Examentraining Biologie VWO

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Examentraining VWO

Examen biologie vwo

Examenzittingen

Tijdvak 1: vrijdag 23 mei 2025  13:30-16:30 uur

Tijdvak 2: dinsdag 24 juni 2025    13:30-16:30 uur

Wat neem je mee naar het biologie examen?

• Tijdens je examen mag je een BINAS van school gebruiken, 
• De BINAS dient compleet onbeschreven en onbeplakt te zijn. Het gebruik

       van briefjes als paginawijzers is niet toegestaan.

• Het gebruik van een niet-grafische rekenmachine is toegestaan.
• Verder meenemen naar je examen: (reserve-)pen, tekenpotlood, gum,

       geodriehoek, arceerstiften en eventueel een woordenboek NL.

• Tijdens je examen mag je NIKS lenen van anderen. 

Wat moet je KUNNEN?

Wat moet je

KUNNEN?

Vergeet niet het toepassen van de natuurwetenschappelijke methode!

Wat moet je KENNEN?

Bijna alles van vwo4-5-6

(behalve gedrag/seksualiteit en spieren/oog/oor niet)

Twijfel je?

Bekijk de syllabus vwo biologie 2025. 

LET OP! de details staan in het boek!

De volgende slides gaan over de DOMEINEN en DEELCONCEPTEN

EIWITSYNTHESE (B1)

DNA

nucleïnezuren, helixstructuur, basenparing, nucleotide, enkelstrengs en dubbelstrengs DNA, chromosomen, nucleosomen, histonen, kernDNA, mitochondriaal en chloroplast, DNA, RNA, genetische code, plasmide, primer, PCR, sequencen, restrictie-enzym, repetitief DNA.

Eiwitsynthese

aminozuur, primaire, secundaire, tertiaire en quaternaire structuur, proteïne, peptidebinding, transcriptie, translatie, mRNA, tRNA, rRNA, cytoplasma, ribosoom, golgi-systeem, (ruw) endoplasmatisch reticulum, tripletcode, codon, anticodon, coderende streng, afleesrichting, template/matrijsstreng, DNA-polymerase, startcodon, stopcodon, plasmide.

STOFWISSELING VAN DE CEL (B2)

Homeostase

prokaryoot, eukaryoot, virus, bacterie, plasmide, celkern, kernlichaampje, kernporie, chromosoom, celwand, celmembraan, vacuole, cytoplasma, grondplasma, cytoskelet, centriolen, mitochondrie, (ruw) endoplasmatisch reticulum, golgi-systeem, ribosoom, lysosoom, chloroplast, chlorofyl, plastide, ciliën, flagellen, terugkoppeling,

receptoreiwit, effector, cascade, ionenpomp, dynamisch evenwicht.

Transport

diffusie, osmose, semi- permeabel membraan, selectief permeabel, fosfolipiden, hydrofoob, hydrofiel, receptoreiwit, ionentransport, ionenpomp, isotonisch, hypotonisch, hypertonisch, plasmolyse, turgor, osmotische druk, osmotische waarde, waterpotentiaal, actief transport, passief transport, endo- en exocytose,

cytoplasmastroming, motoreiwit, cytoskelet.

Assimilatie en dissimilatie

autotroof, heterotroof, fotosynthese, C-assimilatie, chloroplast, licht- en donkerreactie, chemosynthese verbranding, aeroob, anaeroob, glycolyse, citroenzuurcyclus, oxidatieve fosforylering, gisting, alcohol, melkzuur, methaan, ADP en ATP, NAD, NADP, bouwstoffen, brandstoffen, reservestoffen, enzymen, fosfolipiden, tussencelstof, koolhydraten (mono-, di- en polysachariden, zetmeel, glycogeen, cellulose), vet (vetzuren en glycerol), eiwit, aminozuren, DNA, recombinant-DNA, pH, denaturatie.

STOFWISSELING VAN HET ORGANISME (B3)

Orgaan

hart, hartkleppen, slagader, ader, haarvat, lymfesysteem, huidmondjes, hout- en bastvaten, wortelharen, longen, luchtpijp, bronchiën, longblaasjes, kieuwen, tracheeën, huidmondjes, slokdarm, maag, twaalfvingerige darm, alvleesklier, lever, galblaas, dunne darm, dikke darm, endeldarm, darmvlokken, kring- en lengtespieren, nieren,

nefron, zweetklieren.

