mens zich als het ware bevrijd (verheft) uit de ‘duisternis’ van onwetendheid door op zijn eigen verstand te vertrouwen en zijn lot in eigen hand te nemen. De Duitse filosoof Kant vatte de Verlichting samen in het motto “durf te weten”.

- De verlichters streden tegen allerlei misstanden die in de 17e en 18e eeuw nog veel voorkwamen zoals godsdienstvervolging, heksenverbranding, slavernij en censuur. Ze verzetten zich tegen bijgeloof en waren erg kritisch over het opdringen van waarheden waarvoor geen bewijs bestond (dogma’s), zoals de kerk dat volgens hen deed.

- Mensen moesten de kans krijgen om zich te ontplooien tot volwaardige en verstandige burgers, en daarvoor hadden zij toegang tot kennis nodig. Verlichters legden daarom grote nadruk op het belang van opvoeding en onderwijs. Onderwijs werd gezien als dé manier om mensen op te voeden tot rationeel denkende en nuttige burgers (“opvoeden tot zedelijkheid”, zoals verlichters in Nederland het toen noemden).

Leerdoel

• De leerling kan de naam en het kernidee uitleggen van wat de Verlichting is
• De leerling kan uitleggen hoe de Renaissance en de wetenschappelijke revolutie de voorlopers zijn voor de Verlichting
• De leerling benoemt de idealen van de Verlichting
• De leerling herkent en benoemt de toepassing van de Verlichting op alle terreinen van de samenleving; godsdienst, politiek, sociaal en economie 
• De leerling kan uitleggen hoe de verspreiding van de verlichte denkbeelden plaatsvond

Test jezelf

De Verlichting

Leg uit wat het kenmerkend aspect betekent :

Bijvoorbeeld:

Persoon: Montesquieu is een Verlicht denker die bekend is geworden om zijn idee van de scheiding der machten (trias politica) waarmee machtsmisbruik moet worden voorkomen.

Begrip: De Verlichting is een denkstroming die ontstond in de late 17e eeuw en duurde tot het einde van de 18e eeuw, met als kernidee dat de mens door rationeel denken (door het gebruik van de rede/het verstand) zichzelf en de samenleving kan begrijpen en verbeteren. 

Gebeurtenis: Op 26 augustus 1789 werd in Frankrijk de eerste universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger aangenomen. Het document bevat de basis voor de latere grondwet van Frankrijk.

De Verlichting

Leg uit wat het kenmerkend aspect betekent :

Maar nu in andere woorden dan het voorbeeld:

Persoon:

Begrip:

Gebeurtenis: 

Op 1 februari 1788 schrijft de Amerikaanse politicus James Madison in een artikel:
Als de wettelijke, uitvoerende en gerechtelijke machten in dezelfde handen zijn, of dat nu van één is of van velen, en of dat nu via erfrecht, via zelfbenoeming of via verkiezingen gaat, dan kan dat terecht tirannie worden genoemd.

Leg uit welk verlicht ideaal James Madison in dit artikel verdedigt