4.2 Prokaryoten

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 3 Genetica en 

Thema 4 Evolutie

Leerdoelen 4.2 Prokaryoten

• Je kunt kenmerken van prokaryoten noemen.

Herhaling paragraaf 1

Allereerste levensvormen (fossielen)

Prokaryoten (1,4M): eencellige organismen met kringvormig DNA-molecuul dat los in het cytoplasma ligt (zonder celkern of andere zichtbare organellen)

• Anaeroob: konden uitsluitend leven in een milieu zonder zuurstof
• Heterotroof: verkregen energie uit de opname en afbraak van organische stoffen uit de oersoep (kunnen dus zelf niet organische stoffen uit anorganische stoffen maken voor voedsel en bouw)

Cyanobacteriën/blauwalg (2,8M): 

• Autotroof: zelf in staat tot fotosynthese (anorganisch -> organisch)
• Produceerden zuurstof = atmosfeer rijker + anaerobe levensvormen vergiftigd (2M)
• Ontstaan eerste aerobe heterotrofe bacteriën: zuurstof gebruiken om opgenomen energierijke organische stoffen af te breken

Binas tabel 78

ENDOSYMBIOSETHEORIE: ontstaan van eukaryoten (cellen met een celkern, dubbele membranen en organellen) binas tabel 94C

Cyanobacterien

bijzonderheden:

foto-autotroof

stikstofbinders

toxisch

groeien vooral in warm, vervuild, zuurstofarm water

Ondersteuning Endosymbiose theorie

1. Mitochondriën en chloroplasten bezitten beide een kringvormig DNA-molecuul (dus ooit vrij levende bacteriën)
2. Mitochondriën en chloroplasten bezitten ieder een dubbel membraan (binnenste = overeenkomstig met prokaryoot/bacterie membraan en buitenste = overeenkomstig met het celmembraan)

Indeling in domeinen

Enorme biodiversiteit: verscheidenheid aan organismen (1,5m)

Taxonomen beschrijven, ordenen en benoemen groepen organismen.

Systematici onderzoeken en beschrijven de verwantschap op basis van gemeenschappelijke afstamming, op basis van:

• uiterlijke kenmerken
• cellen (morfologie)
• moleculaire eigenschappen (bouw van membranen/ eiwitten/ DNA)

Zie links indeling op basis van microscopisch zichtbare eigenschappen. Binas tabel 79A +79B + 79C)

Indeling op basis van verschil in bouw ribosomen

• Prokaryoten: bacteriën en archaea -> eencelligen zonder celkern of andere door membranen begrensde organellen 

Verdere indeling bacteriën op basis van: biochemische reacties in de cel, bouw DNA en bouw celwand

• Archaea: kunnen overleven in extreme milieuomstandigheden, nauwer verwant aan eukaryoten dan prokaryoten (eiwitten celwand)

• Eukaryoten: schimmels, planten, dieren (complexer)

Taxonomie

Rijk - stam - klasse - orde - familie - geslacht - soort

• Tijger: dier - gewervelden - zoogdieren - roofdieren - katachtigen - panter - tijger

Wetenschappelijke naam (Linnaeus) = Geslacht + soort

• Madeliefje: Bellis perennis L.

4.2 Prokaryoten

Archaea (enkele honderden soorten) - extremofiel

Bacteriën - één circulair chromosoom, plasmiden (genen die resistentie kunnen veroorzaken), peptidoglycaan in celwand

Celdeling bij bacteriën

Genoverdracht: transformatie in darm, conjugatie bij bacteriën en transductie bij bacteriofagen (virussen)

Wat betekenen bacteriën voor de mens?

• Voedselproductie
• Afvalwaterzuivering en bestrijding milieuverontreiniging
• Opruimen dode resten organismen
• Bederf voedsel en ziekte
• Genetische modificatie (veranderen DNA door het inbrengen van een gen van een ander organisme met behulp van enzymen - Binas tabel 71M1)
• Balans schadelijk/onschadelijk

Virussen

• Erg klein 0,1um
• Geen stofwisseling 
• Bestaat voor grootste deel uit erfelijk materiaal (oa DNA)
• Eiwitmantel (capside)
• Uitsluitend voortplanting binnen specifieke gastheercellen

Binas tabel 77A+B

Bacteriofagen: virussen die bacteriën als gastheer gebruiken (Binas 77D)

Leerdoelen 4.2 behaald???

• Je kunt kenmerken van prokaryoten noemen.

De opdrachten:

Lezen: bestudeer blz. 20-25.

Maak opdr. 23-34 + ook nakijken.