Fotosynthese

autotroof, heterotroof, (an)organische stoffen, chloroplasten, netto fotosynthesereactie, voortgezette assimilatie, beperkende factor.

Ademhaling

gaswisseling, ventilatiebewegingen, longcapaciteit, vitale capaciteit, dode ruimte, diffusie, wet van Fick, CO2-concentratie, O2-concentratie, bufferende werking van hemoglobine en HCO3-, dissimilatie, assimilatie, beperkende factor.

Vertering

mechanische en chemische vertering, darmperistaltiek, voedingsstoffen, verteringssappen, gal, verteringsenzymen voor koolhydraten, eiwitten, vetten, vitamines, pH, temperatuur, verteringsproducten, emulgeren, resorptie,

darmbacteriën.

Uitscheiding

waterhuishouding, ultrafiltratie, reabsorptie/terugresorptie, voorurine, osmotische waarde, ADH, ureum, urine, bufferende werking van HCO3-, galzouten, galkleurstoffen, zweet.

Transport

open en gesloten bloedsomloop, enkele en dubbele bloedsomloop, grote en kleine bloedsomloop, embryonale bloedsomloop, bloedplasma, weefselvloeistof, lymfe, beenmerg, bloedsamenstelling, rode bloedcellen, witte bloedcellen, bloedplaatjes, hartslagfrequentie, slagvolume, sinusknoop, AV-knoop, bundel van His, bloeddruk,

diastole, systole, zuurstoftransport en koolstofdioxidetransport, voedings- en afvalstoffen, Bohr-effect, bufferende werking, HCO3-, hemoglobine, myoglobine, bloedstolling, cholesterol, tegenstroomprincipe, filtratiedruk, colloïd-osmotische druk, verdampingsstroom, cohesie, adhesie, worteldruk, oedeem.

ZELFREGULATIE VAN HET ORGANISME (B4)

Homeostase

zenuwstelsel, hormoonstelsel, receptoren, inwendig en uitwendig milieu, regelkring, positieve en negatieve terugkoppeling, dynamisch evenwicht, receptoren in celmembranen en cytoplasma, osmotische waarde, pH, temperatuur, chemische samenstelling, O2-concentratie, CO2-concentratie, bufferende werking van hemoglobine

en HCO3-, glucoseconcentratie, waterhuishouding, chemische en drukreceptoren in de aorta, pCO2, pO2.

Hormonale regulatie

hormoonklieren, hypofyse, hypothalamus, schildklier, nieren, bijnieren, ovaria, testes, eilandjes van Langerhans, exocrien, endocrien, doelwitorganen, receptor, hormoonconcentratie, insuline, glucagon, adrenaline, schildklierhormoon, spijsverteringshormonen, EPO.

Neurale regulatie

centraal zenuwstelsel, perifeer zenuwstelsel, grote en kleine hersenen, centra in de hersenschors, witte stof, grijze stof, hersenstam, ruggenmerg, autonoom (vegetatief) zenuwstelsel, animaal zenuwstelsel, ortho- en parasympatisch, sensorische, schakelen motorische neuronen, cellen van Schwann, myelineschede, synaps, Na/K-pomp, impulsgeleiding, saltatoire geleiding, reflexboog, neurotransmitter, rustpotentiaal, actiepotentiaal, prikkeldrempel, refractaire periode, exciterend, inhiberend, prikkels, temperatuur-, licht-, tast- en pijnreceptoren

AFWEER VAN HET ORGANISME (B5)

Afweer

huid en slijmvliezen, bloed, lymfe, milt, lymfeknopen, humorale en cellulaire respons, macrofagen, T- en B-cellen, mediatoren, antigenen en antistoffen, lichaamseigen, lichaamsvreemd, MHCI en MHCII, natuurlijke en kunstmatige immuniteit, actieve en passieve immuniteit, vaccinatie, transplantatie, bloedtransfusie, AB0-systeem, resusfactor, donor, acceptor, mechanische en chemische afweer van planten, resistentie.

REGULATIE VAN ECOSYSTEMEN (B8)

Energiestroom

producent, consument, reducent, trofische niveaus, foto- en chemo-autotroof, heterotroof, (an)organische stoffen, BPP, NPP, productiviteit, fossiele brandstof, biobrandstof, biomassa.

