Observeren in de zorg

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

B1-K1-W5

Communicator

Observeren in de zorg

Inhoud les

• Theorie
• Observatieoefening met video 
• Reflectie op eigen observatie vermogen 

Lesdoelen

Na deze les: 

• Begrijp je het belang van objectief observeren in de zorg.
  
• Kun je onderscheid maken tussen een observatie en interpretatie.
• Ben je jouw bewust van jouw eigen observatiegedrag.

Observeren - meer dan alleen kijken

“Of je nu net van de middelbare school komt of al jaren in de zorg werkt: iedereen denkt dat ze goed kunnen observeren.'' 

“Stel je voor: je komt een kamer binnen. De patiënt zegt ‘het gaat wel’, maar kijkt alsof hij net een citroen heeft gegeten. Wat geloof je dan? De woorden of het gezicht?

Start de les met deze zin:

“Vandaag gaan we een vaardigheid trainen die je al je hele leven gebruikt, maar waarschijnlijk nooit écht geoefend hebt: observeren. Niet staren, niet gokken, maar écht kijken met je hoofd én je hart.”

Observeren - meer dan alleen kijken

🕵️‍♀️ Vandaag trainen we jullie tot zorgprofessionals met het oog van een detective, het oor van een counselor, en het hart van een verpleegkundige. ❤️

Wat is GEEN observatie?

1. De zorgvrager fronst zijn wenkbrauwen
2. De zorgvrager zegt 'ik heb pijn'
3. De zorgvrager is vast chagrijnig
4. De zorgvrager ligt op zijn zij

Wat is observeren?

Observeren is het bewust en doelgericht waarnemen van gedrag, signalen en omstandigheden van een patiënt. In de zorg is observeren een essentiële vaardigheid om veranderingen in de gezondheidstoestand tijdig te signaleren.

Objectief vs. subjectief observeren

• Objectieve observatie: je beschrijft wat je feitelijk ziet, hoort, ruikt of voelt, zonder daar een oordeel of interpretatie aan te koppelen.
  

Voorbeeld: “De patiënt ligt met gesloten ogen en houdt zijn hand op zijn buik.”

• Subjectieve observatie: je vult in wat je denkt dat er aan de hand is, gebaseerd op je eigen gevoel of aannames.
  

Voorbeeld: “De patiënt heeft waarschijnlijk buikpijn en is moe.”

Wat is het belang van objectief observeren in de zorg?

Waarom is objectief observeren belangrijk?

✅ Betrouwbare rapportage

Objectieve observaties zorgen voor duidelijke overdracht naar collega’s en artsen. Iedereen baseert zich op dezelfde feiten.

🧩 Voorkomt misverstanden

Door niet te interpreteren, voorkom je dat je verkeerde conclusies trekt over de toestand of emoties van een patiënt.

🩺 Sneller veranderingen opmerken

Door goed te observeren kun je sneller zien of iemand achteruitgaat of juist opknapt.

🤝 Respectvol en professioneel

Je laat ruimte voor de beleving van de patiënt zelf, zonder te oordelen of invulling te geven aan wat iemand voelt of denkt.

Welke combinatie van zintuigen gebruik je als verpleegkundige tijdens het uitvoeren van (klinische) observaties?

Als verpleegkundige gebruik je verschillende zintuigen bij het doen van een objectieve observatie:

Zien (inspectie): Ik kijk naar de kleur van de huid, de lichaamshouding, gezichtsuitdrukking en eventuele zichtbare wonden of zwellingen.

Horen (auscultatie of luisteren): Ik luister naar wat de patiënt zegt, maar ook naar ademhaling, hoesten of andere geluiden die iets kunnen zeggen over de gezondheid.

Voelen (palpatie): Door te voelen kan ik bijvoorbeeld temperatuurverschillen, zwellingen of spanning in spieren waarnemen.

Ruiken (olfactie): Soms ruik ik dingen die belangrijk zijn, zoals een zoete geur bij een patiënt met diabetes of een onaangename geur bij een infectie.

Door al deze zintuigen te gebruiken, kun je een volledig en betrouwbaar beeld krijgen van de toestand van de patiënt, zonder dat je zelf invult waarvan jij denkt dat er aan de hand is.

Zintuigen bij objectieve observatie in de zorg

📝 Observatie-opdracht bij de video

Laat studenten individueel of in tweetallen het fragment bekijken. 

Deel observeert dreamschool student Alex
Deel observeert gastdocent militair Erik  

Beantwoord de volgende vragen: 

Wat zie je gebeuren?

(objectieve observaties – bijv. “De persoon kijkt naar beneden”, “Hij zucht”, “Ze draait zich om”)

Wat hoor je letterlijk?

(Bijv. “Ik wil liever niet praten”, “Laat me met rust”)

Wat zou je kunnen denken, maar mag je nog niet concluderen?

(Interpretaties – bijv. “Hij is boos”, “Ze voelt zich buitengesloten”, “Hij heeft geen zin”)

Ik kreeg de video (short) niet toegevoegd omdat het geen standaard video is. 

Kopieer en plak de link in je browser 

https://www.youtube.com/shorts/MfVB79fK0QQ

🔍 Reflectievragen na de observatieoefening

• Wat vond je makkelijk aan het doen van objectieve observaties?
• Wat vond je lastig tijdens het observeren?
• Heb je jezelf betrapt op een interpretatie? Zo ja, welke?
• Welke zintuigen heb je bewust gebruikt tijdens het observeren?
• Wat zou je de volgende keer anders doen bij een observatie?
• Waarom is het belangrijk om in de zorg objectief te observeren?

Ik kreeg de video (short) niet toegevoegd omdat het geen standaard video is. 

Kopieer en plak de link in je browser 

https://www.youtube.com/shorts/MfVB79fK0QQ

Schrijf 3 dingen op die je geleerd hebt deze les.