2122 Literatuur De Verlichting vwo5

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

De Verlichting

Lesdoelen

• Je kunt aantekeningen maken.
• Je kent de kenmerken van de verlichting;
• Je weet waar de literatuur uit de Verlichting vaak over gaat;
• Je weet welke nieuwe genres er toen bijkwamen of populair werden.

Overzicht literatuurgeschiedenis

Wat weet jij van het tijdperk verlichting?

Wat zie je op dit schilderij?

Waarom past dit schilderij in de stroming verlichting?

Experiment met een luchtpomp - Joseph Wright of Derby 

We zien een natuurfilosoof bezig met een experiment waarbij de lucht uit een glazen stolp wordt gepompt. In de stolp ligt een kaketoe, die is gestorven door gebrek aan zuurstof: het experiment is geslaagd. De kinderen zijn nogal ontdaan door de dood van de kaketoe. Een heer probeert hen er van te overtuigen dat de wetenschap nu eenmaal zijn offers vraagt.

Afbeelding: Wikimedia Commons.

---

DE VERLICHTING

• geeft de literatuur weer een nieuwe impuls
• ook wel rationalisme genoemd
• vrijheid, gelijkheid en broederschap
• iedereen gelukkig
• ratio brengt verlichting in de duisternis van 
   maatschappelijke wantoestanden

Beantwoord 

in tweetallen 

de vragen 1a 

tot en met 1e

DE VERLICHTING

De rationalisten willen de maatschappij veranderen

en dus invloed uitoefenen op de openbare mening

daarom schrijven zij vooral voor de burgerij die zij

tot een democratischer levenshouding willen inspireren

door middel van hun tijdschriften.

DE VERLICHTING

• In Nederland trekt
   vooral Justus van Effen
   de aandacht met zijn
   tijdschrift
  "De Hollandsche Spectator"

Justus van Effen

"De Hollandsche Spectator"

bestemd voor burgerij.

In dit tijdschrift kunnen zij

hun stem laten horen.

Van Effen heeft vooruitstrevende

standpunten..

DE VERLICHTING

• de opvoeding van het kind is belangrijk
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• in navolging van Jean-Jacques Rousseau
• zijn Betje Wolff en Aagje Deken pleitbezorgers
• en zeker Hiëronymus van Alphen

DE VERLICHTING

• Rond 1770 begint het gevoel weer een belangrijke plaats 
   in te nemen naar de buitenlandse voorbeelden van
• Goethe en Rousseau
• ook hier zijn Betje Wolff en Aagje Deken belangrijk
• deze gevoelsstroming wordt gezien als een vroege uiting
   van de romantiek

literaire uitingen in de 18e eeuw

• zedenblijspel
  
• essay of betoog
• spectatoriaal geschrift
• kindergedicht
• briefwisselingsroman

literaire uitingen in de 18e eeuw

Het zedenblijspel is een toneelstuk
waarin de opvattingen en gewoontes
van een bepaalde tijd op de hak
worden genomen.

literaire uitingen in de 18e eeuw

Het spectatoriaal tijdschrift behandelt allerlei vraagstukken op het gebied van godsdienst, politiek, literatuur etc.

Het is bedoeld voor een breed publiek.

Pieter Langendijk

• komt uit Haarlem
• schrijft blijspelen en kluchten
• bespot allerlei vormen van bedrog
• "Het wederzijds huwelijksbedrog".

Hubert Corneliszoon Poot

melancholische natuurpoëzie

voorloper van de romantiek

Hiëronymus van Alphen

"Proeve van kleine gedigten voor kinderen"

moderne opvoeding

het kind moet zelf inzien wat het doen en laten kan

geen dwang

vrijere opvattingen over de opvoeding in brede kring

Het bekendste versje is "De Pruimenboom".

    Imaginair reisverhaal

0

Hét Nederlandse voorbeeld

'Reize door het Aapenland' van J.A. Schatz (Gerrit Paape)

In apenland willen twee groepen apen mens worden.

Groep 1 -> door ander gedrag te leren

Groep 2 -> door de staart af te hakken

Groep 2 weet het volk op te jutten en krijgt zijn zin...

Reize door het Aapenland

Lezen hoofdstukken 1,  2, 3 en 4

Afsluitende vragen

Je hebt in deze presentatie uitleg gekregen over de verlichting. Beantwoord nu de afsluitende vragen om te zien of de lesdoelen beheerst:

• Je kent de kenmerken van de verlichting.
  
• Je weet wat voor soort inhoud literatuur uit de Verlichting vaak heeft.
• Je weet welke nieuwe genres er toen bijkwam of populair werd.

De Verlichting was van:

1. 1400-1500
2. 1500-1600
3. 1600-1700
4. 1700-1800

De verlichting kwam (direct) na

1. de middeleeuwen
2. de Romeinse tijd
3. de Renaissance

In de verlichting staat:

1. ratio/rede centraal
2. geloof centraal
3. natuur centraal
4. spiritualiteit centraal

Wat was het doel van literatuur uit de verlichting?

1. de lezer vermaken
2. de lezer iets leren
3. de lezer versterken in zijn geloof
4. de lezer een fantasiewereld tonen

Welke vier genres werden bedacht of waren populair tijdens de verlichting?

Leg uit wat een imaginair reisverhaal is en geef twee voorbeelden: een Engels en een Nederlands verhaal