Kringloop

fotosynthese, dissimilatie, (de)nitrificatie, ammonificatie, stikstofbinding, (an)organische stof, uitspoeling, eutrofiering, biomassa, broeikaseffect, broeikasgassen.

Dynamiek en evenwicht

niche, microklimaat, biodiversiteit, migratie, exoot.

ZELFORGANISATIE VAN CELLEN (C1)

Genexpressie

chromosoom, gen, DNA, RNA, eiwit, fenotype, genetische code, startcodon, stopcodon, transcriptiefactor, activator, RNA-polymerase, splicing, introns, exons, nucleosomen, niet-coderend DNA, cDNA, knock-out-gen.

Celdifferentiatie

genoom, stamcellen, celtype, tussencelstof, apoptose, lysosoom, pluripotent, omnipotent, kanker.

ZELFORGANISATIE VAN ECOSYSTEMEN (C3)

Dynamiek en evenwicht

successie, pioniersoort, climaxecosysteem, gradiëntecosysteem, indicatorsoort, biodiversiteit, genenpoel/genepool, concurrentie, draagkracht, tolerantiegrenzen, exoot, omslagpunt, groeicurves.

MOLECULAIRE INTERACTIE (D1)

Genregulatie en interactie met (a)biotische factoren

genoom, structuurgenen, regulatorgenen, recombinant DNA, proto-oncogenen, enzymen, virus, RNAi, promotor, operator, repressor, suppressor, epigenetisch, cisgeen, transgeen.

CELLULAIRE INTERACTIE (D2)

Celcommunicatie en interactie met (a)biotische factoren

signaalstoffen, second messenger, synaps, cell junctions, receptor, respons, signaalcascade, Na/K-pomp.

INTERACTIE IN ECOSYSTEMEN (D5)

Voedselrelatie

trofische niveaus, predatie, vraat, signaalstoffen, symbiose, parasitisme, mutualisme, commensalisme.

Interactie met (a)biotische factoren

microklimaat, niche, indicatorsoort, beperkende factor, tolerantie, optimum, persistent, biologisch afbreekbaar, habitat.

REPRODUCTIE VAN HET ORGANISME (E3)

Voortplanting

levenscyclus, geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting, voortplantingsorganen van eukaryoten, gameten, spore, mitose, meiose, haploïd, diploïd, polyploïd, bevruchting, eicel, spermacel, follikel, gele lichaam, zygote, klievingsdeling, poollichaampje, embryo, placenta, geslachtshormonen, FSH, LH, oestrogeen, progesteron, testosteron, HCG, menstruatiecyclus, anticonceptie, kunstmatige inseminatie, in vitro fertilisatie, embryonale ontwikkeling, klonen.

Erfelijke eigenschap

genoom, autosomen, X- en Y-chromosomen, genotype, fenotype, allel, gen, mono- en dihybride kruising, (onvolledig) dominant, recessief, intermediair, multipele allelen, lethale factor, gekoppelde genen, stamboom, mitochondriaal DNA, epigenetica, methylering.

EVOLUTIE/SELECTIE (F1)

DNA

DNA, genetische code, genotype, fenotype.

Mutatie

chromosoom, mutagene stof, mutagene straling, puntmutatie, deletie, insertie, genoommutatie, gen, allel, genetische modificatie, DNA-repairsysteem, leesraamverschuiving/frame shift mutatie.

Recombinatie

meiose, homologe chromosomen, autosomen, geslachtschromosomen, karyotype, haplotype, genoom, gekoppelde genen, crossing-over.

Genetische variatie

mutatie, recombinatie, fenotype, genotype, genenpoel/genepool, genetische modificatie.

EVOLUTIE/SOORTVORMING (F2)

Populatie

populatie, genotype, fenotype, emergente eigenschap

Variatie

adaptatie, fitness, natuurlijke selectie, genetic drift, gene flow, allelfrequentie, HardyWeinberg.

Selectie

adaptatie, fitness, selectiedruk, soort, natuurlijke selectie, seksuele selectie, eilandtheorie, stichter effect/founder effect, flessenhalseffect/bottleneck effect, veredeling, inteelt

Soortvorming

soort, geslacht, cladogram, clade, taxon, homologie, analogie, genetic drift, coevolutie, sympatrische en allopatrische soortvorming.

