Domein C havo examen

• Biologie
• HBO
• Studiejaar 2

Domein C havo examen

C1: Zelforganisatie van cellen

Genexpressie: welke genen staan ‘aan’ of ‘uit’?

• Hetzelfde DNA, maar niet alle genen zijn in elke cel actief.
• Genexpressie wordt beïnvloedt:

Interne factoren: Signaalstoffen, hormonen en cel-celcommunicatie.

Externe factoren: Voeding, temperatuur en stress.

• Voorbeeld in gezondheid:
• Kanker
• Stofwisselingsziekten

• Vraag:

Celdifferentiatie: cellen krijgen een specifieke functie

•  Verschillende celtypen door celdifferentiatie. 
• Stamcellen: ontwikkelen zich tot gespecialiseerde cellen.
• Verschillen in celdifferentiatie zorgen voor diversiteit in functies.

• Mitochondriën
• Bruin vetweefsel

• Vraag:

Ontwikkeling van cellen en gezondheid

• Herstel van weefsels
• Regeneratieve geneeskunde: stamcellen gebruiken voor herstel beschadigde weefsels

• Vraag:

C2: Zelforganisatie van het organisme

De levenscyclus en ontwikkeling van organismen

• De levenscyclus omvat verschillende fasen: geboorte, groei, ontwikkeling, voortplanting en sterfte. 
• Celgroei en celdeling (mitose): zorgen voor de toename van cellen en groei organisme.
• Differentiatie: Cellen specialiseren zich in weefsels en organen.
  
• Hormonale regulatie stuurt processen zoals puberteit, voortplanting en veroudering.

• Gezondheid:

Hormonale verstoringen: kunnen de ontwikkeling beïnvloeden.

Voeding : rol in de groei en ontwikkeling spelen.

• Vraag:

Voedselproductie en ontwikkeling van organismen

• Landbouw en veeteelt: levenscycli beheren, voedselproductie optimaliseren. 
• Selectieve kweek en genetische modificatie

Voorbeelden in voedselproductie:

• Plantenveredeling: Gewassen met hoge opbrengsten of resistentie tegen ziektes.
  
• Dierlijke productie: Het gebruik van groeihormonen of specifieke voeding om vleesproductie te verhogen.
  

• Vraag:

Verstoringen in de ontwikkeling en aanpak hiervan

• Verstoringen in de levenscyclus: genetische afwijkingen, ziekten, hormonale disbalans of omgevingsfactoren.
• Gezondheid: aangeboren afwijkingen, ziekten, veroudering en preventie.

• Voedselproductie:

Ziekte planten door schimmels of insecten: → bestrijding met pesticiden of biologische methoden.

Stress of infecties bij dieren:  → aangepaste huisvesting en diergeneeskunde helpen dit te voorkomen.

Vraag: 

C3: Zelforganisatie van ecosystemen

Dynamiek en evenwicht in ecosystemen

• Ecosystemen: verandering door natuurlijke processen en menselijke invloeden.

Dynamieken en evenwicht:

• Successie: de geleidelijke verandering van ecosystemen.

Primaire successie: Ontstaat op een plek waar nog geen leven was.

Secundaire successie: Ontstaat op een plek waar al een ecosysteem was, maar dat is verstoord.

• Vraag:

Duurzaamheid en ecosystemen

• Duurzaamheid: Ecosystemen blijven functioneren zonder dat ze worden uitgeput.

• Duurzaam landgebruik
• Natuurbeheer
• Circulaire economie

• Menselijke activiteiten: zowel positief als negatief

• Vraag: 

Menselijke invloed op zelforganisatie van ecosystemen

• Negatieve invloeden:
  

Ontbossing

Klimaatverandering

Overbevissing

Milieuvervuiling

• Maatregelen om ecosystemen te beschermen:
  

Natuurherstel

Beheer van beschermde gebieden

Ecologische verbindingszones

Duurzame landbouw en visserij

• Vraag:

Wereldbeeld en ecologisch bewustzijn

• Hoe moeten we met ecosystemen omgaan? 
• Visies:

Ecocentrisch wereldbeeld: De natuur heeft intrinsieke waarde, los van haar nut voor de mens.

Anthropocentrisch wereldbeeld: De natuur is er om door de mens gebruikt te worden, maar moet wel beheerd worden.

Duurzaam wereldbeeld: Streeft naar een balans tussen economische, ecologische en sociale belangen.

Vraag: