Herhalingsles havo 2

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Herhaling hoofdstuk 4

Vandaag 

Herhaling hoofdstuk 4

Vragen stellen

Leren

Industriële revolutie 

De overgang van kleinschalige handmatige productie naar grootschalige machinale productie

Tussen 1750-1900 begonnen in Engeland (als gevolg van de bevolkingsgroei)

Belangrijke uitvindingen: Spinning Jenny, de schietspoel en de stoommachine

Opkomst industrialisatie

1. Groei bevolking

2. Meer vraag naar voedsel --> agrarische revolutie

3. Meer vraag naar kleding --> nieuwe uitvindingen om te produceren

4. Fabrieken

5. Opkomst arbeiders die bij het werk gaan wonen --> arbeiderswijken

Oorzaken industrialisatie

• Rond 1750 was Engeland een enorm rijk met veel kolonies.
  
• Bevolkingsgroei doordat sterftecijfer daalde.
  
• Agrarische revolutie (verbeteringen in de landbouw),
  
• Investeringen door rijke landeigenaren
  
• Uitvinding van de stoommachine.
  
• Verbeteringen in transport (stoomlocomotief).
  
• Grote voorraden steenkool en ijzererts.

Gevolgen

• Landbouw-stedelijke samenleving --> industriële samenleving
• Huisnijverheid --> massaproductie (veel verzet!)
• Flinke bevolkingsgroei (6 > 17,5 miljoen)
• Landelijke gebieden --> industriegebieden
• Betere verbindingen over land en water (bijvoorbeeld rails en kanalen)

Fabriekssteden

Kapitalisme: winst maken

Fabriekseigenaren willen zo goedkoop mogelijk produceren

Gevolg: lage arbeidslonen, geen investeringen in veiligheid

Daarnaast: géén wetten om de arbeiders te beschermen

Door een overschot aan arbeiders en tekort aan werk konden zij geen eisen stellen..

Fabriekssteden (2)

• Arbeiderswoningen staan dicht bij elkaar en bij fabrieken
  
• Géén riolering of watervoorziening, kleine woningen
  
• Gevolg: epidemiën en lage levensverwachting

Koninkrijk der Nederlanden

Verschillende Nederlandse staten:

• 1588-1795 Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
• 1795-1806 Bataafse Republiek
• 1806-1810 Koninkrijk Holland
• 1810-1813 Onderdeel van Frankrijk
• 1813-1815 Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden
• 1815-heden Koninkrijk der Nederlanden

Koninkrijk der Nederlanden

1815 Slag bij Waterloo > Napoleon verslagen. 

1814-15 Congres van Wenen

Overwinnaars maakten nieuwe grenzen.

 

Waren conservatief. Tegen nieuwe revolutionaire ideeën over vrijheid, gelijkheid en broederschrap.

Wilden een sterke staat ten noorden van Frankrijk.

Grondwet van 1848

Veranderingen in herziene grondwet van 1848

• Plannen voor nieuwe wetten of uitgaven voor belangrijke zaken moesten door parlement goedgekeurd worden.
• Besturen werd de taak van ministers en de minister was verantwoordelijk (ministeriële verantwoordelijkheid), niet de koning.
• Niet de koning, maar het parlement (Eerste en Tweede Kamer) controleerden ministers.
• Leden Eerste Kamer werden niet langer benoemd door de koning. 
• Leden Tweede Kamer werden voortaan elke vier jaar gekozen door een kleine groep van rijke mannen. Zij kregen stemrecht.

De industriële revolutie in Nederland

Tweede helft 19e eeuw industrialisatie in Nederland.

• Introductie van de stoommachine
• Verbeteringen in de landbouw  (mechanisatie en uitbreiding  landbouwareaal)

• Ontstaan textielindustrie en fabrieken voor landbouwproducten
• Rond 1890 ontstaat zware industrie: machinebouw en scheepsbouw

Socialisme tegen kapitalisme

In 1848 kreeg een kleine groep rijke mannen kiesrecht (bourgeoisie/ gegoede burgerij).

Stemden bij verkiezingen op liberalen. Nadruk op economische vrijheid (handel en industrie). Overheid bemoeide zich niet met economie. 

Kapitalisme = economisch syteem waarbij alles draait om geld. Grond en fabrieken zijn in handen van ondernemers die proberen zoveel mogelijk winst te maken.

 

Socialisme tegen kapitalisme

Lagere klassen hadden dus geen invloed.  Rond 1850 ontstond het 

socialisme.= politieke stroming die opkomt voor gelijkheid tussen 

arm en rijk in de samenleving.