Welk type vragen kom je tegen?

• Open vragen: aantal punten meestal gelijk aan aantal
    denkstappen
• Meerkeuze vragen
  
  

In de examens kunnen meerkeuzevragen voorkomen voor

1 punt en voor 2 punten. Het aantal punten dat aan een  meerkeuze-vraag wordt toegekend, hangt in principe samen met het aantal denkstappen dat de kandidaat moet maken om tot het antwoord te komen.

LET OP!

Er zijn verschillende soorten open vragen	Hoe te herkennen?
Feitenkennis	Noem.. Met welke term… Wat is… Geef een omschrijving van …
Verklaring / toelichting	Geef een verklaring voor…
Inzicht	Leg uit…. Bereken…
Mening	Beargumenteer…
Vaardigheden	Formuleer een hypothese Maak een werkplan Beschrijf een werkwijze… Trek een conclusie

Snoekkroketten

1. Wat is de vraagstructuur?

Instructiewerkwoord + onderwerp + verplicht gegevensgebruik of noteringsvoorwaarde

Uitleggen + oorzaak dat snoekkroketten lichter verteerbaar zijn dan kippen-, rund- en varkenskroketten + mbv gegevens uit de tabel

2. Wat is de antwoordstructuur?

Instructiewerkwoord als zelfstandig naamwoord + onderwerp + verplicht gegevensgebruik of noteringsvoorwaarde

Uitleg + oorzaak dat snoekkroketten lichter verteerbaar zijn dan kippen-, rund- en varkenskroketten + m.b.v. gegevens uit de tabel

3. Naar welk verband wordt gevraagd?

Moet je een oorzaak/ gevolg uitleggen? Moet je een conclusie trekken uit de gegevens? Om dit te achterhalen kun je gebruik maken van de signaalwoorden uit de vraag.

3.Naar welk verband wordt gevraagd?

4. Over welk hoofdonderwerp in de biologie gaat deze vraag?

Bedenk bij welk hoofdonderwerp deze vraag hoort. Dit kan je op het juiste spoor zetten voor te gebruiken BINAS tabellen of begrippen in het antwoord -> Voeding en vertering

5. Welke gegevens uit de vraag kan ik gebruiken?

Lees de informatie uit de context (dus de tekst boven de vraag) gericht door om relevante gegevens te vinden die je nodig hebt voor het antwoord.

Arceer eventueel.

6. Welke gegevens/ kennis moet ik zelf toevoegen?

Bedenk welke kennis je nog moet toevoegen om het antwoord compleet te maken. Bedenk ook welke biologische begrippen waarschijnlijk in het antwoord moeten voorkomen: 

Enzymen, koolhydraten, eiwitten, vetten, organen

7. Formuleer nu je antwoord

Herhaal de vraag + neem het signaalwoord dat past bij het verband in de vraag + voeg het hulpmiddel toe.

Snoekkroketten zijn lichter verteerbaar dan kippen-, rund- en varkensvleeskroketten omdat in de tabel staat dat ...

Schrijf het antwoord in je schrift

8. Controle

Lees de vraag nog een keer goed door en kijk nog een keer kritisch naar je antwoord. Beantwoord je de vraag eigenlijk wel? Zo niet: pas je antwoord aan

9. Maak het antwoord compleet

Voeg informatie uit de context en eigen informatie (kennis/ BINAS) toe om het antwoord compleet te maken.

(Dit was een 1pt vraag, dan volstaat een kort antwoord. Maar beschouw het maar even als een 2pt vraag).

Compleet antwoord

Snoekkroketten zijn lichter verteerbaar dan kippen-, rund- en varkensvleeskroketten omdat in de tabel staat dat snoekkroketten per 100gr maar 1gr vet bevat (terwijl kip, rund, -en varkenskroketten 12-15x meer vet bevat) en vet langzamer verteert dan eiwitten en koolhydraten.

Nog een voorbeeld

Riccardo had koorts. Bij koorts is het temperatuurcentrum in de hersenen ingesteld op een hogere temperatuur dan 37oC. De verpleegkundige constateerde dat Riccardo rilde, een bleke kleur had en dat zijn lichaamstemperatuur nog steeds opliep.

Leg uit hoe door rillen de lichaamstemperatuur stijgt.

Uitwerking vraag over koorts en rillen

 Leg uit hoe door rillen de lichaamstemperatuur stijgt.
Verband leggen: wat heeft rillen met temperatuurstijging te maken? 

Rillen betekent bewegen, dus gebruik van spieren dus verbranding dus warmteproductie! 

Dit zijn dus de denkstappen die je moet maken.

Nu nog formuleren met de juiste biologische termen!

Uitwerking vraag over koorts en rillen

Riccardo had koorts. Bij koorts is het temperatuurcentrum in de hersenen ingesteld op een hogere temperatuur dan 370C. De verpleegkundige constateerde dat Riccardo rilde, een bleke kleur had en dat zijn lichaamstemperatuur nog steeds opliep.

Leg uit hoe door rillen de lichaamstemperatuur stijgt.

Uit het antwoord moet blijken dat:

• het rillen wordt veroorzaakt door spiersamentrekkingen 1p

• waarbij warmte vrijkomt (ten gevolge van dissimilatie) 1p

Veel gemaakte fouten:

- Geen antwoord geven op de vraag (wat is het verschil?)

- Onvolledige antwoorden (gebruik hele zinnen!)

- Alleen vraag herhalen (geen uitleg/nieuwe informatie)

- Te snel naar antwoord willen (werk denkstappen uit!)

- Meer redenen of voorbeelden geven dan gevraagd

- Alleen standpunt of mening geven zonder onderbouwing.

antwoord op rekenvraag bloedsomloop

HMV=SV x HSF

Dus 70 x 70 =4900 ml (of 4,9L)

Inspanning zorgt voor HSF van 200 en een HMV dat 5x zo hoog is HMV is dan 5x4900L= 24500 ml (of 24,5L), alles invullen in formule geeft:

24500= SV x 200 ---> SV= 122,5 ml

Dan nog % verandering berekenen: 122,5-70 / 70 x 100 = 75%  --> antwoord D

Bij open vragen:

BIJ BEREKENINGEN ALTIJD DE EENHEID NOTEREN!!!

Grafieken tekenen

Je doet een onderzoek naar de invloed van verschillende zoutconcentraties in het milieu op de hartslagfrequentie van een watervlo. Je moet een grafiek tekenen. 

• Hoe ziet deze eruit? 
• Wat zet je op de x-as en wat zet je op de y-as?
• Wat is de afhankelijke - en wat is de onafhankelijke variabele?

Grafieken tekenen

Op de X-as komt dan de zoutconcentratie (je stopt namelijk de watervlo in vooraf bepaalde zoutconcentraties), op de Y-as komt de hartslagfrequentie (deze wil je onderzoeken/ meten).

Samengevat:

X-as: wat je weet (onafhankelijke variabele)

Y-as: wat je meet (afhankelijke variabele)

LET OP: zorg dat je de assen ook benoemt, inclusief grootheid (zoals tijd) en eenheid (zoals minuten). Zorg ook voor een mooie schaalverdeling. Teken de meetpunten én de grafieklijn, meestal een vloeiende lijn waar je geen liniaal voor gebruikt! Laat de lijn alleen door het 0,0 punt (de oorsprong) gaan als dat logisch is en uit de gegevens blijkt! Zorg voor een legenda.

Aanbevolen youtube kanalen voor examentraining:

Regels voor het maken van een werkplan:

• Bepaal de afhankelijke variabele, dus wat moet er gemeten worden (y-as)?
• Verander slechts 1 variabele, de onafhankelijke variabele (x-as).
• Maak 1 of meerder experimentele groepen plus een (negatieve) controlegroep. Beschrijf de verschillende groepen.
• Vergelijk de experimentele groep met de controlegroep.
• Herhaal alle metingen (2-3 keer)
• Alle overige omstandigheden blijven gelijk. Soms moet je die in detail beschrijven voor de onderzoeksgroepen.
• Vergelijk de resultaten (van de experimentele groepen en trek een conclusie (of geef terugkoppeling aan de hypothese)

www.lerenvoorhetexamen.nl

Maak CE 2023-tijdvak 1

Dit examen gaan we analyseren

en bespreken in de komende 4 lessen.

GA NIET ZELF NAKIJKEN - dus niet spieken !!!!!