Verlichting 5V

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Wat snap je nog niet van het huiswerk?

Wat is geen typisch kenmerk van de verlichting?

1. Deisme, tolerantie en rationalisme
2. rationalisme, liberalisme, nationalisme
3. liberalisme, trias politica, de rede
4. opvoeding, onderwijs en kennisdeling

Verlichting

• Bevrijding traditionele denken
• zelfstandig denken leidt tot kritisch denken en dat leidt vervolgens weer tot goed gedrag (rationalisme)
• Belangrijkste denkers
• Spinoza
• Montesquieu
• Rousseau
• Kant

Snelle ontwikkeling wetenschap en techniek

Literaire ontwikkelingen

• literatuur door burgers voor burgers (verschil renaissance)
• Schrijvers uit alle lagen bevolking (verschil renaissance)
• Schrijvers opvoeders en opinievormers
• Vrouwelijke schrijfster komen op: Belle van Zuylen, Betje Wolff en Aagje Deken 

Spectatoriale tijdschriften

Tekstsoorten: 

1. karakterschetsen: menselijke eigenschappen uitvergroot en bekritiseerd of juist geprezen

2. moraliserende gedichten

3. lezersbrieven (ingezonden brieven)

Vanaf 1780 dalende populariteit: politieke kwesties mochten niet genoemd worden en de roman werd erg populair. 

Spectatoriale tijdschriften

• "Spectator" betekent zowel het tijdschrift als de hoofdpersoon
• Inhoud divers
• algemeen menselijke eigenschappen
• Gelezen in koffiehuizen
• De Hollandse Spectator (Justus van Effen)

Justus van Effen (1684-1735)

• Jurist, vertaler
• Oprichter van de Hollandsche Spectator (1731-1735)
• Pleidooi voor het gebruik van de moedertaal i.p.v. het Frans
• Pleidooi voor verdraagzaamheid

Inhoud Hollandsche Spectator

• Essays, korte verhalen
• Literatuur, taalkunde, sociale problemen, godsdienst
• "ingezonden" brief
  

Literatuur

- in eerste instantie ook vaak didactisch: biedt lezers nieuwe rationele ideeën en opvattingen  

- nieuwe genres:

1. kinderliteratuur
2. imaginair reisverhaal
3. sentimentalisme

    Imaginair reisverhaal

2. Imaginair reisverhaal

In tegenstelling tot eerdere reisverhalen denkbeeldig

Utopisch

Imaginaire reisverhalen

• denkbeeldige landen
• Gulliver's travels (Swift)
• Maatschappijkritiek
• Reize door het Aapenland (van J.A. Schasz)

is een......

1. imaginair reisverhaal en utopie
2. utopie en realistische roman
3. imaginair reisverhaal en robinsonade
4. utopie en robinsonade

1. Kinderliteratuur 

Kinderboeken / kinderliteratuur 

- Hieronymus van Alphen

- Proeve van Kleine Gedigten voor Kinderen (1778)

- studie-ijver, oprechtheid en gehoorzaamheid, relatie ouder-kind --> onderwerpen in gedichten

- ik-fguur / geen moeilijk taalgebruik / deugd centraal / rijm 

Niet eerder echte boeken voor kinderen.

Er waren wel een soort van jeugdboeken, maar dat waren bewerkingen van boeken voor volwassenen (ridderverhalen). 

Van Alphen schreef de gedichten aanvankelijk anoniem. Na succes uit de anonimiteit gestapt. 

Kinderliteratuur

• Opvoeding en onderwijs belangrijk
• Bijzonder; speciale teksten voor kinderen
• Hiëronymus van Alphen
•  eenvoudig taalgebruik
• wijze les of moraal

Lees het volgende gedicht: Het vrolijk leren

Mijn spelen is mijn leren, mijn leren is mijn spelen

En waarom zou mij dan het leren vervelen?

Het lezen en schrijven verschaft mij vermaak.

Mijn hoepel, mijn priktol verruil ik voor boeken;

Ik wil in mijn prenten mijn tijdverdrijf zoeken,

't Is wijsheid, 't zijn deugden, naar welke ik haak.

Het vorige gedicht is geschreven door Hiëronymus van Alphen. Wat was zijn doel met dit gedicht?

Wat zou Hiëronymus van Alphen van Pipi Langkous hebben gevonden? Leg uit?

maken opdracht 24 en 26 1 en 2

ca. 10 minuten

Roman

• verdieping personages
• zedenroman -> wat hoort wel en wat niet
• Vorm (briefroman)
• sentimentele roman (Julia van Rhijnvis Feith) 

Wat voor soort literatuur uit de verlichting zou je het zelf het liefste willen lezen