M1 - Stadsrechten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo
• Leerjaar 1

Welkom in de geschiedenisles!

a

b

Wat gaan we doen vandaag? (1)

• Lesdoelen
• Gilden
• Stadsrechten
• Opdrachten 
• Afsluiting  
  

Lesdoelen

Aan het eind van deze les:

• Kun je uitleggen waarvan men in de stad leefden.

• Kun je uitleggen hoe je een meester van een gilde kon worden.

• Je kunt herkennen en uitleggen welke voor- en nadelen het leven in een middeleeuwse stad had.

• Kun je een aantal stadsrechten van een middeleeuwse stad benoemen.

Benoem de vier stappen van betrouwbaarheid.

welk werk wil jij later gaan doen?

Werken in een gilde

• Omdat de oogst groter wordt, hoeft niet iedereen meer boer te zijn: er ontstaan andere beroepen: ambachten
• Mensen met hetzelfde ambacht zitten in een gilde.
• De gilde maakten afspraken: 

1. Het gilde controleerde ook de kwaliteit van de producten
   
2. Ze stelde samen een verkoopprijs vast.
3. Bij ziekte en overlijden kreeg het gezin hulp van het gilde.
4. Maakten samen afspraken over de opleiding van leerlingen en gezellen

De meeste gilden hadden een prachtig gildehuis. Hier werden, behalve vergaderingen, ook feesten gehouden. Heel het leven draaide om het gilde.

Voorbeelden van ambachten in een middeleeuwse stad:

- smid

- bakker

- timmerman

- meubelmaker

- brouwer

- kleermaker

Van leerling 

tot meester

• Je mag alleen een eigen bedrijf hebben, als je lid van een gilde bent.
  

• Hiervoor moet je eerst meester worden:

1. Je begon al erg jong als leerling;
2. Daarna werd je gezel;
3. En pas als je meesterproef had gedaan kon je meester worden. Je was dan vaak al ver boven de 30 jaar!

Middeleeuwse ambachtslieden aan het werk.

Een voorbeeld van een meesterproef.

Om meester te worden moest een poort worden gemetseld.

Wanneer mag iemand zelf een bedrijfje starten in een stad gedurende de middeleeuwen?

1. Als diegene van adel is.
2. Als deze lid is van de gilde in de stad.
3. Alleen de burgermeester mag een bedrijf beginnen.
4. Als er genoeg handel is in de stad.

Leg in je eigen woorden uit wat een gilde is.

Waterpoort. Deze poort wordt vooral gebruikt door mensen die via het water de stad willen bereiken. Deze poort is minder verdedigt en wordt in tijdens van nood gebarricadeerd met houten balken. 

Noorderpoort

De stadspoort aan het noorden van de stad. Belangrijkste poort, die afgesloten kan worden in tijden van aanval.

Zuiderpoort. De poort aan de zuidzijde van de stad. Is vooral toegankelijk voor voetgangers, minder voor karren. De poort kan afgesloten worden tijdens een aanval. 

Kathedraal

Deze grote kerk is de grootste kerk in de omgeving. De bisschop van het gebied zeteld hier dan ook. De stedelingen hebben lang, bijna 300 jaar gebouwd aan hun kerk. De kerk is het middelpunt van het sociale leven in de stad. Iedereen, arm en rijk, komt hier bijeen voor de diensten. 

Marktplein

Het centrale plein als het gaat om handel en middel van bestaan. Hier verdienen de meeste stedelingen hun brood... en kopen het. Op het plein staan kraampjes van boeren en om het plein de werkplaatsen van de ambachtslieden. 

Waterput

Het belangrijkste waterpunt in de stad. Hieruit kun je water halen voor al gebruik. 

Stadhuis

Hier zeteld het bestuur van de stad: de schout en schepenen. Maar de rechtbank en de cellen voor misdadigers vind je hier. Alles wat met betuur en rechtspraak te maken heeft onder een dak. 

Gasthuis.

Een soort kruising tussen een armenopvang en een ziekenhuis. Betaald door de rijken, gerund door de geestelijkheid en voor de armen. Zij kunnen hier hulp krijgen: voeding, onderdak, gezondheidszorg. 

Koopmanshuizen met grote binnentuin

De koopmanshuizen zijn veruit de grootste huizen in de stad. Vaak van duurder en doorzamer materiaal gemaakt (bv. steen). De koopmans-huizen fungeren vaak als pakhuis en (luxe) woonhuis. 

Vleesmarkt

Kleinere markt, waar vleesproducten werden veerkocht. De werkplaatsen van de vleeshouwers staan om de markt heen. 

Botermarkt

Kleine markt waar zuivelproducten werden verkocht. 

