Hoe ervaren wij ons bestaan als mens? - 1.2 Fenomenologie in context

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Hoe ervaren wij ons bestaan als mens?

1.2 Fenomenologie in context

Terugblik op je eigen leven

Objectieve verklaringen of subjectieve zinsbeleving?

Natuurwetenschappen of geesteswetenschappen?

Verklaren of begrijpen?

Fenomenologen

Edmund Husserl

Maurice Merleau-Ponty

Feitenwetenschap heeft een te eenzijdige focus op het derdepersoonperspectief dat er iets verloren is gegaan; het eerstepersoonsperspectief

Edmund Husserl 

(1859-1938)

Moderne wetenschap: wiskunde, telbaar en meetbaar, alles in één groot systeem

Tweespalt 1. natuurwetenschappen en 2.leefwereld

1. Objectieve oorzakelijkheid en 

2. contrete wereld die wij persoonlijk ervaren

Leefwereld gaat vooraf aan de objectieve wereld

Maurice Merleau-Ponty

(1908-1961)

Centrale rol van het lichaam in onze geleefde ervaring.

De mens heeft ervaringen door het lichaam.

Motorische intentionaliteit: lichamelijke vaardigheid om de wereld waar te nemen en erin te handelen.

Dit is prereflexief; voorafgaand aan theoretisch begrip.

Merleau-Ponty

Uit motorische intentionaliteit spreekt een vertrouwdheid met je eigen lichaam en de mogelijkheden ervan: lichaamsschema.

Vloeiend en veranderlijk karakter

(denk aan blindenstok)

Lichaam zijn en een lichaam hebben

Ik kan met mijn ene hand de andere voelen.

Lichaam hebben en lichaam zijn:

theoretisch kan de twee van elkaar scheiden, maar in de beleefde ervaring niet.

Plessner:

Het geleefde lijf (Leib) en objectief lichaam (Körper)

De mens in fenomenologisch opzicht

De wereld beschrijven vanuit eerst een plaats- en lichaamsgebonden perspectief;

het eerstepersoonsperspectief

Combineren eerste- en derdepersoonsperspectief heeft 

a. kentheoretische en b. wetenschapsfilosofische gevolgen.

a. alternatief perspectief op hoe wij als mens kennis vergaren, en

b. wat daarvoor een passende wetenschappelijke methode is.

De mens in fenomenologisch opzicht

Innemen van objectief standpunt laat de geleefde zelfervaring buiten beschouwing. Alsof de objectieve onderzoeker zichzelf zou moeten (kunnen?) uitschakelen.

Derdepersoonsperspectief heeft moeite de mens te zien als iets dat niet puur natuur gedetermineerd of rationeel is. Beleefde ervaring mist.

Zinsdimensie (wat maakt het leven betekenisvol en waardevol?) verdwijnt in een objectieve wetenschappelijke zienswijze. Wetenschap wordt daarmee losgekoppeld van de ethische vraag 'hoe moeten we leven'?

Combineren eerste- en derdepersoonsperspectief!

Fenomenologische benadering

Tegenwicht tegen eenzijdig mensbeeld.

Helmuth Plessner; existentiële lading van de fenomenologie van onze ervaring.

Een beschouwing op ons bestaan geeft ook een antwoord op de vraag hoe we ons leven zouden moeten inrichten.

(bijv. Mens als rationeel wezen -> rationele keuzes)

Eindterm 5

De kandidaten kunnen de opvattingen van Descartes, Sheets-Johnstone, Plessner, De Beauvoir en Fanon over de vraag naar de mens, en de verschillende manieren waarop het lichaam daarbij een rol speelt uitleggen, vergelijken, toepassen en evalueren. 

Daarbij kunnen zij de volgende standpunten betrekken:

• mensen zijn een denkend bewustzijn met een mechanisch lichaam (Descartes);
• mensen zijn een reflecterend, bewegend lichaam (Sheets-Johnstone);
• mensen staan lichamelijk in verhouding tot zichzelf (Plessner);
• mensen staan lichamelijk in verhouding tot anderen (De Beauvoir, Fanon).

Eindterm 7

De kandidaten kunnen uitleggen en evalueren dat volgens Plessner mensen in een verhouding tot zichzelf staan. Daarbij kunnen zij betrekken:

• een uitleg van Plessners’ poging om de biologische benadering van de mens te verenigen met de fenomenologische bestaanservaring en van zijn opvatting dat mensen onbepaalde wezens zijn;
• het begrip ‘excentrische positionaliteit’ en de drie antropologische wetten;
• een uitleg van Plessners’ eerste antropologische wet (natuurlijke kunstmatigheid) dat mensen van nature kunstmatig zijn;
• een uitleg van Plessners’ tweede antropologische wet (bemiddelde onmiddellijkheid) dat mensen hun bestaanservaring willen uitdrukken;
• een uitleg van Plessners’ derde antropologische wet (utopische standplaats) dat mensen verlangen boven zichzelf uit te stijgen én vaste grond onder de voeten te hebben;
• een uitleg met tekstfragment 2 van Plessners opvattingen dat de problematiek van lachen en wenen de dubbelzinnige verhouding van de mens tot het eigen lichaam verduidelijkt en de oorsprong van lachen en wenen de bestaanservaring typeert.