Grondlegger is Karl Marx. Schreef 'Das Kapital' en 

'Communistisch Manifest' (met Friedrich Engels)

Twee stromingen:

• communisme 
• sociaaldemocratie 

Socialisme tegen kapitalisme

Communisme 

• Klassenstrijd tussen arm en rijk. 
• Arbeiders zullen in revolutie de macht grijpen.  
• Ongelijkheid wordt afgeschaft. 
• Productiemiddelen zoals geld, land, fabrieken worden 

bezit van de staat.

• Staat zorgt voor eerlijke verdeling opbrengsten economie.

Communisme = Socialistische beweging waarbij arbeiders de macht grijpen door middel van een revolutie en zo een klassenloze samenleving creëren.

Socialisme tegen kapitalisme

Sociaaldemocratie 

• Gematigde stroming
• Geen klassenstrijd of revolutie
• Verbeteren werk- en leefomstandigheden
• Sociale wetten invoeren via parlement

Sociaaldemocratie = Gematigde stroming in het socialisme, 

die de werk- en leefomstandigheden van arbeiders wil 

verbeteren via het parlement in plaats van door revolutie.

De eerste sociale wetten

• Eerste Nederlandse socialist was Domela Nieuwenhuis  

(weinig invloed).

• Sociaaldemocraten wilden uitbreiding kiesrecht. Meer

invloed arbeiders. 

• In 1894 Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (SDAP)  

opgericht (leider Troelstra).  Afhankelijk van andere partijen.

• Kiesrecht werd tot 1917 mondjesmaat uitgebreid.  

Pas in 1917 algemeen mannen kiesrecht.

De eerste sociale wetten

1872 Vakbonden toegestaan. 

Vakbond = Vereniging van mensen met een bepaald beroep, 

die opkomt voor de rechten van werknemers en strijdt voor 

betere werkomstandigheden.

Middelen: Demonstraties en stakingen

Voorbeelden van sociale wetten

1874 Kinderwet van Van Houten

1901 Ongevallenwet

1919 45-urige werkweek en 8-urige werkdag

Emancipatie

Wat is emancipatie?

Toekenning van gelijke rechten aan mensen die ongelijk worden behandeld.

Vier bewegingen:

• socialisme (arbeiders)
• abolitionisme (slaven)
• feminisme (vrouwen)
• confessionalisme (protestanten en rooms-katholieken)

Feminisme

1870  Feminisme = Beweging die opkomt voor de rechten en de positie van de vrouw.

Feministen wilden gelijke rechten voor vrouwen.

• Gelijk loon voor hetzelfde werk.
• Kans om door te leren.
• Vrouwenkiesrecht

1870-1920 Eerste feministische golf 

Emancipatiebeweging vooral gericht op het bereiken van het stemrecht van vrouwen.

De schoolstrijd

1848 nieuwe grondwet garandeerde vrijheid van onderwijs.

Parlement bestond vooral uit liberalen.

Vonden dat onderwijs moest gebeuren op openbare scholen gefinancierd door de overheid. 

Rooms-katholieken en protestanten richtten scholen voor bijzonder onderwijs op. Scholen werden niet gefinancierd door de overheid.

De schoolstrijd

De schoolstrijd = Politieke strijd in de 19e eeuw over de financiële

gelijkstelling van het bijzonder en openbaar onderwijs.

Liberalen en socialisten vonden dat het onderwijs neutraal 

moest zijn. Geen financiering voor bijzonder onderwijs. 

Argument: godsdienstonderwijs is een taak van de kerk, niet 

van de overheid.

Rooms-katholieken en protestanten wilden financiering voor

het bijzonder onderwijs. 

Argument: christenen betalen ook belasting.

Algemeen kiesrecht

Pacificatie van 1917

Einde van de schoolstrijd en de strijd voor algemeen kiesrecht. 

Compromis tussen confessionalisten en, liberalen en socialisten. 

• Financiële gelijkstelling bijzonder onderwijs (confessionalisten)
  
• Algemeen kiesrecht (liberalen en socialisten) 
  

Algemeen kiesrecht

1917 Algemeen kiesrecht voor mannen

Alle mannen ontvingen:

• Actief kiesrecht (stemrecht)
  
• Passief kiesrecht (recht om gekozen te worden)
  

Alle vrouwen ontvingen:

• Passief kiesrecht (recht om gekozen te worden)
  

1919 Algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen. Vrouwen ontvingen nu ook actief kiesrecht (stemrecht).

Socialisme tegen kapitalisme

Sociaaldemocratie 

• Gematigde stroming
• Geen klassenstrijd of revolutie
• Verbeteren werk- en leefomstandigheden
• Sociale wetten invoeren via parlement

Sociaaldemocratie = Gematigde stroming in het socialisme, 

die de werk- en leefomstandigheden van arbeiders wil 

verbeteren via het parlement in plaats van door revolutie.