Midden-Oosten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Midden-Oosten

Tweedelige lessenreeks over de Geschiedenis van het Midden-Oosten

Deel I: het Midden-Oosten tot 1869

Deel II: Het Midden-Oosten. Honderd jaar brandpunt van de wereldpolitiek

De hoofdvragen

Dit thema beslaat de geschiedenis van het Midden-Oosten en draait om het beantwoorden van de volgende vragen:

Vraag 1: “In hoeverre speelt het Midden-Oosten een sleutelrol in de wereldgeschiedenis vanaf de prehistorie tot het begin van de Moderne Tijd.
Vraag 2: “Door welke interne en externe factoren veranderde het Midden-Oosten vanaf 1900 van een uithoek van het Ottomaanse rijk in een van de voornaamste brandhaarden van de wereldpolitiek?

Einddoel

Aan het einde van deze tweedelige lessenreeks 

- heb je een breed overzicht van de geschiedenis van het Midden-Oosten en

- kan je de geschiedenis van het Midden-Oosten plaatsen in een bredere mondiale context en

- kan je de rol van het Midden-Oosten in de hedendaagse wereldpolitiek beter begrijpen. 

Opzet deel I

Deel I:

1) Midden-Oosten in kaart. Vruchtbare halve maan, Perzen, Byzantijnen en Islam.

2) Kruistochten, Mongolen en de Zwarte dood

3) Turken en Byzantijnen

4) Een Ottomaans wereldrijk

5) Timoerlenk en de grote drie Islamitische rijken

6) Ottomaanse ondergang

7) Bonje op de Balkan

Opzet deel II

Deel II
 1) De nadagen van het Ottomaanse Rijk

2) Geboren uit onrecht, gegrondvest op onrecht (Stichting Israël)
3) Arabisch nationalisme (Stichting Arabische landen)
4) Oorlogen om Allah en olie (Religieus extremisme en Westerse invloed)
5) Nieuwe springstof in het kruitvat (Recente gebeurtenissen

Deel I

M-O in kaarten

Dit eerste deel dient als overzicht van de vroegste geschiedenis van het Midden-Oosten (tot het Byzantijnse Rijk) 

Het begin

• Het Midden-Oosten wordt gezien als de bakermat van 'de beschaving'. 
• Hiermee bedoelen wij: het ontstaan van de eerste echte landbouw en landbouwsamenlevingen.
• Het klimaat en ligging van rivieren zorgden voor een optimale omgeving voor landbouw.
• Landbouw leidde tot het ontstaan van de eerste agrarische samenlevingen. 
• Landbouw verdreef op veel plekken de oorspronkelijke jager-verzamelaar samenlevingen.
• de nomadische levensstijl werd veelal vervangen door een sedentaire levensstijl.
• deze overgang wordt de agrarische revolutie genoemd en vond ongeveer plaats tussen 15000 en 6000 v. Chr. 

Eerste staten

3000-700 v. Chr.

• Het Midden-Oosten is een van de eerste plekken waar er grote staten, rijken en koninkrijken ontstonden. 
• Dit waren gecentraliseerde staten met hierarchische samenlevingen en steden.
• Zij zijn te kwalificeren als agrarisch-urbane samenlevingen. 
• Het wiel, schrift en metaalbewerking zijn drie voorbeelden van de vele ontwikkelingen die in de loop der eeuwen zijn ontstaan. 
• Tot de opkomst van het Perzische rijk was het Midden-Oosten alleen nog nooit een eenheid geweest!

De 'Feniciers' 

800 - 500 n. Chr. 

• Na een ' donkere periode' tussen 1200 en 800 v. Chr. krabbelde het Midden-Oosten weer op. 
• Handelaren genaamd de 'feniciers' trokken het Middellandse zeegebied in en verspreidde via handel hun alfabet (het huidige 26-letterige stelsel).
• Deze handelaren stichtte in Noord-Afrika de kolonie Carthago.

De Achaemeniden

550 - 330 v. Chr.

• De 'Perzen'  en 'Meden' veroverden in de 7e en 6e eeuw v. Chr. een gigantisch wereldrijk.
• Cyrus de Grote stichtte in 550 v. Chr. het Achaemeniden dynastie.
• Het Perzische Rijk was een gigantisch gecentraliseerd rijk met een geavanceerd wegennetwerk, communicatie en staatkundige verdeling.
• Het rijk had een hoogstaande en ontwikkelde kunst en cultuur.
• Het rijk stortte in na de veroveringen door Alexander de Grote in de periode 334-330 v. Chr. 
• Dit rijk ligt aan de grondslag van de Perzische identiteit en cultuur.
• Wordt gezien als een integraal onderdeel van de hedendaagse Iraanse geschiedenis. 

Alexander en Diadochii 

332 - 168 v. Chr.

• Alexander de Grote veroverde het Achaemenidenrijk en nam de Griekse cultuur met zich mee. Daarom heet deze periode de hellenistische periode. 
• Alexander stierf in 323 v. chr. in Babylonie (zijn nieuwe hoofdstad) zonder meerderjarige opvolger.
• Zijn generaals verdeelde zijn rijk en begonnen onderling te vechten. (diadochii = opvolgers)
• Uiteindelijk bleven er een aantal rijken langere tijd bestaan, waaronder het Seleucidenrijk en het Ptolemeische rijk in Egypte. 
• Overal in de rijken ontstond er een mengcultuur met veel Griekse elementen die tot op de dag van vandaag te traceren zijn.

Roma Victrix!

168 v. Chr. - 476 n. Chr.

• Het Romeinse Rijk veroverde ongeveer de helft van het Midden-Oosten. De andere helft kwam in het bezit van de steppenomadische parthen.
• Het Midden-Oosten vormde dus een grensgebied tussen twee wereldrijken.
• Het Romeinse Rijk zocht herhaaldelijk contact met andere wereldrijken, waaronder in China. 
• Het Midden-Oosten werd voor het eerst een cultureel-economisch doorgeefluik.
• Aan het einde van de 4e eeuw n. Chr. werden de Parthen vervangen door de Sassaniden.
• Aan het einde van de 6e eeuw n. Chr. transformeert het Romeinse Rijk in het Midden-Oosten in het Byzantijnse Rijk. 

'Romanoi '

476 - 1453 n. Chr. 

Het oost-Romeinse rijk kwam de 6e eeuw uitrollen als een hervormde entiteit: Het Byzantijnse rijk.

Hoofdstad Constantinopel lag strategisch en had een bevolking om en nabij 500 000.

Christelijk Orthodox

Het Midden-Oosten was wederom een grensgebied en een oorlogsgebied.

In de vormaalige Byzantijnse gebieden woonden veel Christelijke minderheden die tot op het heden bestaan.

De Byzantijnen vormden de buffer tussen de Islamitische kalifaten en de Europese koninkrijkjes 

Opkomst Islam

• Derde grote monotheistische geloof.
• Ontstaan op het Arabische schierleiland.
• Tolerantie en houding zorgde voor razendsnelle verspreiding.
• Veroorzaakt een complete ineenstorting van het oude Sassanidenrijk en 2/3e van het Byzantijnse rijk.
• Veroorzaakt een gigantische herverdeling van politieke en culturele macht in het Midden-Oosten.
• Start wetenschappelijke en culturele bloeiperiode die tot de 13e eeuw zou duren.
• Vormt de grondslag voor de huidige culturele-politieke verdelingen in het Midden-Oosten

Europese inmening

1099 - 1291

• Kruistochten! 
• De Franken hadden al gevochten tegen Islamitische strijdkrachten in 732 n. Chr.
  
• De Abassieden waren aan het winnen in hun strijd met het Byzantijnse Rijk. Hun Keizer vroeg in 1095 de Paus om militaire hulp.
  
• 1099: overwinning 1e kruistocht: Jeruzalem veroverd.
  
• Stichting Koninkrijk Jeruzalem.
• Veel geweld tussen Moslims, Christenen en Joden
• Veel cultureel-economische uitwisselingen tussen Christenen en Moslims.
• De basis voor uitgebreide handelscontacten tussen Europa en Midden-Oosten worden gelegd

Deel II

Kruistochten, Mongolen en Zwarte dood

Pax Mongolica

1227 - 1370 n. Chr.

• Angst en terreur gecombineerd met tolerantie zorgen voor effectieve controle van de Mongoolse heersers over de diverse bevolkingsgroepen en culturen in het khanaat. 
• Mongoolse tolerantie zorgt voor fluiditeit in geloof in het Midden-Oosten. 
• Het Mongoolse staatsapparaat functioneerde als meritocratie, met uitzondering voor de familie van de Khan. 
• De Mongoolse vrede creerde een breder wereldbeeld voor alle Mongoolse onderdanen. 
• Ook kon er relatief ongestuurd nu gehandeld worden tussen China en het Midden-Oosten..
• Marco Polo reisde in deze tijd naar China en zorgde voor contact tussen Europa en 'de Orient'. 

De Mongolen

' Straf van god': 1206 - 1370 

• Begin 13e eeuw verenigde Temüjin Borjigin (Ghengis Khan) de steppenomadische Mongolen
• In een vernietigende veroveringsgolf leidde Ghengis de Mongoolse ruiterlegers dwars door Azie en het Midden-Oosten.
• Ghengis veegt het Islamitische Kwarezmiaanse rijk van de aardbodem. Hij laat complete steden en gebieden vernietigen en moordt de bevolking uit of maakt hen tot slaaf. 
• De Mongolen gebruikten terreur als wapen. Uiteindelijk leidde de Mongoolse veroveringen tot de dood van ongeveer 30 miljoen mensen (5% van de wereldbevolking)
• Het Mongoolse rijk werd na de dood van Ogedei Khan (zoon van Ghengis) opgesplits in 4 khanaten.

De 'OG' Pandemie

+/- 1340 - 1352

• De 'Zwarte dood' is een bacteriele pestvariant ontstaan op de steppen van Centraal-Azie.
• De pest verspreidde zich via de handelsroutes door Eur-azie. 
• De toegenomen connectiviteit tussen Oost en West dankzij de Mongolen zorgt juist voor een snellere verspreiding.
• De Pest doodde tussen de 100 en 200 miljoen mensen wereldwijd, waaronder 33% van de Europese bevolking.

Speech van paus Urbanus II

1) Welke motieven geeft de paus om op kruistocht te gaan?

2) Wie gingen er op kruistocht?