Vismarkt

Kleine markt waar vis door vissers werd verkocht.

Taks.

Een tolhuis. Aan iedere vreemdeling die de stad binnenkwam werd een bijdrage gevraagd

Smidstraat.

Hier hebben de smeden zich verzameld. Zij hebben hier hun werkplaatsen, met meestal hun huizen daaraan vast. 

Beestenmarkt

Kleine markt waarbij (meestal kleine) dieren werden verhandeld

Abdij / klooster

Binnen de stad ligt ook vaak een klooster. Hier leven monniken of nonnen hun eigen leven. Zij hebben wel vaak belangrijke publieke functies in de stad: leraar, verpoleegster, schrijver, etc.

Houtstraat

Aan deze straat wonen en werken ambastlieden die hout hun middel van bestaan hebben gemaakt. 

Binnenboeren

Dit zijn boeren die ook poorters zijn: zij zijn boeren binnen de stadsmuren. Vaak kleine bedrijfjes met maar weinig dieren. Maar zeer belangrijk in tijd van beleg, om de stad te beschermen voor uithongering

Rivier.

Belangrijke bron van water: drinkwater, waswater, bluswater, urinoir, etc.

Schavot

Publiekelijke schandplaats voor misdadigers. Meestal is het een standaard met een plank op een verhoging. Tussen die plank wordt iemand een bepaalde periode neergezet. Het staat niet fijn, maar het is vooral een plek waar iedereen je kan zien als misdadiger. 

Herberg

Een soort hotel/restaurant van de middeleeuwen. Het is een groot gebouw (meestal met stal), waar vreemdelingen kunnen overnachten, eten en rusten. Maar in de kamers kan natuurlijk meer...

Waag.

Hier worden goederen gewogen voor de verkoop. Omdat er maar een officieel punt van wegen is, is dat voor iedereen gelijk, 

Wisselbeurs

Bankgebouw, waar je verzekeringen kunt afsluiten. Je kunt er de wisselbrief inruilen. Je kunt er geld in bewaring geven. 

Blij met de stad!

• Alle inwoners van een graafschap moesten gehoorzaam zijn aan de heer.
  
• Ook de inwoners van steden, maar die wilden liever eigen baas zijn

• De heer vond een machtige en rijke stad helemaal niet erg: al die rijkdom!
• Stadsrechten = Afspraken die gemaakt zijn tussen de inwoners van de stad en de heer 

De stad Dordrecht kreeg in 1220 stadsrechten van graaf Willem I van Holland. Daarmee is het één van de oudste steden van Nederland

Stadsrechten

1. Een stad met stadsrechten mag een stadsmuur bouwen
2. De stad mag zelf rechtspreken, maar een ambtenaar (de schout) van de heer moet wel aanwezig zijn en een deel van de boetes is voor de heer
3. De stad mag zijn eigen munt slaan
4. De inwoners van een stad waren vrije poorters (geen bezit van de heer, hiervoor moest wel eerst een geldbedrag worden betaald)

• In ruil voor deze rechten moet de stad belasting betalen

In het jaar 1220 kreeg de stad Dordrecht stadsrechten. 

Dit is wat we over hebben gehouden van dat document. 

https://haagsgemeentearchief.nl/ontdek-de-stad/verhalen-van-de-stad/stad-of-dorp

Voordelen en nadelen

• Het leven in een middeleeuwse stad had zo zijn voor- en nadelen.
• Voordelen: veiliger dan dorpen, meer activiteiten, meer werk, inwoners waren ''vrij''
  
• Nadelen: brandgevaarlijk, vies, ziektes, doelwit voor aanvallen
  

De Franse stad Carcasonne, 2022

Rijke steden...met dikke muren

• Steden waren interessant om te veroveren: ze waren rijk en lagen gunstig
• Als steden stadsrechten hadden gekregen, mochten ze stadsmuren bouwen
• Stadsmuren maakten de verovering van een stad vrijwel onmogelijk: de inwoners waren veilig!

De Franse stad Carcasonne is één van de best bewaarde middeleeuwse steden met stadsmuren

Belegeren!

• De enige manier om een stad te veroveren, was met een belegering
• De legers van de aanvallende partij omsingelden dan de stad
• Deze belegering kon maanden, soms jaren duren, en had één doel: uithongering, zodat de stad zich wel over móést geven.
• Gaf een stad zich uiteindelijk over, dan werd de stad geplunderd en de burgers vermoord, verkracht en/of gemarteld.

Opdrachten

Tekst: stadsrechten
Opdrachten: 1 t/m 9

Blz. 60 t/m 62

Klaar? Steek je hand op
Schrijf de opdrachten in je planner!